Tarım Kütüphanesi

Sarı Pas

(Puccinia striiformis West)

Tanımı ve Yaşayışı

Etmenin üredosposları (yazlık sporlar) yuvarlak veya oval, çeperleri dikenlidir. Teliosporlar (kışlık spor) ise uzunca, hücre çeperi kalın ve düz, iki hücreli, bu hücreler arası hafif boÄŸumludur. BuÄŸday tarlalarında ilkbaharda 10-15°C sıcaklık ve yüksek nem hastalığın geliÅŸimi için en uygun ortamdır. Yaprakların üst yüzeylerinde makine dikiÅŸine benzer ÅŸekilde püstüller oluÅŸur. Sıra veya sıralar üzerine dizilmiÅŸ noktacıklar biçiminde olan bu püstüllerin içinde etmenlerin yazlık sporları meydana gelir. Bu püstüller limon veya portakal rengindedir. Ä°lkbaharda bu püstüllerden oluÅŸan milyonlarca yazlık spor rüzgârlar çevreye dağılır. Uygun koÅŸullarda, taşındığı buÄŸday bitkilerini enfekte ederek yeni püstülleri oluÅŸtururlar.

Üredopsorların çimlenip konukçuya giriş yapabilmesi için yağış veya yüksek neme gereksinimleri vardır. Mevsim sonunda üredosporların yataklarından, aynı püstüllerde teliosporlar oluşur. Etmen yazı canlı kalan yabani buğdaygillerde, kışı ise güzlük ekilen buğdaylar üzerinde üredospor halinde geçirir.

Zararlı Olduğu Bitkiler ve Zarar Şekli

En erken görülen pas türüdür. Genellikle yapraklarda görülse de, sap ve baÅŸaklarda da zaman zaman görülebilir. Yaprakların üst düzeyinde makine dikiÅŸi ÅŸeklinde ve sarı renkte püstüller oluÅŸur. Bu püstüllerin diziliÅŸi bir çizgiyi andırdığı için bu pasa “Çizgi pası“ da denilir. Mevsim sonuna doÄŸru yazlık sporların yerini siyah renkli kışlık sporları alır. Ayrıca buÄŸday dışında arpa ve çavdar gibi kültür bitkilerine de zarar verir.

Sarı pas’ın buÄŸday yapraklarındaki belirtileri

Kültürel Mücadelesi

Ekim nöbeti uygulanmalıdır. Derin sürüm yapılarak, bitki artıklarının toprağa gömülmesi sağlanmalıdır. Analiz sonuçlarına göre dengeli gübreleme yapılmalı, gereğinden fazla azotlu gübre kullanmaktan ve sık ekimden kaçınılmalıdır. Özellikle Sarı pas hastalığı hayat çemberinde buğday dışında, başka bir ara konukçuya da (Berberis spp. gibi) gereksinim duyduğu için çevredeki ara konukçular da imha edilmelidir(Yue ve ark., 2010). Yabancı ot mücadelesi tekniğine uygun ve zamanında yapılmalıdır. Havalanmayı engellediği ve nem artışına neden olduğu için sık ekim yapılmamalıdır. Aşırı sulamadan kaçınılmalı, hastalığın kışlaması ve yazlaması için aynı alanda yazlık ve kışlık ekim yapılmamalıdır.

Aynı alanda farklı genetik tabana sahip çeşitlerin ekimlerinin sağlanması alınabilecek kültürel tedbirlerdendir (Roelfs ve ark., 1992). Sarı pas hastalığına karşı hassas çeşit ekiminden kaçınılmalı, bunun yerine dayanıklı çeşitler ekilmelidir. Düşünceli ve ark., (2006) tarafından Ankara koşullarında çok sayıda çeşit ve hat kullanılarak sarı pasa karşı reaksiyonunları belirlenmiştir. Çalışma sonucuna göre İzgi 2001, Altay 2000, Soyer 02, Yakar 99, Demir 2000 ve Seval çeşitleri dayanıklı veya orta dayanıklı çeşitler olarak belirlenmiştir.

Sakarya ve Pamukova’da yapılan bir çalışmada ekmeklik ve yazlık çeÅŸit olan KaÅŸifbey-95 ve Cumhuriyet-75 çeÅŸitleri sarı pasa çok hassas bulunurken Bandırma-97 çeÅŸidi orta derecede hassas bulunmuÅŸtur (Bayram ve Demir, 2009). Yine baÅŸka bir çalışmada Ercan ve ark., (2013) tarafından 2008-2009 üretim sezonunda 25 adet genotipten (6 standart çeÅŸit ve 19 adet hat) oluÅŸan makarnalık buÄŸday çeÅŸidi Konya ekolojik ÅŸartlarında suni inokulasyonla denenmiÅŸ ve çalışma sonucunda Yelken çeÅŸidinin en hassas çeÅŸit olduÄŸu belirlenmiÅŸtir.

Adana’da yapılan bir çalışmada Ege 88 ve Seri 82 çeÅŸitlerinin Septorya’ya karşı hassas, Orso ve Diyarbakır 81 çeÅŸitlerinin ise dayanıklı olduÄŸu belirlenmiÅŸtir(Kurt 1998). Ölmez ve ark., (2011) tarafından GüneydoÄŸu Anadolu Bölgesinde 180 farklı buÄŸday tarlasında yapılan sürvey çalışmasında, buÄŸday çeÅŸitlerinin septorya yaprak lekesine karşı duyarlılıklarının farklı olduÄŸu gözlenmiÅŸ ve en hassas çeÅŸitlerin Cumhuriyet, Nurkent ve Pehlivan olduÄŸu tespit edilmiÅŸtir.

("TEORİDEN PRATİĞE KÜLTÜREL MÜCADELE" kitabından)

(ISBN: 978-605-9175-21-0)