Tarım Kütüphanesi

MEYVESİ YENİLEN SEBZELERİN YETİŞTİRİCİLİĞİ (DOMATES, BİBER, PATLICAN, BAMYA)

Bu dersimizden itibaren sebze türlerini ayrı ayrı incelemeye başlayacağız. Sebzelerin istediği iklimi, toprağı, gübreyi~suyu ve bakım işlerini göreceğiz. Kısacası sebzeler bizden ne istiyorlar? bize ne veriyorlar?

Sebzecilikte amacımız birim alandan en yüksek verimi ve en kaliteli ürünü elde etmektir. Bunları ancak bilinçli yapılan bir üretim sonucu elde edebiliriz.

Domates, Biber, Patlıcan'dan başlayalım.

DOMATES, BÄ°BER VE PATLICAN

Yazlık sebzeler grubunda yer alan domates, biber ve patlıcan ılık iklimlerde bir yıllık, tropik iklimlerde ise birkaç senelik kültür bitkileridir. Aralarında yetiştirme tekniği bakımından bazı farklar bulunmakla beraber genelde yetiştiricilikleri aynıdır. Domates bunlar içinde en fazla kullanım alanı bulunan bir sebzedir.

ILIK VE SICAK Ä°KLÄ°MÄ° SEVERLER

Her üç sebze türü de ılık ve sıcak iklim sebzesidir. Yetiştirme devresinde sıcaklığın en az 15°C olması gerekmektedir.

DOMATES VE PATLICAN ZENGÄ°N TOPRAK Ä°STER

Domates ve patlıcan seçici olmamakla beraber süzek, organik maddece zengin, kumlu ve kumlu-tınlı topraklarda en iyi gelişmeyi gösterir. Patlıcan fazla yüksek toprak sıcaklığına gereksinme gösterdiğinden üretim yapılan topraklar çabuk ısınabilir olmalıdır.

BİBER AĞIR-KİLLİ TOPRAĞI HİÇ SEVMEZ

Biber diğer iki türe göre toprak özelliği yönünden daha seçicidir. Ağır killi ve su tutan topraklar ile tamamen kumlu topraklar uygun değildir. Toprağın su tutma kapasitesi iyi ve çabuk ısınabilir özellikte olmalıdır.

Domates için uygun toprak pH'sı : 5-7,5

Biber için " " " : 5,4-6,8

Patlıcan için " " " : 5,5-6,7’dir.

MÃœNAVEBE GEREKLÄ°DÄ°R

Domates, biber ve patlıcan aynı familyaya bağlı olduklarından hastalık, zararlıların o toprağa yerleşmesi ve hep aynı besin maddelerinin tüketilmesi toprağın bu yönde zayıf kalmasına neden olduğundan, bu sebze türleri arka arkaya aynı tarlada yetiştirilmemelidir. Bu nedenle 4-5 yıllık bir münavebe gerekir. Bu 5 yıl içinde bir defa da hububat ekilerek tarlanın dinlendirilmesi yetiştiriciliği olumlu yönde etkiler. Bu mümkün olmadığı taktirde en az 3 yıllık bir münavebe şarttır.

DOMATES İÇİN MÜNAVEBE BİTKİLERİ!

Domates için en iyi münavebe bitkileri ıspanak, marul, havuç, fasulye, bezelye ve kerevizdir. Münavebe planının uygulanması zararlı ve hastalık problemlerini azaltmada etkili bir yoldur.

ÖNCE TARLAYI HAZIRLAYALIM

Her üç sebze türünün yetiştiriciliğinde; tarla sonbaharda derince sürülür ve ilkbahara kadar tezekli olarak bırakılır. İlkbaharda dikimden önce toprak tavında iken 20 cm derinlikte pullukla tekrar sürülür. Diskaro geçirilir, gerekirse rotavatörle de işlenerek toprak dikime hazırlanır.

ÇİFTLİK GÜBRESİ ŞART!

Gübreleme toprağın yapısına ve içerdikleri besin maddelerine göre değişmekle beraber her üç sebze türü içinde sonbaharda derin sürümden önce dekara 3-4 ton yanmış ahır gübresi verilmelidir.

TİCARİ GÜBREYİ TOPRAK ANALİZİNE GöRE UYGULA!

Gübrelemeden önce toprak analizleri yaptırmak ve bu sonuçlara göre gübreleme yapmak gerekir. Bu türler için çok değişik gübre tavsiyeleri. bulunmakla beraber bizim çiftçilere tavsiye ettiğimiz ticari gübreleme şekli şöyledir.

40 kg N'lu gübre (1/3'ü %21'lik Amonyum sülfat) + (2/3'ü %26'lık Amonyum nitrat)

60 kg %16-18'lik Süper fosfat,

20 kg %48-50'lik Potasyum sülfat.

GÃœBRE

N : P : K = Azot : Fosfor : Potasyum = Dal : Döl : Bal

Azot: Dal oluÅŸturur

Fosfor: Döl, çiçek ve meyve oluşturur

Potasyum: Bal, meyve kalitesini oluÅŸturur.

GÃœBRE UYGULAMA ZAMANINA DÄ°KKAT!

- Süper fosfatın tamamı ilkbaharda sürümden önce pulluk altına verilmelidir.

- Potasyum sülfatın 2/3'ü ile Azotlu gübrenin 1/3'ü Amonyum sülfat olarak dikim ile birlikte verilmelidir.

- Potasyum sülfatın geri kalan kısmı ile Azotlu gübrenin 1/3'ü Amonyum nitrat olarak ilk meyve tutumunda,

- Azotlu gübrenin 1/3'ü de yine Amonyum nitrat olarak ilk hasattan sonra verilmelidir.

AZOT Ä°KÄ° DEFA DA VERÄ°LÄ°R

Domateste bitkinin ilk gelişme devresinde bitki tarafından alınan azot miktarı oldukça düşüktür. Fakat bundan sonra hızlanır. Bu nedenle azotlu gübrenin bir kaç seferde verilmesi daha yararlıdır.

Biber üretiminde de fosfor ve potasyum meyve kalitesine ve erken verime etki eden faktörlerin başında gelir.

Şekil 1. Kandil dolma biberinin görünümü.

YETÄ°ÅžTÄ°RME ÅžEKLÄ°NE GELÄ°NCE!

Her üç sebzenin fideleri de önceki derste öğrendiğimiz sıcak yastıklarda yetiştirilir. Bu türler özellikle toprak sıcaklığına karşı çok hassastırlar. İyi bir çimlenme için toprak sıcaklığı,

- patlıcanda 19°C'nin

- biberde 15°C'nin

- domateste ise 10-12°C'nin üstünde olmalıdır.

FİDE DİKİM BÜYÜKLÜĞÜ NASIL OLSUN?

- Domates için en uygun fide büyüklüğü 15-20 cm uzunluk ve bir kurşun kalem kalınlığını aldığı zamandır. Bu büyüklüğe uygun koşullarda 6 haftada ulaşırlar.

- Biber için en uygun dikim büyüklüğü, ilk çiçek tomurcuklarının görülmeye başladığı devredir. Bu büyüklüğe uygun koşullarda 9-10 haftada ulaşırlar.

- Patlıcan fideleri ekimden 7-10 hafta sonra dikim büyüklüğüne gelirler.

FÄ°DEYÄ° NE ZAMAN DÄ°KELÄ°M?

Marmara bölgesi için dikim zamanı 15 Nisan-15 Mayıs, Ege bölgesinde ise 10-30 Nisan tarihleri arasıdır. Orta ve Doğu Anadolu bölgelerinde ise dikim Mayıs-Haziran ayı içinde yapılır.

FÄ°DE DÄ°KÄ°MÄ° KARIK YAMACINA VEYA SIRTINA YAPILIR

Dikim karık usulü yapılmaktadır. Fideler karıkların sırtlarına açılan çukurlara yapılır. Dikimden hemen sonra fidelere bolca can suyu verilir. Açılan karıkların genişliğine göre değişmekle beraber domateste tek sıra, biber ve patlıcanda ise üçgen dikim tavsiye edilmektedir.

DÄ°KÄ°M MESAFELERÄ° FARKLIDIR

Sıra arası ve üzeri mesafeler her üç tür için farklıdır.

Domates sırık çeşitlerinde : 60 x 40 cm

" yer " : 135 x 30-50 cm

Biber çeşitlerinde : 50 x 50 cm, 60 x 40 cm

Patlıcan " : 60 x 75 cm'dir.

İKİ ÇAPA BİR SU DEMEKTİR

Dikimden 10-20 gün sonra ilk çapa yapılarak, kök boğazları toprak ile doldurulur. 1. çapadan 2-3 hafta sonra 2. çapa yapılır. Genellikle sulamadan sonra kaymak kırma, ot mücadelesi, toprağın havalandırılması açısından 1-2 çapa daha yapılır.

Şekil 2. Biber tarlasından bir görünüm.

SULAMA Ä°KLÄ°M KOÅžULLARINA BAÄžLIDIR

Sulama karıklara su verilmesi yoluyla yapılır. Toprakta rutubetin iyi bir seviyede tutulmasını sağlayacak şekilde iklim koşulları (yağışlar) ve toprak karakteri dikkate alınarak 5-10 günde bir yapılmalıdır. Genellikle ilk meyveler görülünceye kadar sulamadan kaçınılmalıdır. Havalar çok kurak giderse bir iki kez fazla olmamak koşuluyla su verilebilir. Domateste çok sık sulama verimi arttırmakta, ancak tadında bir azalmaya neden olmaktadır.

BİBER SUYU ÇOK SEVER

özellikle biber suya karşı çok hassastır. Biberde sulama muntazam aralıklarla ve taşırmadan yapılmalıdır. Suyun göllendirildiği yerlerde solgunluk hastalıkları artmaktadır.

şekil 3. Yalova-salçalık biber çeşidinin görünümü.

SIRIK DOMATES HEREÄžE SARDIRILIR

Sırık domates çeÅŸitleri bu bakım iÅŸlemleri yanında sırığa ihtiyaç gösterdiklerinden diÄŸer bazı bakım istekleri ~de vardır. Sırık domates bitkileri 30-35 cm kadar boylandığında bitkinin kuzey tarafına 10 cm kadar uzağına herek topraÄŸa sıkıca yerleÅŸtirilir ve dipten itibaren ikinci ve üçüncü yaprağın dibinden rafya ile ∞ iÅŸareti ÅŸeklinde baÄŸlanır. Bu baÄŸlama iÅŸlemi bitkiler boylandıkça her 30-35 cm'de bir tekrarlanır.

BUDAMA SEBZECÄ°LÄ°KTE DE UYGULANIR

Sırık domates çeşitlerinde budama kaliteli ürün elde etmek için şarttır. Tarla şartlarında budama, koltuk alma şeklinde uygulanır. Koltuk alma, bitki gövdesi ile ana yaprakların birleştiği yerden, yeni sürgünlerin koparılması işlemidir. Her 15 günde bir koltuk alma işlemine devam edilir.

Şekil 4. Şencan 9 Sırık domates çeşidinin gelişimi.

İLAÇLAMA İÇİN EN YAKIN TARIM TEŞKİLATINA DANIŞIN!

Hastalık ve zararlılarla mücadele Zirai Mücadele teşkilatlarının önerileri ışığında yapılmalıdır.

DOMATES FARKLI OLUM DEVRELERİNE GÖRE HASAT EDİLİR

Domateslerde hasat, çeşidin erkenciği, yetiştirme şartları ile gönderilecek pazarın uzaklığına göre değişik olum devrelerinde yapılır. Hasat, yakın pazar için tam olum, uzak pazarlar için pembe veya yeşil-pembe olum devresinde yapılmalıdır. Domates hasadında meyve avuç içine alınarak, sapı etrafında hafifçe döndürülmek suretiyle saplı veya sapsız olarak zedelenmeden koparılmalıdır. Domatesler alçak boylu ambalaj kaplarına en fazla iki sıra halinde ve fazla sıkıştırılmadan yerleştirilmelidir.

HASAT ZAMANINA DÄ°KKAT!

Biber ve patlıcan hasadında meyveler esas büyüklüklerini aldıktan sonra, meyveler zedelenmeden saplı olarak hasat edilmelidir.

Şekil 5. Yalova-Çorbacı 12 sivri biber varyetesinin görünümü.

Biber ve patlıcan hasadında gecikme olursa meyveler kartlaşır, biberlerde kızarma, patlıcanlarda ise renk açılması olur ve çekirdekleri sertleşerek pazar kalitelerini kaybederler.

Şekil 6. Hasat olgunluğuna gelmiş Balıkesir patlıcanı meyveleri.

MEYVESÄ° YENEN SON SEBZE BAMYA

Bamya ülkemizde belli yörelerde, genellikle belli köy çeşitleriyle yetiştiriciliği yapılan geleneksel bir sebze türüdür. Ekimi, ot temizliği ve hasadının fazla işgücü istemesi nedeniyle nispeten küçük alanlarda ve çoğunlukla kalabalık ailelerce yetiştirilmektedir. Hafif eğimli ve oldukça verimsiz topraklarda susuz olarak yetiştirebildiği için üreticiye bu yönden kolaylık ve ekonomi getirmektedir. Bunun yanısıra bamyanın bahçe ziraatı şeklinde sulu ziraatı da yapılmaktadır.

SICAK Ä°KLÄ°M SEBZESÄ°DÄ°R

Bamya bir sıcak iklim sebzesi olduğundan hava sıcaklığı 16°C toprak sıcaklığı da 15°C'nin üzerine çıkmadan ekime başlanmaz.

TOHUM EKİM ZAMANI BöLGELERE GÖRE DEĞİŞİR

Ekimde toprak rutubeti çok önemlidir. Ekim tarihi hava ve toprak sıcaklığına ve toprağın tavına göre belirlenir ve belirli bir yöre için genellikle 15-20 gün sürer.

- Marmara bölgesi için ekim zamanı 25 Nisan günlerinde başlar, yaklaşık 1 ay sürer.

- Ege ve Akdeniz bölgelerinde ekimler yöre şartlarına göre Ocak- Mart gibi geniş bir periyotta yapılır.

- Orta Anadolu iç bölgelerimizde ise genellikle mayıs ayı içinde tohum ekimi gerçekleştirilir.

Åžekil 7. Bamya meyvesinin geliÅŸme devreleri.

TOHUMU EKİM ÖNCESİNDE ISLAT

Bamya tohum ekimi ile yetiştirilir, fide üretimi ve örtü altı yetiştiriciliği söz konusu değildir. Ekim derinliği yaklaşık 2 cm'dir. Bamya tohumlarında çimlenme zorluğu ve düzensizliklerine sık rastlanır. Bunun için en uygun ve ucuz yol tohumları 12 saat suda bekletmektir. Çoğunlukla akşamdan ıslatılan tohumlar sabah ekilir. Bu yöntem düzensiz çıkışları önlediği gibi, çıkışları en azından 2-3 gün öne alır.

TOHUM EKİM MESAFELERİ DEĞİŞİKTİR

Bamya ziraatında uygulanan ekim mesafeleri iklim ve çeşide göre büyük farklılıklar gösterir.

- Sıcak ülkelerde uygulanan 100 x 25 ve 100 x 50 cm'lik ekim mesafeleri bizde ancak Akdeniz bölgemizde uygulanabilir.

- Ege bölgesinde uygulanacak ekim mesafeleri sıra arası 40 cm, sıra üzerleri 15-20 cm'dir.

- Ancak Yalova ve İstanbul yöresindeki susuz koşullarda yapılan Sultani bamya yetiştiriciliğinde mesafeler biraz daha dar tutulur. Bu yetiştiricilikte sıra araları 30-35 cm olup, her 6-7 sırada bir 50-60 cm'lik bir yol bırakılır, sıra üzerleri de kullanılan çeşidin gelişme kuvvetine göre 10, 12, en çok 15 cm olarak ekilir.

- Balıkesir gibi bodur sayılabilecek çeşitlerde sıralar arası 30-35 cm yeterli olmakta, sıra üzerleri de 15 cm'den daha az tutulmamalıdır.

SEYRELTME VE OT TEMİZLİĞİ

Ekimden 2-3 hafta sonra seyreltme yapılır ve hemen arkasından ilk ot temizliğine başlanır.

İlk ot temizliğinden sonra sulu tarımda ilk sulama yapılır. Bitkiler 15-20 cm boy aldıklarında ikinci ve bundan 2-3 hafta sonra üçüncü çapa yapılmalıdır. Ot kesafetine göre çapaya devam edilir veya bırakılır. Bundan sonra dal ve yapraklar sıraları tamamen doldurur, çoğunlukla çapaya gerek kalmaz, sulama yapılıyorsa sulamaya devam edilir. En çok uygulanan sulama sistemi karık usulüdür. özellikle ilk dönemde yağmurlama da yapılabilir.

KÃœLLEME HASTALIÄžINA DÄ°KKAT

Hastalık ve zararlıları sürekli gözlemek gerekir. Susuz tarımda daha az problemle karşılaşılır. Afit görülürse ilaçlı mücadele yapılır. Külleme yapraklar temizlenerek kültürel önlem almak daha ucuz ve pratiktir. Gerekirse ilaçlama yapılır. önemli bir husus da nematodlu tarlalara bamya ekmemektir.

DEKARA ORTALAMA 1.5 KG TOHUM EK

Bamya yetiştiriciliğinde dekara atılacak tohum miktarı ekim mesafesi ve çukurlara atılacak tohum sayısına bağlı olarak 1.0 - 2.0 kg olarak hesaplanır.

TOPRAK ANALİZİNE GÖRE GÜBRELEME

İyi bir gübreleme yapmak isteniyorsa toprak analizi gerekir. Kıraç arazilerde 4-5 yılda bir aynı araziye bamya ekiliyorsa gübreleme yapılmayabilir veya ekim öncesi 25-30 kg/da fosforlu gübre yeterli olabilir. Sulu tarımda her yıl veya 2 yılda bir bamya ekilen bir tarlaya 5:10:5 veya 4:12:4 NPK oranları üzerinden dekara 20 ila 50 kg karışık gübre verilir. Bir yıl önce fosforlu gübre verilmişse fosforlu gübreye gerek yoktur. Yapılan bir araştırma ilk meyvelerden hemen sonra düşük miktarda (3.5-5.0 kg/da) atılan azotlu gübrenin bitkinin sürgün-çiçek dengesini düzenlediği ve verimi artırdığı görülmüştür.

Şekil 8. Bamya bitkisinde tomurcuk, çiçek ve meyvelerin görünümü.

HASAT ZOR VE ZAHMETLÄ°DÄ°R

Ekimden ortalama 60 gün sonra başlayan hasat hergün yada gün aşırı yapılır ve 3,5-4 ay devam eder. Bamya hasadı oldukça zor ve zahmetli bir iştir. Bunun sebebi meyveleri küçük olması ve sap, yaprak ve meyvelerdeki tüylerin dibinde kaşındırıcı bir madde bulunan bezelerdir. Bu yüzden bamya hasadında toplayıcılar ellerine eski bir eldiven takarlar veya bez sararlar.

HASAT ZAMANI ÇEŞİTLERE GÖRE DEĞİŞİR

Bamyaların en elverişli hasat zamanı, o çeşidin meyvelerinin tüketici tarafından sevilen ve kabul edilmiş büyüklüğe geldiği zamandır. örneğin sultâni bamyalarda boyları 3,5-7,0 arasındaki meyveler toplanır. Daha kısa ve daha uzunları istenmez. Hasat gecikirse meyveler süratle irileşir, sertleşir ve çekirdeklenir.

Şekil 9. Hasat olgunluğuna gelmiş farklı bamya çeşitleri.

HER GÃœN HASAT

Ülkemizde bamya hasadında erkekler kadar kadın ve çocuklar da çalışır. Sağlıklı ve çalışkan bir işçi günde 15-20 kg kadar bamya toplayabilir. Bamya çok verimli bir bitki olduğundan her toplamadan sonra yenileri süratle gelişir. Bu yüzden hergün ya da gün aşırı hasada önem göstermek gerekir.

DEKARDAN BÄ°R TON ÃœRÃœN

Ülkemizde üreticilerimizin bamyadan aldıkları verimler ortalama olarak 500-750 kg arasında değişir. Ancak yeni ıslah edilen Akköy- 41 ve Kabaklı-11 sultâni bamya çeşitleri iyi yetiştirme ve hasat şartlarında 1/ton/dekar'ın üzerine çıkmaktadır. Söz konusu çeşitler Marmara bölgemiz başta olmak üzere, özellikle serin bölgelere tavsiye edilebilir.