Tarım Kütüphanesi

TAVUK BARINAKLARI

Tavukların barındırıldığı yerlere kümes denir. İyi bir kümes hayvanlara uygun bir çevre koşulu yaratacağından verimi doğrudan etkileyecektir. Bunun için uygun kümes tipinin seçimi önemlidir. Kümesler genelde büyütme kümesleri, yumurta tavuğu kümesleri ve etlik piliç kümesleri olarak üçe ayrılır.  Bu üç kümes tipide, önünde serbest gezinme avlusu olan ekstansif, tavukların dışarı çıkmadan bütün zamanlarını kümes içerisinde geçirdikleri entansif kümeslerden oluşur. Bu kümesler başlıca şu nitelikleri taşımalıdır:

İçleri kuru, güneşli ve aydınlık olmalı,

Hayvan sağlığına zararlı nem ve pis kokuları bulundurmamalı,

Kolayca havalandırılabilmeli,

Bit, pire gibi parazitlerle çeşitli mikropların barınmalarına ve üremelerine elverişli olmamalı,

İçine konacak hayvan sayısına uygun büyüklük ve genişlikte olmalı,

Temizlik kolay yapılabilecek şekilde olmalı,

Dışarının soğuk ve sıcağını içeriye mümkün olduğu kadar az geçirmelidir.

Yer Seçimi

Kümeslerin kurulacağı kümes yerlerinin seçimi de tavuk yetiştiriciliği için önemlidir. Kümesler taban suyu yüksek olmayan, toprağı çakıllı ve kumlu yerlerde, sert ve soğuk rüzgarlardan korunacak şekilde yapılmalıdır. Kümesin yönünün doğu ve güney doğuya bakması uygundur. Kümes yapılan yerde su ve elektrik muhakkak bulunmalıdır. Pazarlama bakımından yol güzergahına yakın olan tarıma elverişli olmayan alanlarda kurulmalıdır. Kümesler kurulurken birbirlerine yakın olmamalıdır.

Kümesler arasında en az doksan metreyi geçkin mesafe bulunmalıdır. Büyütme ve üretim kümesleri tamamen birbirlerinden ayrı olmalıdır. Kümesler toz ve gürültüden uzak olmalıdır. Bunun için yollara yakın kurulmamalıdır. Kümesin çatı ve duvarları sıcak, soğuk ve fırtına gibi dış tesirlerden kümesi korumak için izole edilmelidir.

Kümesler Üç Çeşittir

1. Büyütme kümesleri

2. Yumurta tavuğu kümesleri

3. Etlik piliç kümesleri

Bu üç kümes tipide ya ekstansif olarak yapılır veya entansif olarak yapılır.

Ekstansif Kümesler

Bu kümeslerin önlerinde gezinme yerleri vardır. Gezinme yerleri gölgeli olmalıdır. Sıcak havalarda hayvanların bu alanlarda rahatlamaları gerekir. Kümes içinin kış aylarında soğuk havalardan etkilenmemesi için kümesin önü güneye bakmalıdır. Bu kümeslerde,20-30 metrekare kümes taban alanı için 1 metrekare pencere hesaplanır. Pencerenin altına tavukların geçebileceği yükseklik ve genişlikte (30 x 40 cm) giriş ve çıkış deliği  yapılmalıdır. 60-70 tavuğa bir giriş -çıkış deliği yeterli olur. Bu kümeste tavuklar çok sıkışık bulunmamalı, üç-dört tavuk için 1 metrekare kümes hesaplanmalıdır.

Resim 1: Kümes ve gezinti yeri

Entansif Kümesler

Bu tür kümeslerde gezinme yeri yoktur. Metrekareye hayvan sayısı daha fazla ve gerekli iş gücü daha azdır. Birim alandan daha fazla yararlanma imkanı verir. Entansif kümesler ikiye ayrılır.

1-Açık Kümesler

2-Kapalı Kümesler    KapalıPencereli

Kapalı Penceresiz

1-Açık Kümesler :

Bu kümeslerin ya ön tarafları yada iki tarafları açıktır. Açık taraf tel ile örtülüdür. Kümes tabanı ızgara ile kaplıdır. Gübre çukuru 80-100 cm derinliktedir. Folluklar, yemlikler ve suluklar ızgara üzerine konur. ön taraf yaz – kış açık olduğu için kış aylarında yem tüketimi artar, yumurta verimi azalır. İlkbahardaki verim artışı bu açığı kapar. Genelde bu kümesler 8 m enindedir. Tek tarafı meyilli çatı kullanılır. Çatı altına kapaklı havalandırma deliği açılabilir. Genelde ılıman iklimlerde kullanılmakla birlikte soğuk iklimde bile yemlik ve suluklara ısıtıcı koyarak kullanabiliriz.

Kümesin iki tarafı açık ise ( perdeli kümes ) açık taraflarda 50 cm duvar örülür ve bunların üzerinde perde ( genelde naylon ) vardır. Soğuk havalarda kapatılarak kapalı kümes halini alır.

2-Kapalı Kümesler :

Bu kümeslerin tamamen kapalı olanlarında aydınlatma ve havalandırma mekanik olarak yapılır. Pencereli kümeslerde  ise aydınlatma ve havalandırmanın bir kısmı mekaniktir. Bu tip kümesleri 3 grupta toplayabiliriz.

A) Kalın altlık sistemi ( yer kümesi )

B) Izgara sistemi

C) Kafes sistemi

Resim 2: Kapalı ve pencereli kümes

A) Kalın Altlık Sistemi ( Yer Kümesi ) : Kümes tabanı tamamıyla beton yada sıkıştırılmış topraktan oluşur. Zemin üzerine 10-15 cm kalınlığında altlık serilir. Altlık malzemesi olarak bulunabilirliğine göre; kaba planya talaşı, pirinç kavuzu, parçalanmış mısır koçanı, sap veya saman gibi malzemeler kullanılabilir. Bu sistem halen broiler yetiştiriciliğinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Her ne kadar ucuza mal olmakta ise de, özellikle iyi havalandırılmayan ve nemli bölgelerdeki kümeslerde altlığın ıslanması ve kesekleşmesi büyük sorunlar oluşturmaktadır. Bu tip kümeslerde metrekareye 4-6 tavuk konulabilir.

B) Izgara Sistemi : Izgara sisteminin kullanılmasının  amacı altlıklı yer kümesinde görülen sorunların ortadan kaldırılmasıdır. Izgara sistemi kullanılan ızgaranın ölçüsüne göre 3’e ayrılır:

. 2/3 Izgara Sistemi : Kümesin 2/3’ü tahta ızgaralarla, 1/3’ü de altlık ile kaplanmıştır. Izgaralar altlık seviyesinden 20-40 cm yükseklikte olmalıdır. Yemlikler ve sulukların ızgaraların üzerine yerleştirildiği bu sistemde tavuklar günün büyük bir kısmını ızgaralar üzerinde geçirirler. Izgaralar; 2 x 2,5 cm kesitindeki çıtaların 2,5 cm ara ile ve paralel yerleştirilmesiyle yapılır. Izgaralar arasından gübre çukuruna dökülen gübreler, bir yıl boyunca burada biriktirilerek verim yılı sonunda temizlenirler. Kümes genişliğine göre, ızgaralar kümes ortasına, folluklar karşılıklı iki duvar kenarına yerleştirilir. Kümes genişliği 12 metreden fazla ise ızgaralar ortadaki koridorun her iki yanına yerleştirilir. Bu tip kümeslerin içerisine girmeden, koridor boyunca dolaşarak her iki bölmenin yumurtalarını toplamak oldukça kolaydır. Uygun havalandırma koşullarında bu tip kümeslerde metrekareye 8 tavuk yerleştirilebilir.

. 1/3 Izgara Sistemi : Sistem olarak yukarıda bahsedildiği gibidir. Kümesin 1/3’ü tahta ızgaralarla, 2/3’ü altlıkla kaplanmıştır.

. Tam Izgara Sistemi : Bu sistemde kümesin tamamı tahta ızgaralarla kaplanmıştır. Altlık giderleri tamamen kaldırılmış olup, ızgaraların ilk yapım masrafı oldukça pahalıdır. Bu sistemde metrekareye 8-10 tavuk yerleştirilebilir.

C) Kafes Sistemi : Bu sistemde tavuklar kümes içerisindeki kafeslerde barındırılırlar. Çok iyi bir havalandırma düzeni gerektiren bu sistemin yararı metrekareye düşen tavuk sayısının fazla oluşu  ile ( kafes tipine göre 12-27 tavuk/metrekare ) yer ve iş gücünden tasarruf sağlanmasıdır. Ayrıca daha kolay ayıklama, daha az yem tüketimi, altlık giderinin ortadan kaldırılması, parazitler, hastalıklar, tüy yolma ve kannibalizmin azalması gibi olumlu yönleri de vardır. Bunun yanı sıra ilk yapım giderlerinin yüksekliği, özel yemleme ve itinalı bakım gereği kafes yorgunluğu, karaciğer yağlanması ve kırık-çatlak yumurta miktarının artması gibi sakıncaları da vardır. Kafesler 2-2,5 mm çapındaki galvanizli tel çubukların 2 x 5 cm veya 2 x 6 cm aralıklarla kaynaklanması ile yapılır. Kafes tabanının meyili % 15,8 – 17,6 olup, bu meyilde yuvarlanan yumurtalar öndeki yumurta tablalarında toplanırlar. Kafes blokları arasındaki servis yolunun genişliği kafes tiplerine göre 60-75 cm arasında değişebilir. Kafes blokları kümes içerisinde birden fazla sıra halinde yerleştirilir. Her blokta kafesler tek veya çok katlı olarak dizilir. Bu dizilişler yatay, dikey veya kademeli olabilir.

Kafeste Yumurta Tavukçuluğunun Avantajları

Bu sistemin yer tavukçuluğuna göre üstünlükleri aşağıda maddeler halinde özetlenmiştir :

-          Birim kümes alanına konan tavuk sayısı diğer kümeslerden 4-5 misli daha fazladır.

-          Altlık sorunu yoktur.

-          Yumurtalar daha temizdir.

-          Fazla dolaşıp enerji kaybetmedikleri için yemden yararlanma biraz daha yüksektir.

-          Yere yumurtlama sorunu yoktur.

-          Gurk olma hali çok azdır.

-          Tavuklar ayak altında dolaşmadıkları için bakımları daha kolaydır.

-          Yumurtalar biraz daha ağırdır.

-          ölüm oranı genellikle daha düşüktür.

-          İş gücü gereksinimi, otomasyona bağlı olarak % 50-80 daha azdır.

-          Tavukların tek tek kontrolü, kötü ve düşük verimlilerin ayrılması daha kolaydır.

-          Gübrenin alta geçmesi ve tavukların birbirleriyle temasının az olması nedeniyle hastalık kontrolü daha kolaydır.

-          Kannibalizm daha düşük düzeydedir.

-          Hayvanların kendi yumurtalarını yemelerine ender rastlanır, ayrıca bu alışkanlığı olan hayvanlar kolayca ayıklanır.

Kafeste Yumurta Tavukçuluğunun Dezavantajları

Kafeste yumurta tavukçuluğunun bir çok avantajları yanında dezavantajları şunlardır :

-          Hayvan başına düşen ilk kuruluş masrafları, kafes maliyeti nedeniyle çok fazladır.

-          Çatlak yumurta oranı artar.

-        Yumurtlama döneminde hayvanlar daha fazla ağırlık artışı sağlasalar da, kemiklerin son derece zayıf   olması nedeniyle dönem sonundaki piyasa fiyatları düşüktür.

-          özellikle yazın, gübrede fazla miktarda sinek ürer ve sorun yaratır.

-          Kafes altlarında biriken gübreyi sık sık temizlemek gerekir.

-          Bazı özel kafes hastalıkları nedeniyle özel yemleme gerekebilir.

-          Hareketsizlikten dolayı karaciğer yağlanması ve buna bağlı ölümlere daha sık rastlanır.

-          Kümes içerisinde daha fazla hayvan barındığı için daha güçlü bir havalandırmaya ihtiyaç vardır.

-          Yumurtlamayanlar düzenli bir şekilde ayıklandığından kafeslerin bir kısmının boş kalmaması için bir miktar yedek tavuk beslenir.

K Kafeslerde Aranılan Nitelikler

-          Kafes maliyeti imkan oranında düşük olmalı,

-          Parçaları kolayca sökülüp takılabilmeli,

-          Dayanıklı olmalı,

-          Kolayca temizlenip dezenfekte edilebilmeli,

-          Gübre kolayca temizlenip atılabilmeli,

-          Kafesin en üst katına rahat erişilebilmeli.

Kafes Sistemleri

Yumurta tipi kafes sistemleri 3 grupta incelenebilir :

-          Basamaklı (kademeli ) kafesler

-          Bataryalı ( dikey ) kafesler

-          Düz ( yatay ) kafesler

Basamaklı  ( Kademeli ) Kafesler :

Kafes tavukçuluğunun en basit tipidir. Bu tip kafesler merdiven basamakları gibi kademeli olarak dizilirler. Bu tip kafeslere Kaliforniya tipi kafesler de denilmektedir. Her bir kafes bölmesine 3-4 tavuk konulur. Taban alanının her bir metrekaresine 12 tavuk konulur. Bu tip kafeslerin mevcut binaya uyum sağlamaları kolaydır. İlk yatırım masrafları düşük, küçük sürüler için uygundur. Dezavantajı birim alana az hayvan düşmesi, gübrenin içerde birikmesi nedeniyle  uygun olmayan kümes içi çevre koşulunun oluşmasıdır.

Bataryalı ( Dikey ) Kafesler :

Bu tip kafeslerde metrekareye 16-18 tavuk düşmektedir. Kafesler 3 yada 4 katlı olacak şekildedir. Bu kafeslere apartman veya battery tip kafesler de denir. Kafesler sırt sırta dizilir. Üsttekilerin gübresi bir alttaki kafesin üstündeki tablalara dökülür. Bunlar gübre çukuruna dökülüp otomatik olarak kümesten uzaklaştırılır. Yemleme, sulama, yumurta toplama gibi işler de otomatik yapılır.

Resim 3: Dikey kafesler

Düz ( Yatay ) Kafesler :

Bu kafesler kümeste tek katlı olarak kurulur. Kafes bloklarında genellikle 4 kafes bulunur. Ortadaki iki kafes sırt sırta, dıştaki iki kafes ise ön tarafları ortadakilerin ön yüzüne bakacak şekilde dizilir. Bloklar arasında servis yolu bırakılır. Metrekareye 12-14 tavuk düşer. Sistem tamamen mekanik işler. Yerden 60-70 cm yukarıdan kurulu kafeslerden inen gübre otomatik olarak kümes dışına ulaştırılır.  Sistem pahalıya mal olur, uzun kümesler gerektirir.

Resim 4: Yatay kafesler

Kümeslerde Temizlik

Hangi tip kümes olursa olsun temizlik gereklidir. Temizlik ile birlikte dezenfeksiyona da önem verilmelidir.

Kümes boşalınca tüm ekipman dışarı çıkarılır. Altlık kümesten uzağa götürülüp atılır. Sonra kümese ilaçlı sular püskürtülür. 24 saat sonra kümes tabanı kazınarak temizlenir, sıcak sodalı sularla fırçalanıp yıkanır.

Dışarı alınan ekipman güzelce temizlenir, dezenfekte edilir. Kullanılan dezenfekte edici maddenin uygun olması ve uygun dozda kullanılması gerekir. Mikrop öldürücü bu maddelere dezenfektan diyoruz.

Resim 5: Dezenfeksiyon

Ä°yi bir dezenfektan,

-          Çeşitli hastalıkların mikroplarını öldürür.

-          İnsan ve hayvan için zararsız olur.

-          Sürüldüğü alet ve ekipmanları bozmaz.

-          Dayanıklı ve uzun etkili olur.

-          Kötü kokulu, renk verici veya renk soldurucu olmaz.

-          Kullanışlı ve ucuzdur.

Dezenfektan olarak kullanılacak çok çeşitli kimyasal maddeler vardır. Ayrıca kireç ile yapılacak temizlik, dezenfeksiyonda kolaylık sağlar. Sabun, soda, sudkosdik, deterjanlar tavuk yetiştiricisinin daima elinin altında bulunmalıdır.