Tarım Kütüphanesi

SEBZELERDE SULAMA YÖNTEMLERİ

önceki derslerimizde çeşitli sulama yöntemlerini inceledik. Sebze yetiştiriciliği ülkemiz için en önemli tarım kollarından birisini oluşturmaktadır. Hem halkımızın iyi ve dengeli beslenmesi, hem de ihracatta oldukça önemli bir yeri olması sebzeciliğin önemini artıran özellikleridir.

Sebze tarımında da suyun ve sulamanın vazgeçilmez bir yeri vardır. Çeşitli sebzelerin bünye yapısının % 60-90 ını su oluşturmaktadır. Bu nedenle de sebzeler diğer bitkilere göre en çok su kullanan tarım ürünleridir. Sebze tarımının başarıyla yapılabilmesi yörenin 700 mm. den fazla yıllık yağış almasına bağlıdır. Ancak bu yağmuru sebzenin en çok suya ihtiyaç duyduğu zamanda yağdırmak kimsenin elinde değildir. O zaman bitkinin ihtiyacı olan suyu sulama ile karşılamak zorunluluğu doğmaktadır. Bunun gibi yıllık yağış ortalaması 700 mm. nin altına düşen yerlerde de sebze yetiştiriciliği ancak sulama ile mümkün olabilecektir. Kısaca yağışların yetersiz ve zamansız olduğu yerlerde sebze yetiştiriciliği ancak sulama ile yapılabilir.

İşte bu dersimizde çeşitli sebzelerin su istekleri, uygulanacak sulama yöntemleri ile, sebzeleri sularken dikkat edilmesi gereken hususlar incelenecektir.

SEBZE YETİŞTİRİCİLİĞİNDE KULLANILAN SULAR NASIL OLMALIDIR

Sebze bahçelerinde kullanılacak suların şu özelliklere sahip olması gerekir.

- Havalanmış olmalıdır

- Soğuk olmamalıdır

- Tuzlu olmamalıdır

- İçerisinde sebzelere zarar verebilecek zararlı madensel maddeler bulunmamalıdır.

SEBZE YETİŞTİRİCİLİĞİNDE KULLANILAN SULAR HANGİ KAYNAKLARDAN SAĞLANIR

Sebzecilikte kullanılan suların üç kaynağı vardır:

1 . Yağmur Suları

2. Akar Sular

3. Yeraltı Suları

Bunları tek tek inceleyelim:

1. Yağmur Suları: Kalite yönünden sulamaya en uygun olan sulardır. Temiz ve havalanmış oldukları gibi bileşimlerinde zararlı tuzlar da bulunmaz. Sıcaklıkları çevre sıcaklığına yakın yani istenen derecededir. Ancak istenildiği zaman istenilen miktarda yağmur suyu bulmak mümkün değildir.

2. Akar Sular: Daima açık ve hareketli oldukları için havalanmış, güneş gördükleri içinde istenilen sıcaklıktadırlar. Ancak bu avantajlarının yanında istenmeyen bazı tuzları taşıyabilirler ve kaliteleri her zaman istenen düzeyde olmayabilir.

3. Yeraltı Suları: Havasız ve soğuk olurlar. Beton havuzlarda bekletilip, havalandırdıktan sonra kullanılmalıdırlar.

SEBZELERDE SULAMA YÖNTEMİ SEÇİLİRKEN NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR

Sebzelerde sulama yöntemi seçilirken; sulanacak sebzenin cinsi, hastalıklara karşı dayanıklılığı, özellikleri ile sulamanın maliyeti ve ürünün değeri etken olmaktadır.

Resim 1. Sebzelerin sulanmasında akarsular çok önemli kaynaklardandır.

Daha önce sözü edilen kaynaklardan yararlanarak ve sulama sularının özellikleri dikkate alınarak sebzeler;

1 . Yüzey Sulama veya

2. Basınçlı Sulama yöntemlerinden birisiyle sulanabilmektedirler.

Resim 2. Sebzeler yüzey veya basınçlı sulama sistemlerinden yararlanarak sulanmaktadır.

Yüzey sulama yöntemlerinden sebzelerde en çok iki alt metot uygulanmaktadır. Bunlar:

a) Karık Sulama

b) Tava Sulama metotlarıdır.

a) Karık Sulama Metodu: Sıraya ekilen sebzeler için kullanılan bir metottur. Bu metotta; sebze bahçesinde sebzelere verilecek sıra arası mesafe aralığında karık seddeleri hazırlanır. Sebzeler bu seddelerin ya tepesine ya da yamaçlarına ekilir ve dikilirler. su bu setlerin arasındaki karıklara bırakılır, sebzeler sızdırma yolu ile sudan zarar gören bitkilerin sulanması için çok uygundur, kök boğazları su ile temas etmez. Sıra aralığı oldukça dar olan sebzelerin sulanmasında küçük karıklar kullanılırlar. Bunlara çizi adı verilir. Karık ve çiziler tarım alet ve makinaları ile kolayca açılabilirler.

Resim 3. Sıraya ekilen sebzeler için karık sulama uygun bir metottur.

b) Tava Sulama: Bu metot sık ekilen sebzelerde uygulanır. Tava büyüklüğü sebze çeşidine, toprak bünyesine ve mevcut su miktarına göre değişir. Tavalar 15-20 cm. yükseklikteki setlerle birbirinden ayrılırlar. Su ana arktan gelir, sıra ile tavaların ağzı açılarak tavalar sulanır. Eğer sebzeler büyümüş ise tava yüzeyindeki su bir miktar yükseklik kazanıncaya kadar tavaya su verilmeli, daha sonra su diğer tavalara çevrilmelidir. Eğer tavadaki sebzeler yeni çimlenmiş ise su tavanın alt ucuna gidince tavanın ağzını kapatmak ve suyu diğer tavalara çevirmek gerekir.

2. Basınçlı Sulama Yöntemleri de

a) YaÄŸmurlama Sulama

b) Damla Sulama olarak iki şekilde uygulanmaktadır.

a) Yağmurlama Sulama: Suyun basınç altında özel başlıklar yardımı ile yukarı fışkırtılması şeklinde yapılan sulamadır. Dik, meyilli, engebeli yerlerde uygulanır. Sebzelerde devamlı uygulanması durumunda bazı sakıncalar doğurmaktadır. Sebzelerde, nemden dolayı hastalıklara neden olmaktadır. Yaprak veya meyve üzerinde kalan su damlaları mercek görevi yaparak yanık gibi arazlar meydana getirmektedir. Ayrıca tozlaşma zamanı yapılan sulamalar döllenmeyi önlemektedir.

b) Damla Sulama: Suyun kıt olduğu, ürünün fazla para getirdiği yerlerde uygulanmaktadır. Bu yöntemde özel başlık ve borular kullanılarak bitki köküne damlama ile sulama yapılır. Son zamanlarda ekonomisi ve özelliği nedeni ile daha çok örtü altı sebzeciliğinde kullanılmaktadır. İlk tesis masrafı oldukça yüksektir fakat diğer yöntemlere göre daha fazla ürün artışı sağladığından, ekonomik olduğu söylenebilir.

Resim 4. Başarılı ve randımanlı bir sebzecilik için sulama metodunu iyi seçmelidir.

ÖNEMLİ BAZI SEBZELER HANGİ METOTLA VE NASIL SULANIRLAR

Şimdi önemli bazı sebzelerin sulanmasında hangi yöntemin daha uygun olduğunu ve sulama koşullarını görelim.

Domates: Karık yöntemi ile sulanır. Fidelerin dikiminden hemen sonra can suyu verilir. Fideler tutana kadar bir iki kez sulama yapılır. Daha sonra ilk meyveler görülene kadar mümkünse sulama yapılmamalıdır. Eğer çok kurak giderse bu devrede de bir iki sulama yapılabilir. Normal sulamaya yörelerin iklim koşullarına göre değişik zamanlar da başlanır ve 7 ile 12 gün aralar ile sulamalar yapılır. En iyi sulama vakti sabah veya akşam serinliğidir. Karıklardan suyun taşmamasına ve meyvelerin kirlenmemesine dikkat edilmelidir.

Resim 5. Domatesin sulanması iklim koşullarına bağlıdır.

Biber: Karık yöntemi ile sulanır. Bitkilerin su ile direk teması olmamalıdır. Sulamalara başlandıktan sonra 7-10 günlük sulama aralıklarıyla devam edilir. Biber çiçeklenme döneminde çok hassastır. Bu dönemde yapılacak bir sulama verim ve kalitede etkili olur.

Patlıcan: Karık Yöntemi ile sulanır. Patlıcan fideleri tutuncaya kadar bir kaç defa sulanır. Fidelerin büyümesi sırasında su kesilir, 2-3 defa çapa yapılır. Patlıcan çiçek açıp mahsul bağladıktan sonra sık sık su ister.

Resim 6. Biber suyu çok seven bir sebzedir.

Hıyar: Karık yöntemi ile sulanır. İlk meyve görülünceye kadar idareli sulanır. Çok su çiçek silkmesine neden olur. Meyve bağladıktan sonra hıyara bol ve sık su vermelidir. Sıcak ve kuru havalarda her hasattan sonra yani fki günde bir su verilmelidir. Düzensiz sulama meyvelerde şekil bozukluklarına neden olur. Bitkinin su ihtiyacı karşılanmazsa meyvelerde acılaşma görülür.

Resim 7. Hıyar hızlı ve taşkın bir sulama yerine, yavaş ve sindirerek sulanmalıdır.

Kabak: Karık yöntemiyle aynen hıyar gibi sulanır. Meyve bağladıktan sonra bol ve sık su verilmeli her hasattan sonra sulama yapılmalıdır.

Resim 8. Kabak büyüdükçe su ihtiyacı artmaktadır.

Fasulye: Karık yöntemi ile sulanır. 15-20 gün ara ile sulama yapılmalıdır. İlk iki sulama çiçeklenmeden önce, diğer iki sulama ise çiçeklenmeden sonra uygulanır. Yani ilk sulamadan itibaren 15-20 gün ara ile 4 defa sulama uygulanır.

Resim 9. Topraktaki nem durumuna bakılarak fasulyeye su verilir.

Karpuz: Karık veya yağmurlama ile sulanır. Karpuz özellikle çimlenme ve çıkış döneminde topraktaki nem eksikliğine karşı hassastır. Bu dönemde toprağın neminin yeterli olması gerekir. Aksi durumda bitki sağlıklı büyüyemez. Çiçeklenme ve meyve oluşumu döneminde yapılan sulamalar verimin artmasını sağlar. Olgunlaşma döneminde ise toprak neminin azlığı verimi etkilemez, buna karşın meyve kalitesini artırır. Bu bakımdan olgunlaşma döneminde sulama yapılmamalıdır. Yani hasattan 15-20 gün önce sulamalara son verilmelidir.

Kavun: Sulaması karpuza benzer. Ancak kavun için en uygun sulama yöntemi karık ve damla sulamadır.

Resim 10. Karpuza taşkın su verilmemelidir.

Resim 11. Kavunda sulama zamanını iyi seçmek gerekir.

Lahana: Karık ve yağmurlama sulama yöntemleri uygulanabilir. Topraktaki nem eksikliğine orta derecede duyarlıdır. Baş oluşumu ve olgunlaşma döneminde toprak neminde aşırı düzeyde eksiklik, başların küçük kalmasına ve verimin düşmesine neden olur. Yüksek verim için bu dönemde sulama yapılması gerekir. Lahana yüzlek köklü bir bitki olduğu için, yüksek ve su akımı uygulamaktan ve özellikle tava sulama yöntemlerinden kaçınmalıdır.

Resim 12. Lahanaya sıcaklığın yüksek olduğu ilk gelişme devresinde bol su verilmelidir.

Havuç: Yağmurlama yöntemi ile sulanabilir. Bitkilere ilk gelişme döneminde haftada bir, daha sonraları 10-14 gün ara ile sulama yapılır. Yağmurlama olmadığı yerlerde tava usulü veya çizi karık yöntemi ile sulama yapılır.

Resim 13. Havuç düzenli su isteyen bir bitkidir.

SEBZE SULAMALARINDA DÄ°KKAT EDÄ°LECEK HUSUSLAR NELERDÄ°R

1. Sebze tohum ve fidelerine uygulanan çimlenme ve can suyu uygulamaları hariç tutulursa genelde ilk sulamalara gün dönümünden sonra başlanır.

2. Sebze fideleri dikilip can suyu verildikten sonra, havalar çok kurak gitmiyorsa meyve bağlayıncaya kadar sulamalara başlanmamalıdır.

3. Havalar çok sıcak ve kural geçiyorsa can suyu ile meyveler görününceye kadar olan arada 1-2 sulama yapılabilir.

4. İlk anlarda yapılan bol sulama sebzelerde çiçek silkmesine neden olur. Bu nedenle meyve bağlama azalır, verim düşer.

Resim 14. Sebze tarımın da verim ve kalitenin yükseltilmesi iyi ve bilgili bir sulamayla mümkün olur.

5. Sebzeler çabuk büyüyüp, kısa sürede olgunlaşıp hasat olgunluğuna geldiğinden bu hızlı gelişmeye paralel olarak sık sık sulamaya ihtiyaç duyarlar.

6. Sulamanın sıklığını ve miktarını belirlemede, sebze toprağının bünyesi ve bitkilerin kök yapısı da önemli faktörlerden.

a) Kaba bünyeli topraklar, ağır bünyeli topraklara oranla daha sık sulanmalıdır.

b) Sığ köklü bitkiler derin köklü bitkilerden daha sık sulanmalıdır.

7. Sulamalar sabah, akşam serinliklerinde yapılmalıdır.

8. Sebzeler genellikle sıraya ekildiği için karık usulü sulanmalıdır.

9. Su hiç bir zaman karık seddelerinin üzerine çıkmamalıdır.

10. Düzensiz ve yetersiz sulama, sebzelerin ufak kalmasına, acılaşmasına ve yarılmasına neden olur.

11. Az yağış veya sulama sebzelerin kök sisteminin yüzlek olmasına neden clur. Bu durumun devamında alt katmanlarda rutubet olsa bile bitkiler bundan faydalanamazlar.

12. Seyrek ve az sulama sebzelerin yeterli gelişmesine engel olduğu gibi salatalık ve patlıcanların da acılaşmasına yol açar.

13. Sebze büyümesi, su isteğini anlayabilmek için en güvenilir işarettir. Yetersiz sulama büyümenin yavaşlaması ile görülür.

14. Yazlık sebzeler sıcak ortamda yetiştirildiğinden sıcağı ve rutubeti çok severler. Sıcağın ve rutubetin yeterli olmadığı ortamda istenilen miktar ve kalitede sebze yetiştiriciliği yapmak mümkün değildir.

Kısaca sebze tarımında gerek verim, gerekse kalitenin yükseltilmesi yönünden sulama çok dikkat edilmesi gereken bir konudur.