Tarım Kütüphanesi

ÖRTÜALTI SEBZE HASTALIK VE ZARARLILARI

Hastalık ve zararlılar için çok uygun bir ortamın (sıcaklık ve rutubet açısından) oluştuğu seralarda çok dikkatli olmayı ve bilinçli mücadele yapmayı unutmayalım.

Amacımız bol verim, kaliteli ürün ve kârlı sebzecilik ise örtüaltı sebze hastalık ve zararlılarını iyi tanımak ve iyi mücadele yapmak zorundayız.

Işte bu dersimizde seralarda önemli derecede ekonomik kayıplara neden olan bazı hastalık ve zararlıları tanıyacağız.

Unutmayalım ki aşırı ve bilinçsiz yapılan ilaçlama büyük ekonomik kayıplara sebep olur.

SEBZELERDE BEYAZ ÇÜRÜKLÜK HASTALIĞI

BELÄ°RTÄ°LERÄ° NASIL?

Hastalık, bitkinin özellikle kökboğazında, kökboğazına yakın yerlere ve daha yukarı kısımların, uç alma yerlerinde pamuğa benzer beyaz bir küf tabakası oluşturur. Hastalanan yerde yumuşak çürüklük olur, bitki solar ve ölür. Zamanla bitkinin hastalığa yakalanan yerinde , düzensiz şekilli, oldukça sert, dayanıklı yapılar meydana gelir.

şekil 1.Domates gövdesinde beyaz çürüklük gövde içinde dayanıklı dokular.

YILDAN YILA CANLI KALIR

Hastalığı yapan mantar yıldan yıla, ölü veya canlı dokular içinde ve yaygın olarak yukarıda sözü edilen dayanıklı yapılar yoluyla geçer.

HANGI SEBZELERDE ZARARLI?

Hastalık seralarda yetiştirilen, domates, hıyar, patlıcan, biber, marul, fasulye vb. pek çok sebzede görülür.

Şekil 2. Hıyar gövdesinde beyaz çürüklük.

MÜCADELEDE KÜLTÜREL ÖNLEMLER ÖNEMLİDİR

- Seralarda iyi bir havalandırma yapılmalı ve aşırı neme engel olunmalıdır.

- Fazla sulamadan ve sık dikimden kaçınılmalıdır.

- Hasattan sonra bitkiler sökülüp, imha edilmeli,w mantarın dayanıklı yapılarının toprağa karışması önlenmelidir.

- Sağlıklı ve kuvvetli bitki elde etmek amacıyla dengeli gübreleme yapılmalıdır.

Şekil 3. Patlıcan kökboğazında beyaz çürüklük.

KÄ°MYASAL MÃœCADELE FÄ°DELÄ°KTE BAÅžLAR!

öncelikle fidelik ve seralarda toprağın dezenfeksiyonuna önem verilir. Bitki ilaçlamasında Procimydone 50, Iprodion 50, Vinclozolin 50 (75 g/100 It), Captan 50 (250 g/100 It) etkili maddeli ilaçlardan kullanılmalıdır.

SEBZELERDE GRÄ° KÃœF HASTALIÄžI

BELÄ°RTÄ°SÄ°NÄ° TANIYALIM

Hastalık bitkinin yaprak, meyve, çiçek ve gövdesinde belirtiler oluşturur. Belirtiler önce haşlanmış gibi bir doku yumuşaması şeklinde başlar, daha sonra mantar hasta bölge üzerinde gri renkli küf örtüsü meydana getirir.

Şekil 4. Patlıcanda gri küf hastalığı.

BEYAZ ÇÜRÜKLÜK GİBİ MÜCADELE

Bu fungusun konukçuları, kışı geçirişi ve mücadelesi beyaz çürüklük hastalığında olduğu gibidir.

şekil 5. Domates meyvesinde gri küf.

SERA SEBZELERINDE SOLGUNLUK HASTALIKLARI

ÖNEMLİ BELİRTİSİ

Hastalığın belirtileri alt yapraklardan başlayarak üst yapraklara doğru ilerleyen solma ve pörsüme şeklindedir. Bitkinin odunsu gövde dokusunun rengi bozulur, kahverengileşir. Zamanla bitki tümüyle solar ve ölür. Hastalığa neden olan funguslar toprakta yaşarlar.

şekil 6. Domateste solgunluk ve gövdedeki kahverengileşme (Fusarium).

DOMATES-HIYAR VE PATLICANA DÄ°KKAT!

Hastalık seralarda yetiştirilen domates, hıyar ve patlıcanda önemli verim kayıplarına neden olmaktadır. Seralarda özellikle hıyarlarda görülen kök çatlamalarına toprak mantarlarının neden olduğu bir hastalıktır.

Şekil 7. Domateste diğer bir solgunluk hastalığı (Verticillium).

MÜCADELESİ KÜLTÜREL ÖNLEMLERE BAĞLIDIR

- Dayanıklı çeşitler yetiştirilmelidir.

- Karık üstüne dikim yapılmalı, sulama suyunun kökboğazı çevresinde birikmesi önlenmelidir.

- Dengeli gübreleme ve iyi bakım yapılmalıdır.

- Sulama suyu temiz olmalıdır.

- Tarlada kalan bitki artıkları toplanıp yakılmalıdır.

- Yabancı otlar temizlenmelidir.

- Hastalığın daha önce görüldüğü yerlerde dikimden önce sera toprağı ve fidelik ilaçlanmalı, ekim nöbeti uygulanmalıdır.

Şekil 8. Patlıcan bitkisinde solgunluk.

ETKİLİ İLAÇ YOK AMA

Solgunluk hastalığı görüldükten sonra uygulanabilecek etkili bir ilaç bulunmamakla birlikte kök diplerine Benomyl 50, Maneb 80 (100g/100 It) Thiram 80 (200 g/100 It), Carbendazim 50 (50-100 g/100 It) etkili maddeli mantar ilaçları uygulanmaktadır.

TOPRAK FÃœMÄ°GASYONU ÅžART

Toprak mantarlarının neden olduğu kök çürüklük hastalıklarına karşı toprak ilaçlamasında metilbromid+kloropikrin (% 98+% 2) 60-100 g/m2, Basamid granulat 50-60 kg/da vb. uygulanır. Fumigasyon yapılan toprağın tavda olması, sıcaklığının 10°C'nin altında olmaması gerekir. Fümigasyonu bilen kişilerin yapması insan sağlığı ve uygulamanın başarısı açısından gereklidir. Bilgili olmayan kişi kesinlikle ilaçlama yapmamalıdır.

Şekil 9. Hıyarda solgunluk hastalığı sonucu kök çatlaması.

BİBERLERDE KÖKBOĞAZI YANIKLIĞI HASTALIĞI

BÄ°BER ÃœRETÄ°CÄ°LERÄ°NÄ°N ANA SORUNU

Bu hastalık etmenide, solgunluk hastalıklarında olduğu gibi toprak kaynaklıdır.

Mantar genç fidelerde çökerten yapar. Daha yaşlı bitkilerde ise, bitki meyve ile yüklü olduğu dönemde kök boğazında meydana gelen yara veya yanıklık sonucu solma, kuruma ve sonuçta ölüm görülür. Sıcak ve nemli havalar hastalık gelişimini teşvik eder.

Şekil 10. Biber fidelerinde kök boğazı yanıklığı.

KÜLTÜREL ÖNLEMLER GEREKLİ

Toprakta bulunan diğer mantarlarda olduğu gibi bu hastalık etmeni içinde kültürel önlemlere önem verilmelidir.

- Temiz fide toprağında temiz fide yetiştirilmelidir.

- Sulama suyu üreticinin temiz kuyu suyu olmalıdır.

- Aşırı ve sık sulamadan kaçınılmalıdır.

- Karık sırtına dikim yapılmalıdır.

- Karık boyu kısa tutulmalı, bir karık diğer bir karığın artık suyu ile sulanmamalıdır.

- Tarlanın tesviye ve drenajı iyi yapılmalıdır.

- Aşırı azotlu gübrelemeden kaçınılmalıdır.

- Hastalık görüldüğünde bitki derhal sökülerek yakılmalı, hasattan sonra da bütün bitki artıkları sökülerek yakılmalıdır.

- Toprak iyi yanmış çiftlik gübresi uygulaması ile organik madde yönünden zenginleştirilmelidir.

Şekil 11. Biber kök boğazı yanıklığı hastalığının tarladaki zararı.

YÄ°NE ETKÄ°LÄ° Ä°LACI YOK

Hastalık görüldükten sonra yapılacâk ilaçlamalarla beklenilen başarı sağlanamamakla beraber, Mancozeb 50 (200 g/da), Orthodifolatan 80 (200 g/da) ve Propamocarb 70 (250 ml/da vb. etkili maddeli. İlaçlar kök dibine uygulanmaktadır.

SEBZELERDE ERKEN YAPRAK YANIKLIÄžI HASTALIÄžI

BELÄ°RTÄ°SÄ° TÄ°PÄ°K

Kara lekede denilen bu hastalıkta yaprak lekeleri tipiktir. Genellikle alt yapraklardan başlayan bu lekeler dairevi, kahverengi ve iç içe halkalar şeklindedir. Hasta yapraklar sararır ve düşerler. Bitkinin gövde, dal ve yaprak sapları üzerinde elips şeklinde, iç içe halkalı aynı lekeler oluşur.

Şekil 12. Domateste erken yaprak yanıklığı belirtisi.

TOHUM-TOPRAK VE BÄ°TKÄ° ARTIKLARI Ä°LE TAÅžINIR

Mantar, hasta bitki artıklarında, toprakta, ayrıca tohum kabuğu altında kışlayâbilir, yıldan yıla geçişte yabancı otlarda rol oynayabilir.

Hastalık domateste, ayrıca patlıcanda ve biberde özellikle iyi havalandırılmayan seralarda çok zarar verir.

KÜLTÜREL ÖNLEM ŞARTTIR

- Temiz tohum, kullanılmalı, fidelik ve seralar aşırı neme engel olmak için sık sık havalandırılmalıdır.

- Dengeli sulama, gübreleme ve bakım işlemleri ile bitkiler sağlıklı tutulmalıdır.

- Hastalıklı fide ve bitkiler imha edilmelidir.

Şekil 13. Domates yaprak sapında erken yaprak yanıklığı.

İLAÇLI MÜCADELE ETKİLİDİR

Kimyasal mücadelesinde, Propined 70 (300 g/ 100 It) Metiram 80, Maneb 80, Mancozeb 80 (200 g / 100 It) Bakıroksiklorid 84-85 (500 g / 100 It) etkili maddeli ilaçlardan biri ile bitki yüzeyi tamamen ilaçlanmalıdır.

SEBZELERDE YAPRAK KÜFÜ HASTALIĞI

DOMATES, BIBER VE PATLICANDA ZARARLARI

Hastalık, yaprakların üst yüzeylerinde küçük, açık yeşil yada sarımsı bölgeler olarak başlar. Hemen sonra alt yüzeyde üst yüzeydeki lekenin karşısını zeytin rengi erguvani arası renklerde küf kitlesi kaplar. Hastalık ilerledikçe yapraklar kurur ve bitki ölür. Çiçek sapı ve yapraklarının hastalanması, çiçeklerin meyve tutmamasına yada oluşan meyvelerin düşmesine neden olur. Hastalık domateste, ayrıca biber ve patlıcanda görülür.

Şekll 14. Domates meyvesinde erken yaprak yanıklığı.

KÜLTÜREL ÖNLEM + İLAÇ

Bu hastalığın mücadelesinde erken yaprak yanıklığı hastalığında alınan kültürel önlemler alınmalıdır. Ayrıca, Maneb 80, Captan 50 (200-300 g / 100 It) etkili maddeli ilaçlar kullanılmalıdır.

DÄ°ÄžER HASTALIKLARI HATIRLAYALIM

örtüaltı sebze yetiştiriciliğinde görülen fide kök çürüklükleri, özellikle hıyarda görülen mildiyö (sarı leke), külleme, antraknoz hastalıkları, domates, biber ve hıyarda görülen bakteriyel hastalıkların belirtileri ve mücadele yolları açık alanda yetiştirilen sebzelerde olduğu gibidir.

Şekil 15.Patlıcan yaprak ve meyvesinde erken yaprak yanıklığı belirtileri.

HORMON KULLANMAYIN

Hastalıklarla mücadelede kimyasal ilaçların kullanımı ve uygun olmayan hava koşullarında meyve tutumunu arttırmak için hormon uygulamaları ülkemiz yanında pek çok ülkede yapılmaktadır. Ancak burada önemli olan hormonu ve ilacı zamanında, dozuna, tavsiye edilen aralıkta ve şekile uygulamaktır. Hormonun fazla ve yanlış uygulaması meyvelerin şeklini bozar, içini boşaltır, bitkiler deforme olur.

ORGANÄ°K SEBZE

Hormon ile büyütülen ürünlerin insan sağlığına zararlı olduğunu unutmayın. Son yıllarda gelişmiş ülkelerde hormon, ilaç, gübre... gibi hiçbir kimyasal madde kullanılmadan üretilen ve Organik Sebzecilik adı verilen yetiştirme yöntemine hızla geçilmektedir. Ülkemizde de meyvecilik ve sebzecilikte organik üretime ilgi giderek artmaktadır. Çünkü organik ürünler yüksek fiyat ile satılmakta ve geliri yüksek olmaktadır.

Şekil 16. Domateste yaprak küfü hastalığı.

İLAÇ UYGULAMASI DİKKAT İSTER

Kimyasal ilaçların fazla, yanlış uygulanması, son ilaçlama ile hasat arasında beklenilmesi gereken süreye uyulmaması sonucu, üründe ilaç artıkları kalır. Bu durum, ürürün tüketilmesi yoluyla insan sağlığına zararlı olur. Bu nedenlerle, sebzeleri doğru ilaç ile zamanında, dozunda ilaçlamalıdır.

SEBZELERDE VÄ°RUS VE VÄ°RUS BENZERÄ° HASTALIKLAR

Virüs ve virüs benzeri hastalık etmenleri insan ve hayvanlarda olduğu gibi tüm bitkilerde de çeşitli hastalıklara neden olurlar. Bu etmenler normal ışık mikroskobu ile görülemeyecek derecede küçük olup ancak elektron mikroskopta görülebilir.

BELİRTİLERİ ÇOK AÇIK

Sebzelerde hastalık oluşturan virüs ve virüs benzeri etmenler genellikle bitkinin ölümüne yada ürünün kalite ve miktarının azalmasına yol açarlar. Belirtileri şu şekildedir;

Yapraklarda: renk açılması, mozayık desenleri, kıvrılma, buruşma, küçülme, gevrekleşme.

Çiçeklerde: körelme, anormal şekillenme, irileşme iplikleşme.

Meyvelerde: küçülme, anormal renk ve şekillenme ya da meyve tutmama şeklindedir.

Virüs belirtileri, besin maddesi noksanlıkları yada ilaç zararları belirtileri ile karıştırılabilir. Bu nedenle karar vermeden bir uzmanına danışın.

Şekil. 17.Biberde virüs hastalığı belirtisi

ÖNEMLİ VİRÜS HASTALIĞI TANIYALIM

Domatesde: Tek ve çift virüslü çizgi hastalığı, tütün mozayık virüsü, stolbur (erkekleşme),

Şekil 18. Domates yaprağında tütün mozaik virüsü belirtisi.

Biberde: biber mozayık virüsü,

Patlıcanda: patlıcan mozayık virüsü,

Fasulyede: fasulye adi mozayık virüsü, fasulye yaprak kıvırcıklık virüsü,

Baklada: benek ve solgunluk virüsleri,

Hıyar, kabak, kavun ve karpuzda: mozayık virüsü.

Patateste: patates yaprak kıvrılma, çizgi ve x virüsleri bulunmaktadır.

Şekil 19. Kavunda virus hastalığı belirtisi.

DAHA PEK ÇOK VİRUS HASTALIĞI VAR

En önemlileri verilen bu hastalıklar dışında daha pek çokları da bulunmakta olup soğan, kereviz, lahana, marul, ıspanak, şalgam gibi diğer sebzelerde de çeşitli virus ve virus benzeri hastalıklar zarar yaparlar.

VÄ°RUS NASIL YAYILIR

Sebzelerdeki bu hastalıklar genellikle, tohumla, özsu ile, vektörlerle, bulaşık bitki artıklarından sağlıklı bitkilere taşınabilmektir. Bu nedenle mücadelede bu hususlara dikkat etmek ve en önemlisi sağlıklı veya sertifikalı tohum kullanmak gerekmektedir.

Şayet herhangi bir virus hastalığı bitkilere bulaşmış ise hiçbir tedavi şeklinin olmadığını unutmayınız.

ÖRTÜALTI YETİŞTİRİCİLİĞİNDE ÖNEMLİ BAZI ZARARLILAR

örtüaltı yetiştiriciliğinde (Plastik ve Cam Seralarda) özellikle sebzelerde beyaz sinek, kırmızı örümcekler gibi emici zararlılar en önemli sorunlardan biridir. Gerektiğinde ve zamanında mücadele yapılmadığında büyük ürün kayıplarına sebep olurlar. Ekonomik öneme sahip zararlılar aşağıda kısa olarak tanıtılmaya çalışılmıştır.

BEYAZ SÄ°NEK

ÖNEMLİ BİR SEBZE ZARARLISIDIR

Ergin vücudu soluk sarı renkte olup, kanatlar üzerindeki beyaz mum tabakası nedeniyle genel olarak beyaz renkte görünür. Larvalar yaprağa yapışık olup şeffaf renktedir. Yaprakların alt yüzeyinde beslenirler. Yılda 9-10 döl verebilirler.

BİTKİ ÖZSUYUNU EMER

Larva ve erginler bitki öz suyunu emerek beslenirler, bitkinin zayıflamasına, yaprakların sararmasına, neden olurlar. Ayrıca beslenme sırasında tatlı ve yapışkan bir madde salgıladığından yapraklar üzerinde fumajin denen mantar gelişerek bitkinin görünümünü bozar ve pazar değerini düşürür. Bunun yanısıra erginleri bazı virus hastalıkları taşıyıcısıdır.

Şekil 20. Ergin beyaz sinek görünümü.

YİNE KÜLTÜREL öNLEM

Beyaz sinek kışı yabancı otlar üzerinde geçirdiğinden tarla çevresindeki yabancı otların yakılması, gömülmesi, yok edilmesi populasyonu önemli ölçüde azaltır. Ayrıca gereğinden fazla sulamadan ve fazla gübre vermeden kaçınılmalıdır.

İLAÇLI MÜCADELE KAÇINILMAZ İSE;

Yaprak başına ortalama 1-3 adet larva görüldüğünde mücadeleye başlanır.

İlaçlı mücadelede kullanılan ilaçlardan bazılarını inceleyelim

Etkili Madde doz/da

Pyridophention, 40, EC 300 ml

Amitraz, 20, EC 300 ml

Fenpropathrin, 20, EC 100 ml (Ergine karşı)

Biphanate, 10, EC 70 ml (Ergine karşı)

Cyhalothrin + Buprofezin 2, 10; EC 300 ml

YAPRAK PÄ°RELERÄ°

Sarımsı yeşil veya kahverengi renkte, 2-3 mm uzunluğundadır. Yaprakların altında bulunurlar. Yaprak pirelerinin hızlı ve yan yan ileri giderek hareket etmesi tipiktir. Bitki öz suyunu emerek sonuçta yapraklarda beyazımsı, sarımsı daha ileri devrede kahverengi lekeler meydana gelir. Bitki zayıflar ve büyüme yavaşlar. Yaprakların kenarları kıvrılır, hatta tamamen kuruyabilir. Asıl büyük zararı virus taşımalarıdır.

THRİPSLER BİTKİ ÖZSUYUNU EMER

Boyları 1 mm kadar uzunlukta dar, yassı vücutlu hareketli böceklerdir. Renkleri açık sarı veya sarımsı esmer renktedir. Kanatları etrafında, kirpikler bulunur. Nimf ve erginleri bitki özsuyunu emerek beslenirler. Böcek yoğunluğunun fazla olduğu yerlerde yaprakların üst kısmında yanıklar oluşur. Yaprak zamanla solar bükülür ve beyazımsı bir hal alır. Buna akdamar hastalığı denir.

Bir yaprakta 5-10 adet Yaprak biti veya diğer Thrips ve yaprak pireleri gibi emiciler görüldüğünde mücadeleye başlanır. Yaprak bitlerinin ve diğer emicilerin mücadelesini aynı ilaçla yapmak daha ekonomiktir.

Şekil 21. Ergin thrips görünümü.

Bu zararlılar için kullanılan ilaçlar ve dozları şu şekildedir:

Etkili madde doz/da

Malathion, 20 400 ml

Malathion, 50 150 ml

Dichlorvos, 150 200 ml

Bromophos, 30 150 ml

Primicarp, 50 50 ml

Diazinon, 20 200 ml

Fenitrothion, 50 200 ml

Endosülfan, 32, 9 200 ml veya g

Carbarly, 50 250 g

MÃœCADELE AYNI

örtüaltı yetiştiriciliğinde karşılaşılan önemli zararlıların hepsi bunlar değildir. Açıkta sebzecilik dersimizde öğrendiğimiz bütün hastalık ve zararlılar seralarda sorun olabilirken, burada öğrendiğimiz hastalık ve zararlılarda açık tarla üretiminde sorun olabilmektedir.

Hastalık ve zararlı ister açıkta, ister serada olsun mücadele şekli aynıdır. Ancak örtüaltı üretimi daha çok dikkat ve özen ister.