Tarım Kütüphanesi

TOPRAK ÇÖMLEK ÜZERİNE DERİ İŞLEME SANATI

Toprak kapların deri ile süslenmesi, görünüşüne kazandırdığı estetik değer yüzünden, pazar değerini artırmaktadır.

önceleri sade toprak kap olarak fazla çekici gelmeyen bu kaplar, üzerine deri işlendikten sonra hediyelik eşya olarak çok beğenilmektedir.

Bu dersimizde turistik ve hediyelik eşya olarak pazar değeri yüksek olan, toprak çömlek üzerine deri işleme sanatının ne olduğunu ve nasıl yapıldığını göreceğiz.

TOPRAK ÇöMLEK ÜZERİNDE DERİ İŞLEME NEDİR?

Toprak kaplar üzerine yapılan deri ile süsleme, kaplara estetik bir görünüş kazandırmakla birlikte, pazar değerini de artırmaktadır.

Avanos’ta 1991'den beri uygulanan bu teknik, çalışanlara da yeni imkanlar sağlamıştır.

İlk önce erkek çanak ustaları tarafından uygulanan sanat, şimdi yaygınlaşmış ve %80 kadınlar tarafından yapılmaktadır.

Resim 1. Toprak çanak.

TOPRAK ÇÖMLEK ÜZERİNE DERİ İŞLEME NASIL YAPILIR?

Gerekli malzemeler:

1. Davul derisi (keçi-koyun)

2. MeÅŸin

3. Keçi veya dana derisi sırımı

4. Boncuklar (tahta, cam, plastik)

5. Kumaş boyası

6. Ä°spirto

7. 1 m. boyunda 5x5 ebadında tahta çubuk

8. Fırça (3 numara-kabı boyamak için) 2 adet renk vernik için

9. Plastik boya (kabı boyamak için)

10. Saçak ipi (pamuklu 2 m.)

11. Ağaç tutkal (deriyi yapıştırmak için)

12. Makas

13. Bally yapıştırıcı (sırım için)

14. Cam cila

15. Boya hazırlamak için kaplar

16. Şişe kapağı veya demir para

17. Toprak kaplar

18. Zımpara kağıdı

19. 2-3 numara sulu boya fırçası

a) BOYANIN HAZIRLANMASI

- İspirto veya suda eriyen, piyasada mevcut iplik veya kumaş boyası alınır.

- İspirtoda eriyen boyadan 1 It. ispirtoya, suda eriyen boyalardan 1 It. suya 3 çay kaşığı konularak iyice erimesi sağlanır.

- Bu ölçüde hazırlanmış boyayla 20 tabaka deri boyanabilir.

- Deri boyamada kullanılan ana renkler; kırmızı, sarı, yeşil, mor ve siyahtır.

b) DERİNİN HAZIRLANMASI (Yumuşatılması)

Tabaklanmış koyun ve keçi derisi (davul derisi) alınarak, incelik kalınlığına göre musluk suyu ısısında, uygun kaplarda 15 dakika ile 2 saat arasında yumuşatılır.

Resim 2. Derinin hazırlanması (yumuşatılması).

c) DERÄ°NÄ°N BOYANMAYA HAZIRLANIÅžI

Fazla suyu sıkılan deri, 5x5 çapındaki tahta çubuğa ince pliler halinde sarılır. Çubuk dolana kadar 3-4 deri sarılabilir. Deriler saçak ipi ile yukarıdan aşağıya verev olarak sarılır. Açılmaması sağlanır.

d) DERÄ°NÄ°N BOYANMASI

- Boyama için 3-4 numara sulu boya fırçası kullanılır.

- Zevke göre seçilen boyalarda, renk uyumuna dikkat etmelidir.

- Boyama bittikten sonra, boyanın, kıvrımların arasına dağılması için bir kağıdın üzerinde güneşsiz ortamda bir süre bekletilmelidir.

- Çıkan desene ve yapıştırılacak olan toprak kabın şekline göre, deriler kesilir.

Resim 3. Derinin boyamaya hazırlanışı.

e) ÇANAĞIN RÖTUŞLANMASI

Derinin çanağa muntazam yapışmasını sağlamak için, çanağın pütürleri zımpara kağıdı ile düzeltilmelidir.

f) DERİNİN ÇANAĞA YAPIŞTIRILMASI

Boyandıktan sonra çanağın büyüklüğüne, şekline ve çıkan desene uygun olarak kesilen derilerin arka yüzüne tutkal sürülür.

- Elle kenarları gerdirilerek, çanağın uygun yüzüne yapıştırılır.

- Yapıştırıldıktan sonra, yarım saat süreyle kurumaya bırakılır.

Resim 4. Derinin boyanması.

g) ÇANAĞIN BOYANMASI

- Deri yapıştırıldıktan sonra, çanağın boş kalan yerleri, plastik boya ile boyanır. Bir günde kurutulur.

h) PARLATMA

- Boyama işi bittikten sonra, cam cila veya ayakkabı cilası ile boyanan kısımlar parlatılır.

Resim 5. Derilerin çanağa yapıştırılması.

Resim 6. Çanağın boyanması.

Resim 7. Parlatma.

ı) Sırımlama

- Saç örgüsü şeklinde örülen sırıma, yapıştırıcı sürülerek deri kaplı kısımları, sınırlayacak şekilde yapıştırılır.

- Bundan sonra örülmemiş düz, ince sırım örgü, sırımın iki yanına gelecek şekilde yapıştırılır. Son nokta ucuna, nazar boncuğu takılarak işlem tamamlanır.

i) Süsleme

- Meşin üzerine açılan deliklere, nazar boncuğu ve renkli boncuklar yerleştirilerek, uygun şekilde çanağa yapıştırılarak süsleme işi tamamlanmış olur.

Resim 8. Sırımlama.

Resim 9. Süsleme.

RAPİDO TEKNİĞİ

- Deri yumuşatıldıktan sonra, toprak kabın üçte birini kaplayacak biçimde kesilir ve kabın uygun bölümlerine yapıştırılır.

- Bir gün gölgede kurutulduktan sonra üzerine şekilden bakılarak motifler çizilir.

- Bu motifler eski Yunan, Hitit ve kilim desenleridir.

- Sonra bu motiflerin içi siyah veya kırmızı boyayla boyanır.

- Çanağın boş kalan zemini, plastik boyayla boyanır ve cilalanır.

- Bu tür çalışmada herhangi bir süsleme yapılmaz.