Hayvansal üretimin en önemli ürünlerinden biri olan süt ve süt ürünleri çocukların ve gençlerin gelişip, büyümeleri, orta ve ileri yaş grubundaki fertlerin hayatlarını sağlıklı sürdürebilmeleri için günde belirli miktarda alınması gereken önemli bir gıda maddesidir.
Birleşmiş Milletler Gıda Tarım Teşkilatı’ nın (FAO) 1956 yılında aldığı kararla, teşkilata üye bütün ülkelerde 21 Mayıs Dünya Süt Günü olarak kutlanmaktadır. Her geçen gün daha da artan ülke nüfusunun sağlıklı beslenmesi için sütçülüğe gereken önemin verilmesi zorunlu ve milli bir görevdir. Ülkemizde sütün sağlığımız açısından son derece önemli olduğunun ve besleyici değerinin tam olarak bilinmesine karşılık, değişik nedenlerle süt içme alışkanlığının kazanılmamış olması süt tüketimini yetersiz kılmıştır.
Ülkemizde süt eşdeğeri olarak kişi başına tüketim, yaklaşık yılda 170 litredir. İşlenmiş içme sütü olarak kişi başına tüketim ise yılda 4–5 litre civarındadır. Oysa Avrupa ülkelerinin pek çoğunda sadece işlenmiş içme sütü tüketimi kişi başına yılda 60 ile 170 litre arasında değişmektedir. Bu rakamlarda ortaya koymaktadır ki, ülkemizde süt ve eşdeğeri ürünlerin tüketimi çok gerilerdedir.
Süt, hayvansal ürünler içerisinde insan hayatının her dönemindeki beslenmesinde en başta yeralan ve vücudumuzun ihtiyacı olan besin elementlerinin tamamına yakın kısmını bileşiminde bulunduran tek gıdadır. Süt, vücudun kalsiyim fosfor ve B2 vitamin ihtiyacının karşılanması için önemli bir kaynaktır. Yine yüksek değerli protein, özellikle esansiyel aminoasitler bakımından da iyi bir kaynaktır. Bunların yanında A vitamini ile B1 vitamininin karşılanmasında katkıda bulunur. 1 litre süt 685 Kcal enerji sağlar. Sütün enerji kapasitesi, besin maddesi içeriği özellikle protein, mineral maddeler ve vitaminler bakımından süt sadece temel bir gıda değil aynı zamanda koruyucu bir gıdadır.
Birçok gıda maddesi canlının ihtiyaç duyduğu besin elementlerinin sadece bir kısmını karşılar. Oysa süt bütün besin maddelerini ayrıca vitaminleri, enzimleri ve daha birçok maddeleri hem yeterli miktarda, hem de dengeli bir oranda bulunduran tek gıda maddesidir.
Sütün yararları genel başlıklar halinde şöyledir:
* Bağırsak kanserini önleyici etkisi vardır.
* Süt ürünlerinin içerdiği kalsiyum, kemiklerimizin ve dişlerimizin korunmasını sağlar.
* Kalp ritmini ve kan basıncını aşağı çekerek yüksek tansiyon riskini azaltır.
* Vücuttaki kolestrol düzeyini düşürür ve kilo kontrolünü sağlar.
* Yaraların çabuk kapanmasına yardımcı olur.
* Sinir sistemini rahatlatır.
Sütün bileşimi 5 ana başlık altında toplanabilir. Bunlar;
1- Laktoz (süt şekeri)
Enerji sağlar, beyin ve sinir dokularının oluşumunda rol oynar. Kemik ve diş oluşumunda etkilidir.
2- Süt yağı
* A, D, E ve K vitaminlerini bulundurur.
* Beslenmede önemli fonksiyonları üstlenir.
3- Süt proteini
* Hücre ve dokuların oluşmasını sağlar.
* Büyüme ve gelişmeyi sağlar.
* Kasların kasılmasını sağlar.
* Vücutta ödem yapan sıvıların toplanmasını önler.
* Saç ve tırnakların oluşumunda büyük rol oynar.
4- Mineral maddeler
* Sütte bol miktarda kalsiyum ve fosfor bulunur.
* kalsiyum ve fosfor kemik oluşumunda önemlidir.
5- Vitaminler
* Zeka gelişiminde etkilidir.
* Deri ve göz sağlığında gerekli B2 vitamini içerir.
* Vücudun ihtiyacı olan B12, A ve C vitaminini önemli ölçüde karşılar.
* Hastalıklara karşı direnci artırır. Büyümeye yardım eder.
Süt proteini insan organizmasında %80 civarında kullanılarak yeni dokuların yapımı, eskiyenlerin onarımı için gereklidir.
İnsan beslenmesinde gerekli olan kalsiyum büyük çoğunluğu süt ve süt ürünlerinden karşılanır. Kalsiyum tüketimi ile kemik yoğunluğu arasında sıkı bir ilişki vardır. Kemik yoğunluğunun en üst noktaya ulaştığı 25–30 yaşlarına kadar tüketilen kalsiyum, kemik yoğunluğunun artmasına ve sonraki yaşlarda görülen osteoporozun erken görülme riskini azaltmaktadır.
Süt, insan beslenmesi için vazgeçilmez vitaminlerin hepsini içermektedir. Yarım litre süt içen çocuk B12 vitamini ihtiyacının %66’sını, A vitamini ihtiyacının da %41’ni karşılayabilmektedir.
Süt ve süt ürünleri insan beslenmesinde önemli olan besin öğelerinin tamamına yakınını bileşiminde bulundurmasından dolayı yaşamın her devresinde (0–6 ay, anne sütü verilmelidir) tüketilmesi gereken temel besinlerin başında gelmektedir. Yaşamın her evresinde günde 2 su bardağı ısıl işlem geçirmiş (pastörize veya UHT) sağlıklı süt tüketimi hedeflenmektedir.
Kalsiyum ve fosfor kaynağı olan süt büyüme ve gelişmenin temel yapı taşlarını oluşturur. özellikle kemik ve dişlerin oluşumu, gelişmesi ve sağlıklı yapısının korunmasını sağlar. Vücudun birçok hayati fonksiyonunu sağlayan kalp, sinir ve kas hücreleri için gereklidir. Sütte kalsiyumun yanı sıra sağlık için gerekli A,D, B2, B6, B12 vitaminleri ile potasyum, fosfor ve proteinler bulunur.
Süt proteinleri, vücutta sentezlenemeyen aminoasitlerin önemli bir kaynağıdır. Hücre ve dokuların oluşmasında, yıpranan kısımların onarılmasında rol oynayarak büyüme ve gelişmeyi sağlar. Kan şekeri düzeyinin hızlı yükselmesini önler. Süt, içerdiği besin öğeleri nedeniyle mikroorganizmaların da vazgeçemediği bir besin kaynağıdır. Hijyenik süt (pastörize, sterilize-uzun ömürlü süt) tüketilmediğinde süt, sağlık açısından risk oluşturur.
Süt ve süt ürünlerinin tüketiminden kaynaklanan sağlık sorunları genellikle uygun olmayan koşullarda üretilen süt ve ürünlerinden meydana gelmektedir. Bu ürünler genellikle aile tipi, küçük işletmelerde ve süt pastörize edilmeden ürüne işlenmektedir.
Ülkemizin hayvan varlığı, gelişmiş ülkelere göre fazla olmasına rağmen birim hayvandan elde edilen süt miktarı ve sütün kişi başına tüketimi oldukça düşüktür. Avrupa ülkelerinde kişi başına süt tüketimi yılda 250–300 kilo olduğu halde, bu miktar bizde 20–30 kilodur. Bunun sebebi, süt üretiminin yetersizliği, süt teknolojinin ve pazarlama tekniğinin yetersizliği ve de en çok süt içme alışkanlığının olmamasıdır.
Süt Her yaşın gıdasıdır. Sağlıklı nesiller ive sağlıklı hayat için süt için ve süt içirin.
Facebook'ta Yayınla>