Tarım Kütüphanesi

SIÄžIR BARINAKLARI - 2

3.1.BARINAKLARIN PLANLANMASI

Barınakların kurulacağı arazinin hafif eğimli olması, toprağının az geçirgen olması, tarıma elverişli arazi olmaması oldukça önemlidir. Barınak yapılırken yol, su ve elektrik gibi alt yapıların uygun olduğu yerler seçilmelidir. Barınak planlanırken sadece hayvanların barınacağı yapı düşünülmemeli, işletme bir bütün olarak ele alınmalıdır. Hayvan barınağı yanında kaba ve kesif yem depoları, silaj çukurları, gübre çukurları, işletme sahibi ya da çalışacak işçinin barınacağı ev birlikte düşünülmelidir.

Başlangıçta planlanan sürü büyüklüğünün ilerde değişebileceği mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır. Bu nedenle planlamaya başlanırken önce bir yerleşim planı yapılmalı, bu plan üzerinde neyin nerede olacağına bu tesislerin ilerde nasıl büyüyebileceğine ve işletme için alt yapı ve ulaşımın nasıl karşılanacağına karar verilmelidir.

3.2.PLANLAMADA DÄ°KKAT EDÄ°LECEK HUSUSLAR

Sığırların kalıtsal özellikleri ne kadar iyi olursa olsun, istedikleri çevre koşullarını sağlayamazsak beklediğimiz veya istediğimiz verimleri alamayız. Sığırlar için en önemli çevre koşulu iyi barınaklardır. Barınaklar planlanırken;

1.Barınacak hayvanların temiz hava, sıcaklık ve nem gibi çevre isteklerinin en iyi biçimde karşılamasına,

2.Ahırların hayvan davranışlarına uygun olmasına,

3.Ahırda yapılacak yemleme, sağım, gübre temizliği ile diğer bakım işlerinin kolayca yapılmasına ve iş gücü gereksiniminin en aza indirilmesine,

4.Ahır ve elemanlarının maliyetinin ucuz olmasına,

5.Ahır içerisinde sürü yönetiminin kolay yapılmasına,

6.Ahır tipinin mekanizasyon ve teknoloji uygulamasına yatkın olmasına özen gösterilmelidir.

Yapacağımız ahır bir yandan hayvanların yaşaması ve verimli olması için en uygun şartları sağlarken, diğer yandan en ekonomik şekilde yapılmalıdır. Barınakları planlarken ihtiyacımıza göre süt sığırı barınakları veya besi sığırı barınakları olarak planlamalıyız.

3.3. BARINAKLARLA Ä°LGÄ°LÄ° GENEL BÄ°LGÄ°LER

3.3.1.Yer seçimi : Ahırın yapılacağı arazinin hafif eğimli ve toprağının az geçirgen olması oldukça önemlidir. İmkan var ise, eğimin güney cephesi yönünde olması tercih edilmelidir. İşletmenin insan yerleşim bölgelerinin yakınında olmamasına, işletme artıklarının yerleşim bölgelerine doğru akmamasına ve bölge hakim rüzgarlarının yönü dikkate alınarak tesislerdeki kokunun insanları rahatsız etmemesine özen gösterilmelidir.

Ahırlar yamaç ve hafifçe yüksek yerlere yapılmalıdır. Böyle yerlerde yapılacak ahırların temeline su girmez, zeminden su almaz, ahır havadar olur, ahırın havası kolayca temizlenir ve rutubet olmaz. Ahırın yönü güneye veya doğuya bakmalıdır. Çok sayıda ahır varsa, bunlar birbirinin hava almasına engel olmamalıdır.

3.3.2. Temel : Sağlam toprak üzerine taş veya diğer inşaat malzemeleri ile temel atılır. Temel derinliği sıcak yerlerde 30 cm, soğuk yerlerde 60 cm olmalıdır. Temel, rutubete karşı izolasyon maddesi ile korunmalıdır.

3.3.3. Zemin (taban) : En iyi zemin tuğla ile yapılandır. Bu iş için yapılmış ateş tuğlaları ile zemin çok daha sağlam olur. Taş veya beton zemin de oldukça iyidir. Taş zeminler soğuk çeker ve temizliği zor olur. Zemin beton yapılacaksa, önce taş döşenmeli, aralarını çakıl ile doldurup, üzerine kömür cürufu döküp, iyice sıkıştırdıktan sonra beton dökülmelidir. Beton zeminlerde hayvanlar kayıp düşmesin diye, üzerine oluklar açmalıdır. Yani beton dümdüz olmamalı, belli aralıklarla pürüzlü bir zemin olmalıdır. Beton zemin üzerine sert kauçuktan dayanıklı malzeme döşenmesi de uygundur. Bu şekilde altlık kullanımı da önlenmiş olacaktır. Tahta malzeme çok rutubet çekmesi, kaygan olması, altına biriken idrar ve gübrenin ahırın havasını bozması ve çok kısa zamanda çürümesi nedeniyle tercih edilmemelidir. Ahırların kolay temizlenmesi, ahır yıkandığı zaman suyun rahat akması, hayvanların idrarının hayvanın altına akmaması için ahırda yemliklerden idrar kanallarına doğru % 1, idrar kanalından gübre çukuruna doğru % 1 eğim olmalıdır.

Şekil 3.1.Ahır tabanının inşaatı

3.3.4. Duvarlar : Duvarlar ısı geçirmeyen malzemeden yapılmalıdır. Duvarlarda taş, tuğla, briket, kerpiç gibi inşaat malzemeleri kullanılabilir. Taş duvarlar çok fazla işçilik gerektirir, yapımı çok zaman alır ve ahır maliyetini artırır. Duvarların en üstüne 20 cm yüksekliğinde hatıl atılmalı, iç ve dış yüzü sıvanmalıdır.

3.3.5. Ahır yüksekliği-çatı-tavan : Ahırların tabandan saçaklara kadar yüksekliği, bölgenin iklimi ve hayvan miktarına göre değişmekle birlikte 3-3,5 m arasında olmalıdır. Çatıda tecrit malzemesi kullanılmalı, içerinin sıcağını dışarıya, dışarının soğuğunu içeriye geçirmemeli, yağmur suları içeriye akmamalıdır. Çatıda 22-25 derecelik bir eğim olmalıdır. Ahırda tavan olmamalıdır. Böylece kirli havanın çatının en üst noktasına yükselerek havalandırma bacalarından kolayca çıkması sağlanmalıdır.

3.3.6. Kapılar : Kapılar ahşap veya metalden olabilir. Kapılar büyük ise metalden olması daha iyi olur. Ahırın ve kapının büyüklüğüne göre kapılar tek kanatlı veya çift kanatlı olabilir. Kapılar tek parça açılır kapanır olabileceği gibi iki parçalı yani alt ve üst kısmı ayrı ayrı açılır kapanır da olabilir. Kapıları sürme kapı yapmak da mümkündür. Kapı kenarları keskin köşeli olmamalı, eşikler ahır zemini ile aynı seviyede, dışardan ise 4-8 cm yüksekte olmalıdır.

3.3.7. Pencereler : Pencereler ahıra ışık ve hava sağlar. Bir ahırın taban alanı 100 m² ise, pencere alanı en az 10 m² olmalıdır. Yani bir ahırdaki pencere alanı, ahırın taban alanının % 10 kadar olmalıdır. Pencereler ahırda eşit aralıklarla dağıtılmalı, karşı iki duvardaki pencereler tam karşılıklı olmamalıdır. Pencereler vasistaslı olmalıdır. Çerçeve alttan menteşe ile kasaya bağlı, üstten içeriye doğru açılmalıdır. Böyle pencereler açıldığı zaman, dışarıdan gelecek soğuk hava hayvanları etkilemez, pencereler karşılıklı açılsa dahi hava cereyanı oluşmaz. Hava cereyanı oluşmaması için ayrıca pencereler tabanda 200 cm yüksekte olmalıdır.

Pencereler ahşap veya metalden olabileceği gibi plastikten de olabilir. Sık sık kullanılacağı için sağlam ve kullanışlı olmalıdır. Pencereler iyi havalarda daima açık tutularak, soğuk havalarda sık sık açılarak ahırdaki kirli havanın çıkması sağlanmalıdır. Gübre ve idrar ile hayvanların çıkardıkları gazlar ahırın havasını çok çabuk kirletir. Kirli hava hem çalışanların hem de hayvanların sağlığını etkiler ve hayvanların verimini düşürür. Temiz havaya insanların olduğu kadar, hayvanlarında ihtiyacı vardır. özellikle soğuk bölgelerde pencereler sıkı sıkı kapatılmaktadır, bu çok yanlış bir uygulamadır. Ahırda biriken kirli havanın soğuk havadan daha zararlı olduğu unutulmamalı ve ahırlar her zaman havalandırılmalıdır.

Şekil 3.2. Ahırda vasistaslı pencere örnekleri

3.3.8. Havalandırma bacaları : Ahırda biriken kirli hava, havalandırma bacalarından dışarıya çıkar. Baca olmazsa, ahır iyi havalanmaz. Havalandırma bacaları yaklaşık 5 m aralıklarla mahya açıklığının sağ ve solunda çatının en yüksek yerine, boyutları 25 x 25 cm’den az olmayacak şekilde yapılmalıdır. Yağan yağmur ve karın ahıra girmemesi için bacaların üzerine uygun malzemeden şapka yapılmalıdır. Havalandırma bacaları pencerelerle birlikte tam bir havalandırma sağlar.

Birden fazla bacanın gerektiği hallerde baca kesit ve yüksekliklerinin aynı olması gereklidir. Bacanın iyi çalışabilmesi için izolasyon malzemeleriyle kaplanması, çatı mahyasından en az 40-50 cm yüksek olması ve baca ucunun 15-20 cm kadar tavandan içeri girmesi gereklidir. 100 m² bina taban alanı için 25 x 25 cm’lik bir baca hesaplanmalıdır. Soba borusundan yapılan bacalar yeterli havalandırma sağlamazlar.

3.3.9. Gübre çukuru :Bir hayvanın günde ortalama 25-30 kg, yılda 9-10 ton gübre çıkardığı hesap edilerek ve gübrenin yılda kaç kez boşaltılabileceği düşünülerek gübre çukuru yapılmalıdır.

3.4.SÃœT SIÄžIRI AHIRLARI

Sığırların bakıldıkları ve beslendikleri alanlara barınak veya ahır denilmektedir. Süt sığırı ahırları hayvanlara uygun çevre koşullarını sağlayabilmeli, inşaat maliyeti düşük olmalı, ileride büyütebileceği düşünülerek yapılmalı, çeşitli yaş gruplarından hayvanları barındırabilecek bölümleri olmalı, temizlik ve diğer hizmetler kolayca yapılabilmelidir. Ahırlarda sıcaklık 5-25 ºC arasında, nem oranı % 60-80 arasında olmalı ve havalandırma iyi sağlanmalıdır. Işıklandırma işlerin ve gece kontrollerinin kolayca yapılabileceği kadar olmalıdır.

Süt sığırı ahırlarında sağmal hayvan bölmesi, kısır hayvan bölmesi, dana bölmesi, buzağı bölmesi, doğum bölmesi, sağım makine ve malzemeleri bölmesi, bakıcı bölmesi ve yem depoları olmalıdır.

Şekil 3.3. 20 başlık süt sığırı ahırı planı

3.5.BESÄ° SIÄžIRI AHIRLARI

Ülkemizde kapalı bağlı ahır sistemi yaygın olarak besi için de kullanılmaktadır. Ancak besiciliğe yeni başlayacak işletmelerin sermayesinin büyük bir bölümünü kapalı ahır yapmak için harcamasına gerek yoktur. Güney cephesi açık, yanları ve kuzey cepheleri hakim rüzgarlarına karşı kapatılmış, üstü sundurmalı açık alanlar besi için yeterlidir.

Besi ahırlarını; kapalı bağlı ahırlar, kapalı serbest ahırlar ve açık barınaklar olarak gruplandırabiliriz.

3.5.1. KAPALI BAÄžLI AHIRLAR

Bu tip ahırlarda hayvanlar bağlı olarak bulunmaktadır, dolayısıyla hayvan başına daha az alana ihtiyaç duyulur. Bu ahırlarda temiz bir ortam sağlanması için ahır yüksekliğinin yeterli olması ve iyi bir havalandırma sisteminin oluşturulması gereklidir.

Kapalı bağlı ahırlar, hayvan sayısına bağlı olmak üzere tek sıralı, çift sıralı veya ikiden fazla sıralı yapılabilir. Hayvan sayısı 10 baştan az ise tek sıralı uygundur. Hayvan sayısı ve mekanizasyon durumuna göre, istenilen genişlik ve uzunlukta ahırlar yapılmakla birlikte en yaygın kullanılanı çift sıralı olanıdır.

Resim 3.1. Kapalı bağlı ahır

Çift sıralı ahırlar, hayvanların yüzü birbirine dönük olarak, ya da yüzleri duvara dönük olacak biçimde planlanır. Bu farklılık, yem dağıtım ve gübre temizleme mekanizasyonuna göre belirlenir. Hayvan sayısının az olması durumunda iş gücü dikkate alınarak hayvanların yüzlerinin duvara bakacak biçimde düzenlenmesi, hayvan sayısının fazla olması durumunda hayvanların yüzlerinin birbirine bakacak şekilde düzenlenmesi daha uygundur. Bu ahırlarda yemlik yolu, yemlikler, duraklar, idrar kanalı ve servis yolu önemlidir.

3.5.1.1. Yemlik Yolu : Yem dağıtımında ve yemliklerin temizliğinde kullanılan kısımdır. Yemlik yolu genişliği, yem dağıtımının elle ya da mekanik araçlarla yapılmasına bağlı olarak 75-100 cm, traktör ve benzeri araçların kullanıldığı durumlarda 240-350 cm arasında olabilir. Yemlik yolu tabanı betondan yapılmalı ve traktör ile römorkun yüküne dayanabilecek biçimde yapılanmalıdır.

3.5.1.2. Yemlikler : Yemlikler 50-70 cm genişlikte, 20 cm yükseklikte yapılmalıdır. Yemliklerde kolaylıkla temizlenebilen ve aşınmaya karşı dirençli malzeme kullanılmalıdır. Yemliklerin beton olması en iyisidir.

3.5.1.3. Duraklar : Durakların boyutları sığırların ırkına, yaşına ve ağırlığına bağlı olarak belirlenir. Duraklarda hayvanlar rahat hareket edebilmeli, rahat yem yiyebilmeli, yatmalı, kalkmalı, idrar ve dışkılarını durak dışına yapabilmelidir. Hayvanların temiz ve kuru kalabilmeleri, meme ve bacak yaralanması görülmemesi, yan duraklardaki hayvanları rahatsız etmemeleri için durak uzunlukları 150-175 cm, genişlikleri 110-115 cm olmalıdır.

Durakların tabanı temizlik açısından önden idrar kanalına doğru % 1-2 eğimli olmalıdır. Altlık olarak genellikle sap ve saman yaygın kullanılan kullanılmaktadır. Ancak, bu malzemenin pahalı olması ve fazlaca işgücü gerektirmesi nedeniyle, son yıllarda kauçuk kullanımı yaygınlaşmaya başlamıştır. Kapalı bağlı ahırlarda hayvanların su ihtiyacını karşılamak amacıyla her iki durağa hizmet edecek biçimde, ön tarafta ve yemlikten 50 cm yukarıda otomatik suluklar yapılmalıdır.

3.5.1.4. İdrar Kanalı : İdrar, gübre ve ahırın temizlenmesinde kullanılan suların toplandığı bölümdür. İdrar kanalı genişliği elle temizleme yapılıyorsa 30 cm, mekanik küreyici sistemler kullanılıyorsa 60-80 cm olmalıdır. Kanal derinliği en az 20 cm olmalıdır.

3.5.1.5. Servis Yolu : Ahır temizliği, altlık malzemenin serilmesi, hayvanların duraklara giriş ve çıkışları amacıyla kullanılan bölümdür. Servis yolu genişliği, ahır içi düzenleme biçimi, gübre temizlemede traktör ya da diğer mekanik araç kullanımı, sürü büyüklüğü gibi özelliklere bağlı olarak tek sıralı ahırlarda 120-150 cm, iki sıralı ahırlarda 150-250 cm arasında olabilir.

3.5.2. KAPALI SERBEST AHIRLAR

Kapalı serbest ahırlar, hayvanlara serbestçe hareket etme olanağının tanındığı bir ahır sistemidir. Ahır 8-10 baş hayvan alacak bölmelere ayrılır. Bu bölmelere canlı ağırlıkları birbirine yakın hayvanlar konulmalıdır. Bu bölmelerde hayvanlar bağsız olarak bırakılır, iş gücü açısından kapalı bağlı ahırlara göre daha uygundur.

Kapalı serbest ahırlarda gübre ahır içerisinde biriktirilir ve yılda bir veya bir kaç kez temizlenebilir. Böylece gübre temizliği için harcanan zaman ve iş gücü en aza indirilir. Bu tür ahırların olumsuz yönü yataklık gereksiniminin çok fazla, ahır havasının çok kirli olmasıdır. Bu ahırlarda pencereler ve havalandırma bacaları daha büyük olmalı ve kapatılmamalıdır.

Resim 3.2. Kapalı serbest ahır

3.5.3. AÇIK BARINAKLAR

Açık barınaklar tam açık ya da yarı açık olarak yapılabilir. Tam açık sistemde hayvanlar etrafı tel veya başka malzemelerle çevrilmiş açık alanlara konulur. Bu alanlar 15-20 baş hayvan alacak şekilde padoklara ayrılır. Böylece inşaat masrafı azaltılır.

Yarı açık sistemde hayvanların topluca yatmasına yetecek kadar bölümü örtme çatılı, gezinecekleri yer ise açık olmalıdır. Açık barınaklarda dinlenme yeri, gezinme yeri ve yemleme yeri önemlidir.

Resim 3.3. Tam açık barınak

3.5.3.1. Dinlenme Yeri : Hayvanların yattığı üzeri çatı ile kaplı bölümdür. Hayvanları rüzgar, yağmur, kar ve güneş gibi olumsuz dış hava koşullarından korumak için üç tarafı kapalı, doğu veya güneye bakan cephesi açık olarak yapılırlar. Dinlenme yeri tabanı, maliyeti düşük olan toprak malzemeden olabilir. Ancak, gübre temizliğinde kolaylık sağlaması açısından beton malzeme tercih edilmektedir. Dinlenme yeri, gezinme yerinden 20-25 cm yüksek olmalıdır. Dinlenme yerinde hayvan başına 1.5-2.0 m² yer hesaplanmalıdır.

3.5.3.2 Gezinme Yeri : Gezinme yeri, dinlenme alanın açık cephesi önünde hayvanların rahatça gezinebilmeleri için ayrılan kısımdır. Gezinme yerinde hayvan başına 3.5-4.0 m² yer olmalıdır. Suluklar dinlenme yerinden yeterince uzakta olmalıdır. Suluklar otomatik suluk veya su tankı biçiminde olabilir. Otomatik suluk kullanılması durumunda her 25 baş hayvan için 1 otomatik suluk hesaplanmalıdır.

Resim 3.7. Yarı açık barınak

3.5.3.3. Yemleme Yeri : Bu sistemde yemlikler genellikle gezinme yerinin ön tarafına yerleştirilir. Yemin yağışlarda ıslanmasını ve zarar görmesini önlemek için yemliklerin üzeri bir çatı ile örtülür. Çatının geniş yapılması hayvanları yem yerken güneşten ve yağmurdan korur.

Yemlikler farklı malzemeden yapılabilmektedir. Ancak, en çok tercih edilen yemlikler beton yemliklerdir. Yemlik yapılırken hayvan başına 40-50 cm yer hesaplanmalıdır. Yem, yemliklerde sürekli olarak bulunduruluyorsa hayvan başına 30-40 cm yemlik yeterlidir.