Tarım Kütüphanesi

YAYIN BALIĞI YETİŞTİRİCİLİĞİ

Dr. YILMAZ EMRE

2004

GiriÅŸ

Ülkemizin birçok göl ve akarsuyunda bulunan yayın balığı (Silurus glanis), talebi fazla olan bir türdür. Ancak bilinçsiz avlanma ve olumsuz çevre faktörlerinden dolayı birçok göl ve akarsuyumuzda nesli ya tamamen tükenmiş veya oldukça azalmıştır. Populasyonlarda gerekli restorasyonun temini ancak stok takviyeleri ve bu türün yapay koşullarda üretimi ile mümkündür.

Yine Dicle ve Fırat nehirlerimizde bu türün yakın bir akrabası olan Mezopotamya yayını (Silurus triostegus) yaşamaktadır. Genel biyolojik özellikleri itibarı ile birbirine çok benzeyen bu iki türden yayın balığının (Silurus glanis) üreme metodları çalışmamızda ele alınmıştır. Aynı yöntemler uygulanarak Mezopotamya yayınından (Silurus triostegus) da yavru alınabilir.

1 .Yayın Balığı , Silurus glanis

Siluridae familyasına mensup bir türdür . Bölgesel bir yoğunluk göstermeksizin Orta , Doğu Avrupa ve Batı Asya akarsu ile göllerinde yaşamaktadırlar . Genellikle tatlısu formu oldukları halde , bazen Karadeniz ve Baltık Denizi sahillerinin acı sularına da geçtikleri ifade edilmektedir . Bu türün ,Trakya üzerinden ülkemize girip , birçok göl ve akarsuyumuzda mevcut olduğu bilinmektedir . örneğin Manyas , Apolyont , İznik , Gölcük ( ödemiş ) ,Çıldır ve Gölhisar gölleri ile ; Sakarya , Kızılırmak , Büyük Menderes nehirleri ve Porsuk çayında mevcudiyetleri yapılan çeşitli faunistik çalışmalarla saptanmıştır ( Şekil 1)

Şekil 1. Yayın Balığının Ülkemizdeki Dağılımı

2. Bazı Biyo-ekolojik özellikleri

Yayın balığının eti ; kemiksiz , lezzetli ve yüksek protein içeriğine sahiptir . Gerek Avrupa ve gerekse ülkemizde piyasa talebi iyi bir düzeydedir . Karnivor ve saldırgan bir tür olup , diğer balıkların değerlendirmediği besin kaynaklarını ete dönüştürür . Besinlerini daha çok su insektleri ve onların larvaları, solucan , kurbağa ve tadpolesler oluşturur. Ayrıca sazanla birlikte yapılan yetiştiricilikte , havuzdaki yabani yumurtlamadan gelişen frylar yayın tarafından tüketilerek oluşabilecek rekabet ortamı giderilir . Ekonomik ve hijyenik açıdan ele alındığında da çok önemli bir tür olduğu görülür . Zira hasta ve ölmüş balık materyallerini yiyerek , suda bir çöpçü ödevini yerine getirerek herhangi bir enfeksiyonunun yayılmasını önler .

Yaşama ortamları , çoğunlukla havuz tabanının derin ve bitkilerle çevrilmiş bölgeleridir . Genellikle gün ışığının olduğu saatlerde korunaklarda saklanırlar . Geceleri ise , yem bulmak üzere saklandıkları yerlerden çıkarlar . Letarjik bir balık türü olup , pasif kalırlar . Ancak avı iyice yorgunsa o zaman avına saldırır . Oldukça iştahlı bir balıktır . Yayın balığı , diğer karnivorlara göre kannibalizme daha az eğimlidir.

Uysal özelliğinden dolayı - hareket için enerji harcamaması - yemi etkili bir şekilde ete dönüştürür . Diğer birçok özelliğinden dolayı ise , sazanla birlikte yetiştirildiğinde büyük avantajlar sağlar. Ülkemizde yapay yetiştiriciliği ve üretimi , birkaç çalışma ve amacına ulaşamayan proje ile sınırlıdır. Yalnız Keban DSİ ‘de yapılan üretim çalışmaları ümit vericidir. Tüm bunlara karşın , ülkemiz suları bu türün yetiştirilmesi için oldukça uygun olup , üretildiği takdirde önemli bir pazar payına sahip olacaktır.

Vücudu çıplak olup , yumuşak ve visköz karekterli bir deri ile örtülüdür . Baş , ön kısımda yuvarlak ise de , dorso-ventral olarak hafifçe yassılaşmıştır . Çenelerindeki dişleri iyi gelişmiştir . Ağzı büyük olup , 3 çift bıyık taşır . Bu üç çiftten iki çifti alt çenede , bir çifti ise , üst çenede bulunur . Gözleri gayet küçüktür . yanal çizgi sırta daha yakın olan düz bir çizgi şeklinde uzanır . Vücut anüsün bulunduğu bölgeden itibaren kuyruğa doğru gidildikçe yanlardan yassılaşır . Dorsal yüzgeç çok küçük olup , baş kısmına oldukça yakındır . Buna karşın , anal yüzgeç oldukça uzun olup , ventral yüzgeçlerin hemen gerisinden başlar ve kuyruk yüzgecinin çok yakınına kadar uzanır . Kuyruk yüzgeci tek loplu , serbest ve kenarı yuvarlaktır . Pektoral yüzgeçlerde , düzensiz dişler taşıyan çok kuvvetli birer diken ışını bulunur ( Şekil 2) .

Şekil 2 . Yayın balığı

Vücut rengi ; sırt siyahımsı gri veya kül rengi , karın tarafları ise , kirli beyaz veya sarımtıraktır. Bazen sırt tarafında yeşilimsi kahverengi yansımalar da görülür . özellikle genç bireylerde , vücudun yan tarafları alacalı bir desene sahiptir .

Yayın balığının sayılabilir bazı özelliklerini şu şekilde ifade edebilir : D : I 3-5 , A : I 85 - 95 , P : I 15 - 17 , V : I 10 -12 , C : 17 ve omur sayısı ( 68 –70) ‘ dir . Tablo 1’de Yayın balığının üreme biyolojisine ait bilgiler verilmiştir .

Tablo 1. Yayın Balığının Üreme Biyolojisine Ait Bazı Veriler

Cinsi olgunluÄŸa eriÅŸme yaşı : ♀ 4- 5 yıl , ♂ 3 -4 yıl

Cinsiyetçe olgunlaÅŸmış bireylerin boy uzunluÄŸu : ♀ ♂ 50 -70 cm .’den uzun

Yumurta sayısı / Kg. Canlı vücut ağırlığı : 20000 -30000

Yumurta sayısı / dişi : 10000 -480000

Yumurtlama Mevsimi : Erken yaz ( Mayıs sonu - Haziran )

Yumurtlama Åžekli : Pair of matching size

Yumurtlama Yeri : Karanlık , su bitkileri arasında köklerle çevrilmiş çukurlar

Ebeveyn Koruması : ♂ Yuvayı korur .

Yumurtaların Çapı : 1.5 2.0 mm.( Kuru ) 3 - 4 mm . (Şişmiş )

1 Kg. kuru yumurtanın sayısı :180000 -220000

1 lt. şişmiş yumurtanın sayısı : 30000-50000

Yumurtaların inkübasyon süresi : 2.5 -3 gün ( 50 -60 derece -gün )

İlk yem büyüklüğü : 200 -500 mm.

1 aylık fry uzunluğu : 30 -50 mm.

1 aylık fry için uygun yem büyüklüğü : 10 mm.

Türün gelişiminde karakteristik yemleme alışkanlığı : 40 -50 mm. vücut uzunluğunda .

3 .DoÄŸal Sularda Ãœremesi

Yayın balığı , yavaş akan nehir ve durgun suların çamurlu kısımlarında yaşayabilir . Ancak buralarda üremeyebilirler . Kuşkusuz gerekli çevresel koşullar mevcut olursa , üreme de yapabilirler . Yayın balıkları , yapışkan yumurtalarını gölgeli alanlardaki bitki kökleri üzerine tabakalar halinde bırakırlar . Balık populasyon yoğunluğu aynı suyun farklı kısımlarında değişiktir .

Nehirlerdeki yumurtlama yerleri ağaç sıralarının kenarlarıdır . Oralardaki ağaç kökleri ve su çukurlarına ait yerler yumurtlama için mükemmel koruma sağlarlar . Bahar aylarında su baskınlarının olduğu yerlerde ( Mayıs -Haziran ) sazan ve yayın balıklarına ait frylar yoğun olur .Kuşkusuz bazı nehirlerde ise, yumurtlama için gerekli ekolojik koşullar mevcut olmayabilir . Aynı durumlar balık havuzları için de doğrudur. Yayın balığı, benzer koşullar altında yumurtlama yerini kendisi hazırlayabilir . Erkekler , kamış sapları arasında çamurda bir yuva hazırlar ,dişiler de kamış köklerinin yüzeylerine yumurtalarını bırakırlar .

Genellikle dişiler , su sıcaklığına bağlı olmakla beraber , cinsel olgunluğa erkeklerden sonra ulaşırlar . Sulardaki yüksek yıllık ortalama sıcaklıklar, balıkları cinsel olgunluğa daha erken ulaştırır. Cinsel olgunluk vücut büyüklüğü ile orantılı değildir . Düşük temperatörlü ve bol doğal besin potansiyeline sahip sularda yaşayan, 7 -8 Kg. ağırlığındaki bireyler cinsel olgunluğa erişmemiş olabilirler .Bunun aksine , yüksek temperatörlü ve yem yönünden az verimli bir suda ise , 2 -3 Kg. ağırlığındaki bir yayın da cinsel olgunluğa erişmiş olabilir .Ülkemizde dişiler cinsel olgunluğa ..........., erkekler ise ........ yılda ulaşır .

Yumurta büyüklüklerinde de farklılıklar olabilir . Genellikle orta büyüklükteki bir dişinin yumurtalarının sarı kısmı daha geniş bir çapa sahip olur . Sonuç olarak ; yumurtadan çıkan larvalar yem alamadıkları dönemde , bol miktarda rezerv edilmiş besin maddesine sahiptirler . Uygun olmayan koşullar altında ,bu rezerv besin maddesi hem büyük bir avantaj ve hem de önemli bir doğal seleksiyon faktörüdür .

Yayın eşlidir . Eşler büyük populasyonlarda genellikle benzer büyüklüktedirler . Çiftleşmede saldırganlık artar ve bu davranışlarından dolayı yumurtlama aktivitesinde azalma olabilir .Çiftler arasındaki büyüklük farklılıkları , yine döllülük oranlarında düşüşlere neden olur .

Yayın balığının yumurtlama mevsimi , Mayısın sonu ile Haziran ayının ilk yarısı arasındadır . Bu , su temperatürünün 22 -24 0 C ‘ye ulaşmasına ve geceleyin 18 -19 0 C ‘nin altına düşmemesine bağlıdır . Erkekler yuvaları kazmaya başlayarak , kökleri yumurtlamadan birkaç gün önce kuyruk yüzgeçlerinin kuvvetli süpürme hareketleriyle temizlerler . Genellikle , yumurtlama gece olur . Yumurtlama yuva üzerinde dişinin yüzmesi ve onu erkeğin izlemesiyle oluşan çiftleşme dansı esnasında olur ( Şekil 3 ) . Yumurtlama yeri için oluşan rekabetten dolayı yaralanma ve nadiren de olsa ölümler meydana gelebilir .

Şekil 3. Yayın Balığı Çiftinin, Yumurtlama Yeri ve Yumurtlama Davranışı

Yayın balıklarında , yumurtlama oldukça hareketli bir işlemdir .Balık vücutları, nispeten sıkışık olan bir küçük alanda döner ve biri birine dokunurlar . Erkek hızla dönerek dişinin etrafını daraltıp , dişinin yumurtlamasını temin eder . Eş zamanlı olarak erkekler de spermalarını yumurtaların üzerine bırakarak , derhal döllenmelerini sağlarlar .Döllenmiş yumurtaların bir kısmı, yuvalardaki bitki köklerine yapışır ve diğer kısmı ise çamura düşüp , ölürler .

Yumurta iki ince tabakanın ,bir küçük perivitellin alanını çevirmesinden ibarettir . 1-2 mm. kalınlığında bir jelli yumurta yüzeyi ile çevrilmiştir. Bu yumurtanın yapışakanlığını arttırdığı gibi , yaralanmaları da önler. Embriyogenesis , yaklaşık 60 derece -gün’dür.

Erkek yuvanın üzerinde yumurta inkübasyonu süresince kalır ve kuyruğunu hareket ettirerek 02 ‘ce zengin su ortamını temin eder . Yumurtaların jell-benzeri yapıları yapışkanlığını kaybettikten sonra ( 40 saat-derecenin üzerinde ) , embriyo hareket etmeye başlar ve enzimler tedricen yumurta çeperlerinin incelmesine yardım eder. Sudaki protein ayrışması ile bakteri aktivitesi çok kuvvetliyse , gelişmemiş larvalar çıkacak , ancak yüzme imkanı bulamayacaklardır . Kafalarının üzerinde mevcut bezden salgılanmış bir iplikle yuvaya asılı bir şekilde dururlar . Eğer ip kırılırsa, larva çamura düşer ve ölür .

Yayın fryları ,çıkıştan 3-4 gün sonra yüzmeye başladıklarında erkek yuvayı terk eder . Bu süre zarfında frylar , yuvanın en karanlık köşesinde kalır ve oksijence zengin taze suya ihtiyaç duyarlar .Frylar çıkıştan 5 -7 gün sonra yem almaya başlar .Genellikle aldıkları canlı yem , ince kurt ,insekt larvaları ve ince krustasaelardır . Yayın fry’ı , erken yaşam evresinde az hareketli olup , genellikle gruplarda kalır . Bu da predatörlerin fazla baskısına maruz kalarak , ölümle sonuçlanır ( kurbağa , erişkin sazan ve diğer karnivorlar ) .

4 .Yumurtlatma Teknikleri

Yayın balığı , özellikle sazanla yetiştirilebilmesi ve balıklandırma çalışmalarında kullanılabilmesinden dolayı ; araştırıcı ve üreticiler tarafından dikkatlice ele alınmıştır . Nitekim birçok çalışmadan sonra , başarılı bir şekilde yumurtlatılması ve yetiştiriciliği konusunda önemli gelişmeler elde edilmiştir . Yumurtlatma modelleri , işletmelerin koşul ve üretim planlarına göre seçilebilir:

4.1 DoÄŸal Tip Ãœreme

Bu basit ve ucuz metodun ana prensibi, balık havuzunda çevresel doğal koşulların taklit edilmesidir .Yayın anaçlarının uygun çiftlik koşulları altında üretilebilmesi ,doğal sulardan toplanan ebeveynlerinkinden daha fazla başarının olmasını sağlar . Genellikle balık havuzları , sığ ve su sıcaklığı yüksek olduğundan kolayca embriyogenesisi sağlar . Anaçların uygun besleme düzeyi, öncelikli yapılması gereken işlemdir. Yetiştirici , ya sazanla birlikte stoklama yapar veya uygun miktarda yemlik balık stoklayarak yeterli yemi temin edebilir. Anaçların yem ihtiyaçları toplam stoğun canlı vücud ağırlığı yönünden günlük yaklaşık % 3 -5 ‘idir . Küçük havuzlarda birkaç yüz anaç yaz süresince muhafaza edilebilir .

Anaçlar , sonbahar süresince hasad edilip , seçilerek yeterli miktarda su temin edilen ( 200- 300 balık /1000 m2 su alanı ,100-200 lt / dak. su debisi ) yerde muhafaza edilirler . Yayın balığı , kış boyunca hemen hemen yem almaz.Ancak buna rağmen , 200-300 Kg. yemlik balığın stoklanması , ılık günlerdeki tüketim açısından faydalı bir uygulama olur .

4.1.1 Damızlıklarda Cinsiyet Tayini

Kışı geçirmiş anaçlar , ilkbaharda cinsiyetlerine göre ayrılırlar . Ancak bu işlem cinsiyet dimorfiziminden dolayı kolay değildir . Sadece üreme mevsiminde belli olan cinsiyet özellikleri vardır . Bu özelliklerden birisi , genital papillanın büyüklüğü ve şeklidir . Dişinin papillası büyük ,geniş ve sıklıkla kırmızı uçlu bir çıkıntıdır .Buna karşın erkeğin papillası ise , basık ve biraz sivri uçludur ( Şekil 4 ) .

Şekil 4 .Dişi ve Erkek Yayın Balıkları Arasındaki Cinsiyet Papilası ,

Pigmentasyon ve Karın Şekli

Papillanın şekli ve büyüklüğü ; cinsel olgunluk , beslenme düzeyi , oogenesis ve spermatogenesisin devrelerine bağlıdır . Landraces ve variyeteler arasında önemli farklılıklar vardır . Derinin rengi de , önemli farklılıklar gösterir. örneğin , genellikle erkek daha koyu renklidir . Kafanın şekli ( yaşlı erkeğin kafası köşelidir ) ve pektoral yüzgecin yüzü pürüzlüdür .Pektoral yüzgeçlerdeki pürüzlülük erkeklerde daha belirgindir . Bazı araştırmalarda , cinsiyet ayrımı için modifiye edilmiş otoskopi uygulamaları da yapılmıştır . Farklı cinsiyetlerin belirlenmesi , özellikle kış aylarından sonra mutlaka gereklidir. Çünkü yayın balığı, yabanıl yumurtlamaya oldukça eğilimlidir .Bu dönemde balıklar kavga edip , önemli miktarda yumurta kaybına yol açabilirler . Cinsiyetlerine göre ayrılmış balıklar , kışlatma havuzlarında havalar yumurtlama için uygun oluncaya kadar muhafaza edilebilirler . Uygun yemleme düzeyi bu periyotta oldukça önemlidir . Anaçlar yıllık yem tüketimlerinin % 30 ‘unu yumurtlama öncesindeki ilkbahar periyodunda tüketirler .

Cinsiyetleri konusunda kuşku bulunan bireyler, erkek veya anaç adayı havuzlarına stoklanarak, daha ileriki çalışmalarda kullanılırlar . Ayrıca , herhangi bir su bitkisi , kamış süprüntüsü veya diğer bitkilerin kışlatma havuzlarından temizlenmesi ,yabani yumurtlamayı önleme açısından önemlidir .

4.1.2 Yumurtlama

Yayın balığının farklı yaştaki sazanlarla stoklandığı havuzlarda , olgunlaşan anaçlarının basit bir yolla yumurtlamasıdır . Anaçlardan yumurtlamayla oluşan yavrular ve diğer tüm balıklar sonbaharda birlikte hasad edilirler . Uygun olmayan koşullar altındaki yaşama gücü, ebeveyn başına birkaç yüz fry ‘dır . Sazan yetiştiriciliğinin kuvvetlendirilmesi ve stoklama oranlarının yükseltilmesi , bu yöntemle oldukça düşük miktarda yayın fry’ının hayatta kalımına neden olur . Bundan dolayı çok daha verimli yötemlerin bulunması ve uygulanması gerekmiştir Bu nedenle, yayın balığının üretimi için en iyi tekniklerden biri, uygun şekilde hazırlanmış küçük havuz veya kışlatma havuzlarında anaçların yumurtlatılmasıdır.

Yumurtlama yuvaları , havuzlar doldurulmadan önce hazırlanır .Her 100-120 m2 ‘ye bir yuva yerleştirilir . Uygulamalarda çeşitli yuvalar denenmiştir . Ancak en uygun olanı , yıkanmış ve kurutulmuş olan söğüt köklerinden oluşturulan üç sırıktan ( 1.2 -1.5 m. ) yapılmış ve piramit şeklindeki yuva biçimidir ( Şekil 5a) . Altına kamış veya hasır yerleştirilerek yumurtaların çamura batması önlenir . Çok büyük anaçlar Şekil 5b’ deki gibi hazırlanmış yuvalar isterler . Bunlarda yumurta kaybı az olur . Fakat fazla söğüt köküne gereksinim duyulur . Son zamanlarda söğüt köklerinin yerine, plastik materyaller de kullanılmaktadır.

Şekil 5a/b .Yayın Balıkları İçin Hazırlanan Yuvalar

Su sıcaklığının birkaç gün süreyle 22 0 C civarında ve geceleri de durumun buna parelel olması halinde ( Mayıs sonlarına doğru ), havuzlar doldurularak yumurtlatma işlemine başlanılabilir . Stoklanacak anaç büyüklüklerinin aşağı -yukarı aynı büyüklükte olması ,hem yuva için rekabet ve kavgayı önler , hem de çiftleşme olayının kolayca gerçekleşmesine imkan sağlar .

Anaçların stoklanmasından sonra , havuzdaki her 1000 m3 su hacmine 100 lt / dak.lık sabit bir su debisinin akması sağlanmalıdır . Çünkü sabit su akıntısı yumurtlamanın uyarılmasında etkilidir . Yumurtlamanın olacağı havuz ; ot ,kamış ve diğer su bitkilerinden kesinlikle temizlenmiş olmalıdır .

Yumurtlama işlemi , bir çift ebeveynle uygun bir havuz büyüklüğünde(50 -100 m2 ) yapıldığı takdirde daha fazla bir randıman söz konusu olur . Yayın balıkları ürkek olduklarından , yuvalar havuzun sakin yerlerine konulmalıdır . Yumurtlama, yuvalarının üzerindeki su yüksekliğinin 80 -90 cm veya 1 -1.2 m. olması tavsiye edilmektedir . Eğer koşullar yumurtlama için uygunsa , 48-72 saat sonra yumurtlama olayı gerçekleşir . Genellikle , yumurtlama işlemi gece oluşur . Yuvalar sabah geç saatlerde demir kanca ile hafifçe kaldırılarak kontrol edilir . Kontrol edildikten sonra yuva , dikkatlice ve dağıtılmadan tekrar yerine yerleştirilir . Daha sonra da varsa , diğerleri kontrol edilir . Söz konusu kontrolün elle yapılmaması tavsiye edilmektedir .Yuvanın tabanındaki söğüt köklerinin salkım kümeleri üzerinde parlak, inci benzeri şeklindeki yumurtalar kolayca gözlemlenebilir .

Havuz büyüklüğünden dolayı , damızlık balıklardan bir takım paraziter hastalıkların yayılabileceği ihtimal dahilindedir . öte yandan , bu havuzlarda açılmamış yumurtalar ile larvalar ; Copepod ,kurbağa ,böcek ve böcek larvalarından dolayı ağır kayıplara uğrarlar . Yani istenen sayıda üretim kesinlikle gerçekleştirilemez . Bu problemi giderici uygulamalardan biri , yuvalara bırakılan yumurtaların yapıştığı bitki kısmının yuvalardan alınıp , suyun akışı doğrultusunda ve 0.5 -1 m2 ‘lik kafesler içine konulmasıdır . Normal koşullarda bu kafeslere 30000 -50000 adet civarında yumurta konur . Bu işlemi yaparken de kurulan yuvaların damızlıklara bağlı olarak 50000-150000 civarında bir yumurta miktarını ihtiva edebileceği gözönüne alınmalıdır . Döllenmeden itibaren yumurtalar 12 -15 saat zarfında mekanik etkilere karşı oldukça duyarlıdırlar . Kafes içindeki yumurtalardan çıkış yapan yavrular, iki gün süresince zooplankton temin edilerek , bilahare yavru bakım havuzlarına aktarılırlar .Bu işlemlerin tümü Şekil 6 ‘de gösterilmiştir.

Şekil 6 .Yayın Balıklarının Yarı Kontrollü Doğal Yöntemle Üretilmesi

4 . 2 . Kuluçkahanede Hormon Enjeksiyonu ile Üretme

Tüm ılık su balıklarının yoğun üretimi için bilimsel ve teknik yöntemler araştırıldığı gibi yayın balığı konusunda da gerekli çalışmalar yapılmıştır . Gelişmiş teknolojilerin uygulanması sonucunda bu balıkların da kuluçkahanelerde üretilmesi ve hassas dönemleri atlatıldıktan sonra yavrularının büyütülmesi mümkün olmuştur ( Tablo 2 ) .

Tablo 2 .Yayın Balıklarının Hormon Enjeksiyonu Yoluyla Üretilmesine Ait Bazı Veriler

Optimal Cinsiyet Oranı : ♀ ♂ 1 :2

Hipofiz uygulaması yapılmış dişilerin olgunlaşması : % 70 -80

Kuru yumurta / anaç : 200-600 gr .

Sperma / erkek anaç : 2 -8 ml.

1000 gr.kuru yumurta için gereken sperma : 10 -20 ml.

Bir zugar şişesinde ( 7- 9lt .) açılmış kuru yumurta miktarı : 100-200 gr.

Döllenme Oranı : % 70 -80

Döllenmiş yumurtaların açılma oranı : : % 60 -80

İlk hava alımından sonra larvanın yaşama gücü : % 60 -80

1 Kg. kuru yumurtadan oluşan 4 -günlük fry sayısı : 60000 -140000

Yumurtadan larva çıkış süresi : 2.5 -3.5 gün .

Bu uygulamanın yapılabilmesi için , kışlatma havuzlarındaki su sıcaklıklarının 200 C ‘ye ulaşmasına ihtiyaç duyulur .Anaç olarak seçilecek olan bireylerde olgunluk işaretleri belirgin olmalıdır .Anaçların 5-7 Kg.’ dan fazla ağırlığa sahip olmamaları uygulamalar açısından daha pratiktir . Kuşkusuz, hormon uygulaması ile damızlıklar , doğal yumurtlama sırasında bıraktıklarından daha sağlıklı ve daha erken bir sürede yumurta verirler .

öncelikle anaçlar MS 222 veya Quinaldin gibi anastezik maddeler kullanılarak bayıltılırlar .Daha sonra Şekil 7 ‘de görüldüğü gibi , çene matkapla delinerek iple bağlanır .Bu uygulama ne solumayı ve ne de yumurtlamayı etkiler .

Şekil 7.Balığın çene Kısımlarının İple Bağlanabilmesi için Matkapla Delinmesi

Genellikle ,hipofizasyon için sazan hipofizi kullanılır . Dozaj olarak ; dişiler için 4 -4.5 mg / Kg. canlı vücut ağırlığı olup , buna karşın erkekler için ise , 3 -4 mg / Kg . canlı vücut ağırlığıdır .Hipofiz tatbikatı sazan balığına uygulandığı gibidir ( Şekil 8) . 23 -24 0 C su sıcaklığında yapılan enjeksiyondan 20 - 21 saat sonra ( 450 -480 saat -derece ) yumurtlama oluşur . Yumurtlama oluşumunun sonu ve yumurtaların sağımı sabahın erken saatlerine proğramlanırsa , daha iyi sonuçların alınması sağlanabilir .

Şekil 8. Karın Yüzgeci Tabanından Hipofiz Enjeksiyonu

Diğer bir uygulama da hipofiz enjeksiyonunun iki aşamada yapılmasıdır . Bu uygulamada uyarıcı doz olarak dişi balığın 1 Kg. canlı ağırlığına 0.3 mg . tekabül edecek şekilde ilk enjeksiyon yapılır .Yine dişilere, 24 saat sonra 1 Kg. canlı ağırlıklarına 3.2 -4.2 mg. hipofiz denk gelecek şekilde ikinci ve etkileyici doz uygulanır . Bu arada erkek balıkların 1 Kg. canlı ağırlıklarına 3 mg. hipofiz tekabül edecek şekilde enjeksiyon yapılır .Dişiye yapılan son enjeksiyondan 15 -16 saat sonra dişiler sağıma hazır duruma gelirler .

4. 2. 1 . Sağım ve Dölleme

Yayın balığı anaçları , sazangilllerle karşılaştırıldıklarında onlardan daha az yumurta verdikleri görülür . Ovaryumun oransal hacmi , total vücud hacminin sadece % 10 -15 ‘ine denk gelir . Sazangillerde olduğu gibi , yayın yumurtaları da anesteziden sonra dişiden kolayca sağılır .(Şekil 9) .

Şekil 9. Yumurta Sağımı

Sağılan yumurtalar gruplar ( 100 -150 gr . ) halinde taksim edilir. Her bir gruba 2 -3 ml sperma veya miktarı sınırlıysa ve de fazla miktarda yumurta mevcut ise, büyük bir erkek ( 10 Kg . ağırlığında ) balık feda edilebilir . Erkek balığın testisleri, yumurta grupları üzerinde elle veya bir tülbent içinde sıkılarak , spermanın akması temin edilir .

Genellikle , 100 gr. yumurtaya 20 -30 ml. olarak ilave edilen yarı fizyolojik çözelti ( %0.3 NaCl ) döllenme için kullanılır . Çünkü tuz , spermi hareketli kılar ve döllenme birkaç dakika içinde sağlanır . Kuru sağılmış yumurtalar ve spermler, döllendirme çözeltisiyle derin bir kap içinde kuvvetle çalkalanarak karıştırılır .Birkaç dakika sonra döllenmiş yumurtalar , döllendirme çözeltisi ilave edilerek kaşıkla karıştırılır .Tam kontrollü üretim işlemlerinin bazı safhaları Şekil 10’da verilmiştir.

Şekil 10. Kuluçkahanede Yayın Balığı Üretimi

4.2.2 İnkübasyon

Tuzlu çözeltide , yumurtalar şişmez ve de yapışkan olmazlar . 4 -5 dak. yumurtalar karıştırıldıktan sonra , 7 -9 lt.lik zugar şişelerine aktarılırlar . Yumurtalar şişelerde ya cam yüzeyine veya birbirine yapışırlar . Döllenmenin ilk 12 -15 . saatlerinde oksijen talep düzeyi çok düşüktür . Bu süreden sonra , zugarlerin su akışını 1 lt / dak.’ ya yükseltmek gerekir .

16 -20 . saatten sonra , döllenmemiş yumurtalar beyazlaşmaya başlarlar . Mantarlaşma bu yumurtalar üzerine kolayca yayılabilir . Embriyonun oksijen ihtiyacı , embriyogenesisin gelişimiyle birlikte ortaya çıkar . Bu yüzden morula safhasından sonra , su akışını iyi bir şekilde ayarlamak gerekir . Birbirine yapışmış yumurtalar , proteolitik enzim çözeltisiyle ( her bir zugar cam şişeyi % 1 ‘lik alkalin proteaz çözeltisinin 20 ml.’si 5 dak. süreyle ) işlemden geçirilir . Enzim çözeltisinin, bütün yumurta yüzeyine ulaşması için çaba sarf edilmelidir (Şekil 11) . Yumurta yüzeyinde yapışma olmaması ve karakteristik protein tabakasının erimesi için , yumurtalar yavaşca plastik bir çubukla karıştırılır . Bu işlemi takiben yumurtalar suda serbestçe yüzerler . Kuşkusuz , bu arada koruyucu önlem olarak malahit yeşili çözeltisini uygulamak gerekir ( 1 :200000 konsantrasyonda 4-5 dak. ) .

Şekil 11. Sağılan Yumurtalar Üzerine Sperm, Tuz çözeltisi ve Enzim İlavesi

4.2.3 Larva Bakımı

Hareket ve enzim etkisiyle , yumurtadan çıkış yapan larvalar , derhal sabit bir yüzey bulmaya gayret ederler . Bu olay yumurta açılma kabında mümkün değildir .Bu nedenle , yumurtadan çıkan ve çıkmamış larvalar akan suda birlikte yüzerler .Bu dönem çok hassas olup ,yine en fazla kaybın olduğu dönemdir . Bu aşamada su akış oranı tedrici olarak azaltılır ( 0.1 -0.2 lt / dak .) . Döllenmemiş yayın balığı yumurtaları , kabuklarını kaybederler .Bunlar döllenmiş yumurtalardan daha ağır olduklarından - Sazangillerin tersine - inkübasyon kabının dip kısmında toplanırlar . Bir süre sonra , yumurtaların çoğundan larva çıkışı olur . Larvalar , inkübasyon kabından uzaklaştırılır . Suyun durdurulması ile ayrılan yumurtalardan döllenmemiş yumurtalar uzaklaştırılır . Kuşkusuz bu uzaklaştırma işlemi sifonlama ile yapılır . Plastik tüple yapılan bu hassas uygulamayla , yumurtadan çıkmamış embriyonun yumurta kabuğu hafif bir emmeyle etkilenerek çatlar .

Yumurtadan çıkmış larva 2-4 lt / dak. su akış hızıyla 0.5 mm. göz açıklığına ve 30x40x60 cm. boyutunda plankton ağla çevrili kutulara bölüştürülür (Şekil 12 ). Her kutuya 10000-20000 adet larva stoklanarak ,muhafaza edilirler . Larvalar, oldukça hassas ve hasarlara karşı da oldukça duyarlıdırlar . Bu yüzden , yumurtadan çıktıktan sonra ,ilk gün rahatsız edilmeden korunurlar .

Şekil 12.Yumurtadan Çıkan Larvaların Konduğu Plankton Ağla Çevrili Kafes.

Oksijence zengin koşullarda çok dayanıklı larvalar elde edildiğinde , larvalar kutunun karanlık köşelerinde korumalı yer ararlar . Düzenli bir şekilde kutunun altında olabilecek ölü larvaların alınması gereklidir . Sağlam larva 2. günden sonra gri renkli olmaya başlar ve daha fazla hareketli olur . Yani çok hızlı yüzer ve 4-5. günde ise , hava keseleri havayla dolar . Daha sonra besin aramak için kutunun duvarları boyunca yüzeye doğru kademeli olarak yüzmeye başlarlar . Bu dönemde de hala besin kesesine sahiptirler . Ancak artık ağız ve sindirim yolları dışsal besin alımı için uygun bir duruma gelmiş durumdadır .

4.2.4 Fry Bakımı

Yayın balığı yetiştiriciliğinin en önemli safhası , hormon enjeksiyonu sonucunda üretilen larvanın bakımıdır . Elbette ki , gerek yarı kontrollü yöntem ve gerekse sağım yoluyle elde edilen larvalar , sazangillerdeki kadar yoğun bir üretim özelliği taşımaz .

Gri renkli ve beslenebilen yayın fryları , sistem boyunca su akışı olan 100-200 litrelik düzenli küçük tanklarda çok iyi bir şekilde yetiştirilebilirler( Tablo 3 ) .

Tablo 3 .Fryların Tankta Beslenmesine Ait Bazı Veriler .

İlk yemleme zamanı : Çıkıştan 5-6 gün sonra

Ä°lk yem : Ä°nce plankton, kesilmiÅŸ tubifeks

ön besleme yeri : Tanklar

ön besleme tanklarının büyüklüğü : 100 -200 lt .

Stoklama oranı : 50 -100 birey /lt.

ön besleme periyodunun süresi : 14 -21 gün

ön besleme periyodunun optimum su sıcaklığı : 24 0 C

Yemleme : balık ununun elek altı ,kesilmiş tubifeks kurtları

Yaşama gücü oaranı : % 90 -95

Yine ön bakımı , sazan balığı için hazırlanmış ve rotiferlerle aşılanmış havuzlarda da yapılabilir . 60000 -100000 / ha. şeklinde yavru stoklandığında başarılı bir yaşama gücü ( %50-60 ) elde edildiği görülmüştür . Stok edilen frylar , doğal besinleri sürekli olarak tüketirler . Bu yüzden frylar , bir ayda ancak 4 -5 cm. kadar büyürler . Daha sonra , fryların hasat edilip ,düşük yoğunlukta stoklanacakları ( 1000 -5000 balık / ha. ) ve birlikte büyüyebilecekleri sazan ile başka uysal balıkların bulunacağı, diğer havuzlara aktarılmaları gerekir .

Yayın frylarının ağız büyüklükleri, sazangillerden daha büyüktür . Ancak bu onların daha iyi beslenip ,büyüyeceklerine işaret anlamına gelmez . Sadece cladocer tüketmeye yeterli olmalarına imkan sağlar . Bu nedenle , Crustacea’lar , fryların artan besin ihtiyacını karşılayabilecek bir düzeyde çoğalamazlar . Sazangillerin monokültür yetiştiriciliği için havuz hazırlanması ve daha sonra Moina aşılanmasından sonra , moina’nın oluşturulmasını izleyen 5 -7 gün sonra yavrular stoklanabilir .Yaşama güçleri % 30 -45 gibi düşük bir düzeyde gerçekleşir .Yaşayabilen yavrular ilk ayın sonunda 5-6 cm’ye ulaşır .

Yapılan gözlemlere göre , daha fazla yaşama gücü ve büyüme oranının sağlanması için , makrofitlerce zengin havuzlarda stoklamaları gerekmektedir . Dipte fazla büyümüş bitki , yayın larvasının büyümesi için gereklidir .Çünkü , onların gözde besinleri Cloeon, Tendipedidae larvası ve öteki böceklerin larvaları orada yaşarlar . Sindirim bölgesi içeriğinin analizi sonucunda , frylar için bu besinlerin ideal besinler olduğu kanıtlanmıştır . Eğer bol sazan balığı yavrusu mevcut ise , yavrular bir haftalık olduklarında m2 ‘ye 50- 100 yavru stok edilebilir . Havuz , sazan balığı yavrusu için hazırlanmadığından , onların sağ kalma oranı yaklaşık % 10 civarında olur . İki haftalık yaş farkına bağlı olarak , sazan balığı fazla büyüyemez ve bir ay sonra yayın balığının predatör alışkanlıkları gelişir . Böylece sazan balığı yavrusu yaşamak için gerekli besinini sağlar ( 1.5 -2 cm. ) . ön bakım periyodu 6 hafta kadar sürebilir . 8 -10 cm. vücut uzunluğuna sahip yavrular istenirse hasad edilebilirler . Doğal olarak anılan havuzdan sazan balığı yavrusu ürünü beklenemez .

Yine azaltılmış stok yoğunluğunda ( 1000 -5000 / ha.) yayın yavrusu , herbivor veya aynalı sazanlarla doğal bir şekilde bir arada yetiştirilebilirler .

Tüm bunlara karşın ; tanklarda ön-bakımı yapılan yavruları enfeksiyonlardan koruma ve hassas yaşama dönemlerindeki kayıpları önleme konusunda önemli başarılar elde edilmiştir . ön - bakım tankının tipi çok iyi seçilmelidir . Bu noktada en uygun tanklar ; temizlenmesi ,balığın kontrol edilebilmesi , elverişli su akışının sağlanması yönünden kolay olan ve derin olmayan ( 15 -30 cm ) ‘lardır . Bakım tanklarında optimal su sıcaklığı 22 0 C olmalıdır . Bu su sıcaklığında yavrunun büyümesi oldukça hızlıdır . örneğin iki haftalık yavru 2-3 cm., 3 haftalık yavru ise 4-5 cm.’ye ulaşır . Bu hızlı büyüme oranı kademeli olarak yavaşlar ve yavru bir ayda , havuzlarda bakılmış olanlarla benzer uzunluğa ulaşır (Şekil 13 ) .

Şekil 13. Fry Bakımının Yapıldığı Tanklar

Bu konuda ,standart olarak saptanan prensipleri şöyle sıralamak mümkündür : Eğer tank 100-200 lt. ve suyun akış debisi 5 -8 lt / dak. ( O2 içeriği 5-6 mg / lt .) ise , 5000 -12000 adet yüzebilen yavru anılan tanka stoklanabilir . Bunlar iki hafta süreyle tankta muhafaza edilebilir .İki haftadan sonra stok , 100 lt’de 3000 yavru düzeyine kadar seyreltilir Küçük yavrular ,volumetrik yöntem kullanılarak küçük çay süzgeciyle yaklaşık olarak sayılabilirler .Havuzlardan toplanmış zooplanktonlar çok iyi besleyici olmalarına rağmen , yoğun olarak yetiştirilen tubifekslern daha ekonomik olduğu kanıtlanmıştır .Başlangıçta tubifeksler 1 -2 mm.’lik parçalara ayrılmalıdır (Şekil 13) . Yayın yavruları , beslenmeye başladıktan sonra , gün ışığından kaçınırlar . Bu nedenle ,genellikle biribirini koruyan gruplar halinde durgun su kısmına yakın yerlerde dururlar . Kesilmiş tubifeks , yavru gruplarının yakınındaki suyun içine karıştırılır .Yavru büyüdüğünde , tubifeks büyük parçalar halinde verilir. Yavru 2 cm. boy uzunluğuna eriştiğinde ise , tubifeks tek parça halinde ilave edilir . Zorunlu durumlarda , yağsız balık eti iyi öğütülerek kullanılır.Ancak bu uygulamayla su kirliliğinde artışlar olur .Oluşabilecek yağ bulaşmasının elemine edilmesi için yoğun bir temizlik işlemine gereksinim duyulur .

Şekil 13. Tubifekslerin yem Olarak Hazırlanması

4.2.5. 1-Yazlık Yavrunun Yetiştirilmesi

Bir yazlık yayın yavrusunu yetiştirmek için başlangıç materyali denilince ; ön-bakımı yapılmış yavru veya sadece beslenmeye başlamış olan larvalar anlaşılır . Başlangıç materyali larva ve sazan yavruları , birlikte geniş havuzlarda stok edilmişse ,en iyi yaşama gücü oranı % 5 -10 ‘dur .Bu havuzlarda ,sazan balığı yavrusunun canlı kalma oranı önemliyse , havuzlar öncelikli rotatoria ile aşılanırlar . Ancak o zaman verimli ve kuvvetli yayın fingerlinglerinin hasat edilmesi beklenir . Yayın yavrularının stoklama oranı , 40000 -50000 yavru / ha. düzeyinde olabilir . Eğer havuzun zooplankton stok düzeyi , sazan balığı için uygun değilse , sazan balığı yavrusu 1.5 - 2 milyon kadar olabilir . Havuz , sazan balığı için zooplanktonkla donatılmışsa , 100000 -300000 sazan yavrusu / ha . stok düzeyi yeterlidir .

Uygun koşullar altında , sazan balığı yavrusu yayın yavrusundan daha hızlı büyüyebilir . Sazanın ilk kalım oranı oldukça yüksek ise , yayınla rekabet ederek , yayın yavrusu için uygun olmayan koşullar oluşturur . Bilahare seyrelmiş olan yayın balığı , sazan balığı ile birlikte yakalanır . Ancak , çok geç kalınmış olabilir . Bir başka farklı durum , sazan balığı yavrusu kalım oranının düşük olduğunda meydana gelir . Ayrıca aşırı ve zararlı otlanma da durumu oldukça etkiler . Yayın yavruları, uygun koşulları yakaladıklarında ,kalım oranlarında yükselme söz konusu olur .Ancak daha sonra , kannibalizm havuzdaki yaşam için gerekli besin kaybına bağlı olarak gelişebilir . Seyrelmiş sazan balığı stoğu , yayın balığı yavrularından daha hızlı büyür .Bu sürede herhangi bir tehlike görülürse , problem yeşil sazan damızlıklarını stoklayarak düzeltilebilir . Yeşil sazan balığı çok yavaş büyüdüğünden , uzun süre için gerekli olan canlı besini sağlayacaktır .

Yukarıda bahsedilen problemlerden sakınmak için , stok edilen iki balık türü arasındaki farklılık hiç olmazsa ,iki haftada bir düzenlenmelidir . Başlangıç stoğunda olduğu gibi , ilk beslenen yayın yavrusundan , teknolojik olarak yetiştirilen bir yazlık fingerlinglerin birkaç zayıf durumunun olduğu da ifade edilmiştir . Uygulanan yöntemlere göre , üretim ; birkaç Kg/ ha ‘dan 300 Kg / ha .’a kadar ulaşabilir .

Bir yazlık fingerlinglerin yetiştirilmesi için , ön-bakımı yapılmış yavru balıkların başlangıç materyali gibi kullanılması oldukça güvenli bir işlemdir . Her ne kadar yaşama gücü oranı bu teknoloji ile oldukça düşükse de, başlama materyali olarak eğer 5 -6 cm.lik yavrular tercih edilirse , % 30 -40 ‘luk bir kalım oranı beklenebilir . Başlama materyalinin bu tipi oldukça dengelidir .

ön-bakımı yapılmış populasyon , sazan balığı yavrusunun bulunduğu büyük havuzlarda çok iyi bir şekilde yetiştirilebilir . Havuzlara rotatorialar aşılanıp , sazan yavruları ( 200000-1000000 yavru / ha ) şeklinde stoklanır . Eğer ön-bakımı yapılmış yayın yavruları çok küçük ise , 20000 -30000 yavru / ha. yoğunlukta sazanla aynı zamanda stoklanabilir . 5-6 cm.lik veya daha büyük yayın yavrusu için ( 3000 -7000 yavru / ha ) stok edilen iki tür arasında 8 -10 günlük bir fark olabilir . Böylece sazan yavruları gelişerek , güç kazanır .

4 cm.’den büyük yayın yavruları , ön -bakımı yapılmış sazanlarla birlikte başarılı bir şekilde yetiştirilebilir . Aynı şekil polikültür yetiştiriciliğinde, stok yoğunluğu birkaç yüz adet / ha. olan herbivor çin sazanlarıyla birlikte de uygulanabilir . Kuşkusuz, bu havuzlardaki öncelikli ürün ,sazandır . Bundan dolayı , stoklamada dikkatli ve planlı işlemler yapmak ve de aşırı stoklamadan kaçınmak öncelikli davranışlar olmalıdır . Bu tür havuzlarda, birkaç yüz yayın balığının bulunması üretimi tehlikeye atmaz .

ön-bakımlı yayın yavruları , 1-yazlık sazan ya da tadpoles ve diğer küçük su hayvanlarının kullanılması amaçlanarak ,1-yazlık kombine bir populasyon stoklama düzeyine tabi tutulabilir. .

4.2.6 1- Yazlıktan Büyük Yayın Gruplarının Yetiştiriciliği

Tüm hastalıklara karşı duyarlı yayın yavruları , basit besin ihtiyaçları olan daha dirençli balıklar arasında büyür . 50 gr.’dan daha büyük bireyler besine sazan balığından daha az gereksinim duyarlar . Uygulamada , 50 gr. canlı ağırlığa ulaşmış olanlardan itibaren, pazar büyüklüğüne gelmiş balığa kadar olan bireylerde , kayıplar beklenmez ( Tablo 4 ) .

Tablo 4 .Havuzda Yetiştiriciliği Yapılan Yayın Balıklarında Farklı Yaş Gruplarının+ Vücut Uzunluğu Ve Kütlesi Arasındaki Korelasyonlar .

Günümüzdeki uygulamalarda , yayın balığının daha yaşlı sazan ve herbivor balıklarla yetiştiriciliği yapılmaktadır .Eğer yetiştiricilik sırasında , bu türlerin kaybından sakınmak istiyorsak , uygun yaş gruplarını birlikte muhafaza etmemiz gerekiyor .

Bu konudaki kriterler ( uzunluk , ağırlık ve yaş ) için yeterli veriler Tablo 5’de verilmiştir . Eğer yayın yavrusunun ağırlığı 50 gr.’dan fazla ve 30 -40 gr.’dan az değilse ,bir yaz geçirmiş sazanla birlikte yetiştiriciliğinin yapılabileceği ilgili Tabloda ifade edilmektedir .

Tablo 5 . Yayın Balığının Sazan Havuzlarında Bir Tamamlayıcı Tür Olarak Kullanılmasındaki Stoklama Düzeylerine Ait Bazı Veriler

Bazen yetiştirici , stok yapılan yıldan itibaren 2 -yaz geçirmiş sazan balığını hasat edip ,satmaz . Yani , pazar büyüklüğüne ulaşıncaya kadar bekletilir. Çok hızlı büyüyen yayın , ikinci yılda sazan balığının büyük bir kısmını yiyeceğinden dolayı , bu koşullar altında yayın balığı stoğu yapılmaz .

Aynı ölçülere sahip, kendi yaş gruplar içinde biraz kannibalizm sözkonusu olduğundan , farklı türler veya farklı yaş grupları ile birlikte stok edilen yayın balığının kışı geçirmesi zorlaşır. Ancak, stoklanacak yemlik balıklarla bu problem çözülür . Yayın balığının ilginç bir karekteri ; su akışına karşı duyarlı olmasıdır . Doğrudan akış borularını veya su giriş yapılarını hızlıca bulup ,havuzu terkedebilirler . Bundan dolayı geceleri kaçmalarını önlemek için ızgaraların konması şarttır . Bir yayın balığı stoğu , bir havuz içinden tedbirsiz kanal veya hendekler vasıtasıyla tamamen kayıp olabilir

5. Yararlanılan Kaynaklar:

1-BERKA,R.1989. Canlı Balıkların Taşınması, T.O.K.B.Su Ürünleri Arşt.Enst.Md.Yayın no:1 EĞİRDİR.

2- ÇELİKKALE,M.S. 1988.İçsu Balıkları ve Yetiştiriciliği. Cilt 1, K.T.Ü.Yayın No:124 TRABZON

3- EMRE,Y.ve KÜRÜM ,V.1998 Havuz ve Ağ kafeslerde Alabalık Yetiştiricilik Teknikleri. ANKARA

4- GALL,G.A.E and CRANDELL, P.A. 1992.The Rainbow Trout. Aquaculture, 100, pp1-10. AMSTERDAM.

5- PÄ°PER, R.G.ve Ark.1989. Fish Hatcery Management. U.S.D.Ä°.F. and W.S. WASHÄ°NGTON

6- SHEPHERD, J and BROMAGE, N. 1989. Intensive Fish Farming. BSP Professional Books. OXFORD

7- STEVEAND