Tarım Kütüphanesi

SULAMA ZAMANININ VE BÄ°R DEFADA VEBÄ°LECEK SULAMA SUYUNUN TESBÄ°TÄ°

Kazançlı bir üretim yapabilmenin önemli şartlarından biriside, bütün girdilerde olduğu gibi, suyunda uygun zamanda ve uygun miktarda kullanılmasıdır.

Ülkemizin coğrafi konumu itibariyle, topraklarımızın yüzde doksan beşinden sulama yapmadan yüksek verim alma imkanı yoktur. Çünkü yetişme dönemi boyunca bitkilerin kök bölgesinde yeterli nemin bulunması gerekir.

Bitkilerin suya ihtiyaç duyduğu dönemin ve bir defada verilecek sulama suyu miktarının belirlenmesi, bilinçli bir sulama yapmanın ön şartıdır. Sulama suyu uygun zamanda yeterli sayıda ve iki sulama arasında bitki su ihtiyacını karşılayacak miktarda verilmelidir.

Bir bitkinin ne zaman, hangi aralıklarla sulanacağı, bir defada verilmesi gereken su miktarının tesbiti, en güvenilir biçimde bilimsel metotlarla sağlanır.

Sulama suyunun gereğinden az verilmesi yani yetersiz sulama, elde edilecek ürünü azaltarak ekonomik zarara neden olur. Aşırı su kullanımı ise toprakta tuzluluk ve çoraklık gibi istenmeyen durumlar meydana getirerek arazinin elden çıkmasına neden olur. Ayrıca verilen gübrelerin de topraktan yıkanmasıyla, beklenen yararın azalmasına yol açılmış olur.

İşte bütün bu istenmeyen durumları önlemek için bilimsel araştırmalar ışığında, sulama zamanı planlaması yapılarak; sulamaya başlanacak dönemin, sulama sayısının, sulama aralıklarının ve bir defada verilecek su miktarının çok iyi belirlenmesi gerekmektedir.

Bu dersimizde sulamanın çok önemli bu konusunu inceleyeceğiz.

SULAMA ZAMANININ PLANLANMASINDA AMAÇ NEDİR?

Sulama zamanının planlanmasında amaç:

a) Sulamaya başlanacak dönemin belirlenmesi

b) Sulama sayısının tespiti

c) Sulama aralıklarının belirlenmesi

c) Bir defada verilecek sulama suyu miktarının belirlenmesidir.

Resim 1. Kuraklığın etkisini, en aza indirebilmek için su bilinçli ve ekonomik biçimde kullanılmalıdır.

SULAMA ZAMANI PLANLAMASI, YAPILMASINDA NELERÄ°N BÄ°LÄ°NMESÄ° GEREKÄ°R

a) Tarımı yapılan bitkinin özellikleri

b) Tarımı yapılan bitkilerin su tüketimleri

c) Toprağın kullanılabilir su tutma kapasitesi

d) Sulamaya başlanacak nem düzeyi

e) Her sulamada verilecek sulama suyu miktarı

Sulama Suyu Miktarının Belirlenmesinde Esas Nedir?

Bitkinin etkili kök derinliğindeki toprağın nemi sulama yapılacak düzeye indiğinde, topraktaki su seviyesinin tarlanın su tutma kapasitesine tamamlanmasıdır.

Bunu biraz açarsak; bitkinin etkili kök derinliği toprak neminden yararlandığı kök bölgesidir. Toprak nemi bitkinin yararlanabileceği seviyenin altına düştüğünde, sulama yapılması gerekmektedir. İşte sulama yaparak topraktaki su seviyesini tarlanın su tutma kapasitesi seviyesine getirmek için gerekecek miktar, sulama suyu miktarıdır. Sulama suyu miktarı bu esastan hareketle belirlenir.

Resim 2. Sulama sadece suyun toprağa verilmesi değildir. Bilgisiz bir şekilde yapılan sulama ile toprak tuzlanıp, çoraklaşarak ve hatta erozyona uğrayarak verimliliğini kaybedecektir.

UYGUN SULAMA ZAMANI PLANLAMASI NE GÄ°BÄ° YARARLAR SAÄžLAR

a) Yüzey akışı veya derine sızmaları en aza indirerek su tasarrufu sağlar. Böylece tuzluluk ve çoraklık gibi toprağa zarar verip elden çıkmasına neden olan sorunlar ortadan kalkar

b) Toprağa atılmış olan gübrelerin yıkanması engellenerek toprakta kalmaları sağlanır

c) Ürünün verim ve kalitesinin artması sağlanır

d) Sulama daha ekonomik yapılacağından, sulama masrafları azalı r

e) Suyun çiftçiler arasında daha adil ve eşit dağıtılması sağlanır

f) Yağışlardan daha çok yararlanılır.

Resim 3. Uygun sulama zamanı planlaması, su tasarrufu, ürünün verim ve kalitesinin artması gibi yararlar sağlar.

SULAMA ZAMANININ GELDİĞİ NASIL ANLAŞILIR

Tarım ürünlerinin sulama zamanı ve sulama sayılarının belirlenmesinde toprak, iklim ve bitki koşulları önemlidir. Sulama zamanı tayininde:

1. Toprak neminin (topraktaki su miktarı) ölçülmesi

2. Bitkilerin görünüşü

3. Bitki su tüketiminin önceden tespit edilerek bilinmesi gibi tekniklerden yararlanılır.

1. TOPRAK NEMİ NEDEN VE NASIL ÖLÇÜLÜR

Toprakta bulunan bitkiler tarafından kullanılabilir su miktarının belirlenmesi için toprak neminin ölçülmesi gerekir. Çünkü bitkiler topraktaki suyun tamamından yararlanamazlar.

Resim 4. Kuraklığa karşı en etkili önlem, su kullanımında gerekli tasarruflara yönelinmesidir.

Başka bir ifadeyle bitkiler toprağın iki önemli özelliği olan tarla kapasitesi ile solma noktası arasında bulunan sudan yararlanabilirler. Yapılan araştırmalar, toprakta bitki gelişmesine en uygun kullanılabilir su seviyesinin % 25 ile % 75 arasında olması gerektiğini göstermektedir. Her bitki için toprakta tüketilebilir su seviyesinin ne kadar olması gerektiği yapılan araştırmalarla tespit edilmektedir.

Bütün bunlar göz önünde bulundurularak sulama zamanının gelip gelmediğini anlamak için topraktaki su seviyesi bilinmelidir. Bunun içinde Nem Kontrolü yapılması gerekir.

Nem Kontrolü bilinen birkaç metotla yapılmaktadır. Bunlar;

a) Üretim alanlarından alınan toprak numunelerinin laboratuvarlarda gerekli işleme tabi tutulmasıyla nem kontrolü yapılmaktadır.

Resim 5. Ülkemizde mevcut toprak ve su kaynaklarından yeterince yararlanılmamaktadır.

Bunun için önce tarlanın bir kaç yerinden toprak numunesi alınır. Nem kontrolü yapılırken toprak, sığ köklü tarım bitkileri için sıfır ile doksan santimetre derinlikten, yonca ve meyva ağaçlârı gibi derin köklü bitkiler içinde sıfır ile yüz yirmi santimetre derinlikten alınmalıdır. Bu numuneler laboratuvarlarda 105 derece sıcaklıkta kurutularak, eksilen su miktarına göre nem tayinleri yapılır. Ancak bu yöntem için hem laboratuvar gereklidir hem de zaman alıcıdır.

b) Toprak neminin belirlenmesinde daha az zaman alıcı ve daha kolay bir metot Tansiyometrelerle yapılan ölçümlerdir. Tansiyometre denilen aletler toprak neminin ölçüleceği çukurlara yerleştirilerek, üzerinde bulunan sarı, kırmızı ve yeşil göstergelerden toprak nemi kolayca belirlenir ve sulama zamanının gelip gelmediği tespit edilir.

c) Nötronmetre ile oldukça sağlıklı nem ölçümleri yapılabilmektedir. Ancak aletler pahalı olduğundan sadece araştırmalarda kullanılabilmektedir.

Resim 6. Fazla su fazla ürün getirir düşüncesi yanlıştır. Bitki gelişmesini engelleyen ve çoraklaşmaya neden olan aşırı sulamadan kaçınmalıdır.

d) Bir yaygın metotta bitkilerin sulama zamanının gelip gelmediğinin toprağın elle kontrolüyle kabaca anlaşılmasıdır. toprak burgusu ile nem ölçümü yapılacak derinlikten alınan toprak örnekleri avuç içinde sıkılarak, avuçta bıraktığı ıslaklık, topak oluşturma durumuna, parmaklar arasında yuvarlatılarak şerit olma durumuna ve rengine bakılarak tahmin yapılır.

Eğer sulama zamanı gelmiş ise; hafif bünyeli topraklar, yani kumlu topraklar avuç içinde sıkılınca ya topak olmaz veya topaklansa bile kolayca dağılır. Orta bünyeli topraklar ise topak olur, parmaklar arasında lastik hissi verir. Ağır bünyeli yani killi topraklar ise kolayca topaklaşır ve parmak arasında kolayca şerit durumuna gelir.

Ancak bu yöntem tecrübe gerektirdiği için eksik veya fazla su uygulamasına neden olabilir.

2. Bitkilerin görünüşüne bakarak sulama zamanının belirlenmesi şu yollarla yapılır;

Resim 7. Su her zaman ve her iklimde üretimde verimi etkileyen en önemli faktördür.

a) Bitkilerin yapraklarına bakarak sulama zamanını kabaca belirlemek mümkündür. Yapraklar sabah saat 10.00 veya öğleden sonra 16.00 civarında kontrol edilerek bir bitkinin su isteyip istemediği anlaşılabilir. Yonca, patates, fasulye gibi bazı bitkilerde susuzluk önce yapraklarda renk koyulaşmasına, daha sonra da pörsüme ve kıvrılmalara neden olur. Buradan da sulama zamanının gelip gelmediği belirlenir. Ancak sulama zamanının bu yöntemle belirlenmesi yanıltıcı olur. Çünkü renk değişimi safhasına gelen bitkilerde verim hızla azalmaya başlar. Onun içinde bitkileri bu aşamaya kadar susuz bırakmamak daha uygundur.

b) Bitkilerin Suya Hassas Dönemlerinin bilinmesi de, sulama zamanının belirlenmesinde başka bir yöntemdir.

örneğin, yonca her biçimden sonra, mısır tepe püskülü döneminde, buğday sapa kalkma döneminde, meyve ağaçları ise meyvelerin hızlı gelişme dönemlerinde suya karşı çok istekli olurlar. Ürün kayıplarına neden olmamak için bu dönemlerde sulama mutlaka yapılmalıdır. Daha sonra yapılacak sulamalarla bu dönemdeki ürün kayıplarını telafi etmek mümkün olmamaktadır.

Resim 8. Yağışların yetersizliği sonucu, toprakta yeterli rutubetin olmamasına kuraklık denilir.

3. Bitkilerin Su Tüketiminin Bilinmesi de sulama aralıklarının tesbitinde bir ölçüdür. örneğin tüketilmesine izin verilen su miktarı 120 milimetre olan bir toprakta bir günde altı milimetre su tüketen bir ürün ekilirse, sulama aralıklarının yirmi gün olacağı, yani yirmi gün arayla sulama yapılması gerektiği kolayca hesaplanabilir.

BÄ°R DEFADA VERÄ°LECEK SU MÄ°KTARI NASIL BELÄ°RLENÄ°R

Sulu tarımda, sulama zamanı kadar bir defada verilecek su miktarı da önemlidir. Sulama suyu miktarının belirlenmesinde de bitki, iklim ve toprak faktörleri göz önünde bulundurulmalıdır.

Resim 9. Toprakta bulunan suyun bitkinin etkili kök derinliğinde tarla kapasitesine getirilmesi sulamada esastır.

Her sulamada uygulanacak sulama suyu miktarları:

a) Bitkinin cinsi ve etkili kök derinliği

b) Toprağın su tutma kapasitesi

c) Topraktaki nem eksikliÄŸi

d) Bitkinin günlük su tüketimine göre değişmektedir.

Sulamalarda esas; toprakta bulunan suyun bitkinin etkili kök derinliğinde tarla kapasitesine getirilmesidir. Etkili kök derinliği bitkilerin topraktaki suyun yüzde seksenini aldığı derinliktir. Bu derinlik tarla bitkilerinde 90 cm. meyve ağaçlarında ise 120 cm. dir.

Ülkemizde yüzey sulama yöntemlerinin yaygın olması nedeniyle henüz ölçülü olarak su verme imkanı kısıtlıdır. Birim zamanda geçen sulama suyu miktarını ölçen Savaklar henüz her tarlanın başında bulunmamaktadır. Bu nedenle de verilecek sulama suyu miktarı pratik bazı metotlarla hesaplanmaktadır. En çok uygulanan sulamaya başladıktan sonra toprağın 60 cm derinliğine, yani iki bel boyu su toprağa işleyinceye kadar sulamaya devam edilmesidir. Bundan sonraki dört gün içinde su yerçekiminin etkisiyle 90 ve 120 cm derinliğe işlemektedir.

Resim 10. Savaklar suyun ölçülü kullanımını sağlarlar.

TOPRAKTA SUYUN ETKİLİ KÖK BÖLGESİNE ULAŞIP ULAŞMADIĞI NASIL ANLAŞILIR

Toprakta suyun etkili kök bölgesi derinliğine ulaşıp ulaşmadığı Nem Kontrol çubuğuyla kontrol edilerek anlaşılır.

Sulama sayısı ve bir defada verilecek sulama suyu miktarı toprakların bünyesine göre değişir.

1. Ağır bünyeli ve killi topraklarda az sayıda fakat bir defada daha çok miktarda sulama yapılmalıdır.

2. Hafif bünyeli dediğimiz kumsal topraklarda ise her defasında azar azar olmak şartıyla sık sık sulama yapmak gereklidir.

Resim 11. Su tarlaya erozyon oluşturmayacak bir hızla verilmelidir.

Sulama suyunu hangi metotla (yüzey, yağmurlama) olursa olsun tarlaya verirken, suyun tarlanın bütün yüzeyine eşit olarak dağılmasına özen gösterilmelidir. Arazinin bir tarafına fazla su verilmesi, diğer tarafların da gereğinden az su uygulanması bitkilerin olgunlaşma zamanlarının farklı olması sonucunu doğuracağından hasatta zorluk çıkmasına neden olur.