Tarım Kütüphanesi

TARIM TAKVİMİ

"Biz bu topraklara sevgiden başka tohum ekmeyiz" Hz. Mevlana

ÇİFTÇİLERİ İLGİLENDİREN BAZI TAKVİM TABİRLERİ

Münir ÖZTÜRK

Ziraat Yüksek Mühendisi

mozturk57@hotmail.com

Tarımsal faaliyetlerin bir takvime bağlanması, neyin ne zaman yapılacağının önceden bilinmesi çok önemlidir. Bu nedenle insanlar çalışmalarını genellikle bir takvime bağlamışlar, Burada tarım takvimine geçmeden önce çiftçileri ilgilendiren bazı takvim tabirlerini bilmekte fayda vardır.

Aşağıda eskiden çiftçilerimiz tarafından kullanılan ve günümüzde de zaman zaman duyduğumuz  ve çoğu kez manasını dahi bilemediğimiz bazı takvim tabirleri vardır. Bu tabirler dilimize genellikle Arapça ve Farsça’dan girmişlerdir. Bunlar dünya ve ayın hareketleriyle ilgili olan burçlarla yakından alakalıdırlar. Günümüzde tam geçerlilikleri olmasa da bilinmesinde fayda olacağına inanıyoruz.

KASIM GÜNLERİ

Eskiden halk nazarında yıl yaz ve kış olarak ikiye ayrılırdı.

Kış ayları Kasım ayının 8. ci günü başlar ve tamamıyla kış mevsimi sayılır. Hıdrelleze kadar 179 veya 180 gün devam eder.

Yaz ayları ise Hıdrellezden yani 6 Mayısta başlar ve Kasıma kadar devam eder.

Kasım, ülkemiz çiftçilerince umumi yılbaşı sayılırdı. Çiftlik sahipleri bir senelik işçi ve yanaşmalarını (yıllıkçı) Kasımdan itibaren tutarlar. Bitkisel ve hayvansal ürünlerinin bir yıllık gelirler - giderlerini bu ayda hesaplarlar ve defterde yeni bir yıl için yeniden hesap açarlardı.

Halkımız genellikle soğuklara, fırtınalara dair ata sözleri ve özlü sözler Kasım günlerine göre hesaplayıp söylemişlerdir. Çiftçi tabiriyle ekim işleriyle ilgili olarak Kasım günleri şu şekilde bölümlendirilir.

Doksan  (Toprağa koksam ! )           :    5 Şubat

Yüz  (Sabanı düz veya gerisi düz !) :  15 Şubat

Yüz on   (Toprağa kon ! )                  :  25 Şubat

Yüz elli   (Yaz belli ! )                         :  5/6 Nisan

HIZIR GÜNÜ ( Hıdrellez )

Hıdrellez, memleketimiz çiftçilerince de yaz işlerinin başlangıcı ve ikinci yılbaşı sayılır. Çiftçiler bu günden itibaren kasıma kadar altışar aylık yanaşma, işçi ve amele tutarlar. Çiftliklerine yeteri kadar ortakçı ve tırpancı hazırlarlar. Bugünden başlayan sayılı hızır günleri kasıma kadar 196 gün devam eder. Mayısın 6’ıncı gününe, Hızır günü yahut Hıdrellez (Hızır İlyas) denir. Bu gün yaz mevsiminin başlangıcı sayılır. Kırlara çıkıp eğlenceler yaparlar.

CEMRELER

Cemrenin anlamını bilmeyenler havaya, suya ve toprağa belirsiz bir madde veya böcek düşüyor da bunların ısınmalarına sebep oluyor sanırlar. Halbuki ortada düşen bir şey olmayıp mecazi manadadır. Güneşin güney yarımküreden kuzey yarımküreye geçişi sırasında burç değiştirmesi ve bu esnada ay yörüngesindeki  değişiklikler sonucu oluşan hava değişimine Cemre denilmiştir.

Havalardan bahseden takvimler önce Irakta yapılmaya başlandığı için o bölgenin iklimine göre Şubatta havaların yavaş yavaş ısınmaya başlamasına bir işaret olarak cemre tabiri kullanılmıştır.

Arapça’da Cemre, kor yani yanmış kömür manasındadır. Havaya, suya ve toprağa cemre düşecek demek ilkbahar yaklaşınca güneşten evvela hava sonra su ve daha sonra toprak ısınacak demektir.

Takvimlerde üç cemre gösterilir.

Birinci cemre havaya    : 20 Şubatta  (Kasım 105)

İkinci cemre suya          : 27 şubatta   (Kasım 112)

Üçüncü cemre toprağa: 6 martta        (Kasım 119)

HAMSİN ( Kışın son 50 günü )

Hamsin Arapça 50 demektir. Zemheriden sonra gelir. 31 Ocakta başlayıp Martın 21’inde biten 50 günlük kış devresine Hamsin denilmiştir.

NEVRUZ ( Yeni Gün )

Güneşin koç burcuna girdiği güne yani baharın ilk gününe tesadüf eden Martın 21’inci günüdür. Bugün güneş güney yarım küreden kuzey yarım küreye geçer. O gün gece ve gündüz eşittir. Bir çok ülkede ölü mevsim olan uzun kış ayları süren sona erer.

Dünyada dirilik ve canlılığın başlangıcı olması dolayısıyla eski zamanlarda birçok ülkede o gün şenlikler yaparlardı. Bazı ülkelerde ise baharın bu ilk gününü yılbaşı sayarlardı.

BERDÜL’ACZ ( Son Soğuk )

Berdül’acz  kelimesi Arapça’da son soğuk manasına gelir. 11 Marttan 17 Marta kadar 8 gün süren fırtınadır. Bizde değişik şekillerde yorumlanır.

Bazıları Acz kelimesinin dilimize acuze olarak çevrilmesinden dolayı kocakarı soğuğu denildiğini söylerken bazıları da, vaktiyle bir kocakarının yedi keçisinin sırayla 8 gün zarfında soğuktan donarak ölmesinden dolayı koca-karı soğuğu denildiğini söylemektedirler. Hatta bazılarınca Ad kavminin, yer sarsıntısıyla yok olduğu mevsim diye de bilinir.

SİTTEİ SEVİR ( Öküz Soğuğu )

Nisanın 21’inci günü dünyamız tam Sevir yani Öküz burcu hizasına geldiğinden o sırada hüküm süren ve 6 gün devam eden soğuğa Araplar (Öküz yıldızının altı günlük soğuğu) manasına gelen Sittei Sevir demişlerdir.

ZEMHERİ ( Erbain )

Zemherir Arapça’da şiddetli soğuk manasına gelir. Dilimize Zemheri diye geçmiştir. 21 Aralıktan başlayıp 31 Ocağa kadar  sürer. Bu soğuklar 40 gün devam ettiği için Arabça Erbain de denilmektedir.

EYYAMI BAHUR

Eyyuamı bahur, Ağustosun ilk haftasındaki sıcak günlere (Bahur Günleri) denir. Bu günlerde denize giren kimselerden bazılarının bedenlerinde güneşin leke yaptığı halk arasında bilinir.

ŞEBİ YELDA

Uzun gecelere denir. Evvel-i şebiyelda ile Ahir-i şebiyelda arası bir hafta, yani Aralık ayının 20’sinden 26’sına kadardır.

KARA KIŞ

11 Aralıktan 21 Aralığa kadar süren 10 günlük dönemdir.

ÜÇ DOKUZLAR

Üç dokuzlar ( üç defa olan sayılı fırtınalar)bunların başlangıç günleri  : 21-22 Mart, 31 Mart ve 9 Nisan dır.