SULAMA VE TOPRAK – SU MUHAFAZASI
Uygun Sulama Yönteminin Seçilmesi:
Arazilerimizi sulamayı tekniğine uygun olmayan yöntemlerle değil de, bitki ve toprak özelliklerini dikkate alarak yapmamız, sulamadaki başarımızı artıracaktır.
Sulama yöntemini seçerken birçok faktörü dikkate almalıyız ki yaptığımız sulama tekniğine uygun ve verimli olsun.
Başarılı bir sulama yapmak için şunlara dikkat etmeliyiz:
1. Su kaynağı ve sulama suyunun özellikleri: Su kaynağının araziye uzaklığı, su kaynağının debisi, sulama suyunun kalitesi yani tuzluluğu ve temizliği başarılı bir sulama için önceden bilinmesi gerekir.
2. Toprağın özellikleri: Toprağın su tutma kapasitesi, su alma hızı, taban suyu yüksekliği, drenaj ve tuzluluk durumu, taşlılık vb. özelikler.
3. Topoğrafik özellikler: Arazinin eğimi ve erozyona maruz kalıp kalmadığına dikkat edilir.
4. İklim özellikleri: Sıcaklık, buharlaşma, yağış, bağıl nem, rüzgâr vs gibi iklim özelikleri başarılı bir sulama için çok önemlidir.
5. Bitki özellikleri: Bitkinin cinsi, su istekleri, özel istekleri (tuza dayanımı, suya ve hastalıklara dayanımı) gibi özellikleri sulamada önemlidir.
6. Sosyal ve kültürel durum: Son olarak sulama yönteminin belirlenmesinde önemli faktörlerden birisidir. Çiftçilerin ve bölgenin yeniliklere açık olması ekonomik durumları ve alışkanlıkları sulama yönteminin belirlenmesinde etkilidir.
Sulama Suyu Kalitesi ve Toprak-Su Muhafazası:
Sulama bitkiler için hayati önem taşıyan bir faktördür. Daha iyi, kaliteli ve yüksek verim almak için; kültürel tedbirlerle beraber sulamayı da tekniğine uygun ve su kalitesi yönünden sakıncası olmayan sularla yapmalıyız; yani yapacağımız sulama toprakta erozyona, tuzluluğa ve taban suyunu yükselmesine neden olmamalıdır.
Sulama suyu kalitesi ve toprak-su muhafazasının toprağa ve bitkiye olan etkilerini şu alt başlıklarda inceleyeceğiz:
Toprak ve Su Kirliliği:
Toprak; bitkilerin yetişip, gelişip ve büyümesi için bir duraktır. Bitkiler toprakta ve suda bulunan besin maddeleri ile büyüyüp gelişirler. Toprakta ve suda bulunan kirlilik direkt olarak bitkiyi etkiler.
Arıtılmadan sulama sularına bırakılan fabrika atıkları, ağır metaller, toprağa ve suya sızan radyasyon, tuzlar ve diğer kirletici unsurlar bitkiye geçerek canlı hayatını tehdit ederler.
Son yıllarda bazı bölgelerde sulama; sanayi atık suları, kanalizasyon suları, drenaj suları vb gibi kirli sularla yapılmaktadır. Bu yapılan sulamalar sonucu canlılarda bulaşıcı, kalıcı ve ölümcül hastalıkların ortaya çıkmasına ve artmasına neden olmaktadır.
Aşırı Sulama:
Bitkilerin yetişmesi için en önemli etkenlerden birisi de sulamadır. Sulama, doğru zamanda ve bitkinin ihtiyacı kadar su verildiği zaman faydalıdır. Bitkinin ihtiyacından fazla ve aşırı su verildiği zaman, sulama faydadan çok zarar vermeğe başlar. Toprakta erozyon olur, bitki ve toprağın ihtiyacından fazla olan su derine sızar ve taban suyunu yükseltir.
Şekil 1. Drenajı yapılmış arazinin bitki kök bölgesinden görünüm.
Şekil 2. Drenajı olmayan arazilerde sulama ve yağışlardan sora bitki kök bölgesinden görünüm.
Yükselen taban suyu bitki köklerini havasız bırakır, bitki kökleri hava alamaz ve gelişemez. Bitkinin veriminde ve kalitesinde düşme olur.
Resim 1. drenajı yapılmış araziden görünüm.
Resim 2. Taban suyu yükselmiş ve drenajı olmayan araziden görünüm.
Tuzluluk:
Tuzluluk bitkilerin gelişmesini önleyen önemli faktörlerden birisidir. Toprakta ve suda tuz birikimi fazla ise bitki kökleri toprakta bol miktarda su olsa bile tuzdan dolayı suyu bünyelerine alamazlar. Bu olaya “fizyolojik kuraklık” denir. Toprakta biriken tuzlar toprağın geçirgenliğini de azaltırlar.
Şekil 3. Topraklarda tuzluluk ve çoraklığın oluşumu.
Tuzluluk olayının topraktaki gelişimi şöyledir: Aşırı sulamalar, yağışlar, kanal veya göletlerden olan sızmalar, artezyenik basınçlı sular ve diğer nedenlerden dolayı topraktaki taban suyu yükselir. Yükselen taban suyundaki sular kapillarite, yani topraktaki kılcal borular vasıtasıyla, toprak yüzeyine doğru hareket ederler.
Toprak yüzeyine doğru hareket eden suların bir kısmı bitki kök bölgesinde, bir kısmı da toprak yüzeyine geldiklerinde buharlaşırlar. Buharlaşan su bünyesinde bulundurduğu katı maddeleri, yani tuzları, buharlaştıkları andaki bölgeye bırakırlar. Bu olay sürekli tekrar ettiği için bitki kök bölgesinde ve arazi yüzeyinde tuzlar birikir ve arazi çoraklaşır. İşte bu olaya “tuzluluk ve çoraklık” denir.
Resim 3. Tuzlu ve çoraklaşmış araziden görünüm.
Drenaj Sorunu:
Drenaj sorunu, topraklarda taban suyunun yükselmesi ve tuzluluk problemi ile ortaya çıkar. Yükselen taban suyu, bitki köklerini havasız bırakıp, buharlaşma ile de tuzluluğun oluşmasına neden olmaktadır. Toprakta yükselen taban suyu ve oluşan tuzluluk drenajın yapılmasıyla çözülür.
Drenajla topraktaki fazla su topraktan uzaklaştırılarak bitki kökleri havadar bir ortama kavuşturulur. Ayrıca drenajın döşenmesiyle toprakta biriken tuzlarda yıkanarak arazi ıslah edilmiş olur. Drenajı olan bir arazide; toprağın geçirgenliği artar, bitkinin verimi ve kalitesi artar, kuru bir üst toprak ve havadar bir kök bölgesi elde edilir, arazinin değeri artar, mantari hastalıklar azalır.
Resim 4. Toprak altı drenajı yapılmış araziden görünüm.
Facebook'ta Yayınla>