MEYVECİLİKTE BUDAMA
Budama, ağaca iyi bir şekil vermek, gelişme ve verime etki etmek, kaliteyi iyileştirmek ve çeşitli nedenlerle zararlanan yerleri onarmak amacı ile yapılan kesme sanatıdır.
Dikim zamanı veya bunu izleyen birkaç yıl içindeki budamanın amacı, ağaca, verime yattığı zaman kırılmaksızın meyveyi taşıyacak şekilde kuvvetli bir çatı oluşturmaktır.
Verim çağı (türlere göre 4-6 yaşından sonra) yapılan budamanın amacı, gelişme ile verim arasında bir denge oluşturmak ve yüksek kaliteli meyveyi elde edecek şekilde ağaca taşıyabileceği kadar meyve verdirtmektir.
Gençleştirme budaması ise verimden düşmüş yaşlı meyve ağaçlarına uygulanır. Bir süre daha fazla ürün alabilmek için yaşlı ağaçlara daha şiddetli budama yapılarak, sürgün verme ve gelişme göstermeye zorlanırlar.
GENEL PRENSİPLER
Ağacın Büyüme Durumu: Meyve türleri içerisinde bir çeşit yaygın ve yatay dallı gelişirken‚ diğeri yukarı doğru ve dik bir gelişme gösterebilir. Yaygın ve yatay gelişen bir çeşide‚ dalların birbirine geçmesine engel olacak şekilde‚ yukarı doğru gelişmesini teşvik edecek bir budama yapmak gereklidir. Yukarı doğru ve dik gelişen bir çeşidi de‚ ilaçlama‚ meyve seyreltmesi‚ hasat v.b. gibi kültürel uygulamaları kolaylaştırmak için‚ yana doğru ve yaygın gelişmesini teşvik edecek bir budama yapmak gereklidir.
Budamanın Çiçek ve Meyve Bağlamaya Etkisi: Genç ağaçlara yapılacak budama çiçek ve meyveye yatmayı geciktirir. Ancak‚ meyveye yatan çiçek miktarının artmasına yardımcı olur. Çünkü budama ile ağaçtaki bazı gelişme noktaları da çıkarıldığından‚ geriye kalanlara elverişli su ve azot temini dolaylı olarak artırılır.
Budamanın Verim ve Kaliteye Etkisi: Budama, verimde bir miktar azalma yapmasına rağmen meyve kalitesinde çok fazla bir iyileştirme yapar. Budama ile bir kısım meyve de atıldığından; geriye kalanlara yedek besin maddelerinden daha fazla pay düşer. Budama ile yaprak miktarı ve buna bağlı olarak su kaybı da azalır ve ağaçların güneşlenme ve havalanmaları artacağından meyve rengi ve iriliği artar.
Budama Yaralarına ve Artıklarına Yapılacak Muamele: Kesim izi 5 cm’yi geçen yaralara macun sürülmelidir. Budama artıkları da ertesi yılın hastalık taşıyıcıları olduğundan yakılmalıdır.
Budamanın Mevsim ve Zamanı: Dinlenme devresi denilen ve yaprak dökülmesi ile ilkbahar da tomurcukların patlaması arasında geçen zaman budama için uygundur. Ancak, araya donlu günler girerse, budama işi don tehlikesi ortadan kalkıncaya kadar ertelenmelidir. Bu dönemde aynı zamanda hem işçi sorunu olmaz hem de yapraklar olmadığından kesim yerleri arasında daha iyi ilişki kurulur.
Ağaçların Terbiyesinde Kullanılan Sistemler: Modifiye lider (değişik doruk dallı) terbiye sistemi en çok tercih edildiği için bunun üzerinde duracağız. Modifiye-lider sisteminin çok tercih edilmesinin nedeni, diğer sistemlere göre daha kuvvetli çatal dallara sahip olması ve ana dallar arasındaki dikey mesafenin daha fazla olması nedeniyle daha çok meyve yükünü taşımasıdır. Bu sistemde kuvvetli fidanlar dikilmelidir ve ana dallar ikinci derecede çatı dallarını meydana getirinceye kadar lider dalı gelişmesi durdurulmamalıdır. Verim çağına gelmiş bir ağaçta 8-10 adet büyük yan dalı meydana gelmesine imkan verilir. Lider dalın gelişmesi türlere bağlı olarak 4-5 yıl sonra özel bir kesim yapılarak zayıflatılmalıdır.
Genel prensipleri türlere göre pek fark etmeyen modifiye-lider sisteminde elmayı ve şeftaliyi örnek olarak verilen açıklayıcı bilgi aşağıdadır. En çok bir yaşlı fidanlar kullanılır.
ELMA
Bir Yaşlı Fidan: 1,5-2.0 cm çap ve 150 - 200 cm boyundaki fidanlar uçtaki pişkinleşmemiş kısımları kuvvetli yan dalları meydana getirecek pişkin gözlerin bulunduğu 1 m’ye kadar kısaltılırlar. İkinci büyüme mevsiminin başında çatı dalları seçimi yapılır. Çatı dalı sayısı 3-4 tane olup, ilki topraktan 15-20 cm yukarıda ve aralarındaki dikey mesafede 15-20 cm’dir. Çatı dalları farklı gelişmeleri için farklı uzunlukta ve lidere en yakın olan en uzun kesilirler.
Şekil 1. Dikimi izleyen ilk büyüme mevsiminin sonu
3-4 Yaşlı Ağaçlar: Çatı dalları arasında iyi bir ilgi aranır; bunlar üst üste gelmemeli ve lider dalın gelişmesi durdurulmamalıdır. Bırakılan yan dallar ikinci büyüme mevsiminin sonunda yeni yan dallar meydana getirecektir. Bunlardan birbirine karışanlar ayıklanarak 2-3 tanesi bırakılır.
5 Yaşlı Ağaçlar: Artık esas yan dallarla çatı iyi teşekkül etmiş ise lider en uygunu dışa doğru gelişen iki dala kadar kesilir. Her çatı dalı bir ağaç kabul edilerek, budama ve dal seçimi önceki yıllarda olduğu gibi yapılır.
Meyveye Yatan Genç Ağaçlar: Ağacı açacak şekilde çok az odun çıkartılması yapılır. Ağaçlar iyi bir terbiye de ise hiçbir kesime gerek yoktur. Kuvvetli bir ağaç bol meyve gözüne sahip olmalı, hastalık ve haşere kontrolünde etkili olacak şekilde açık olmalıdır. Geçmiş yıllarda eğer düzenli bir budama yapılmış ise verim çağına gelmiş ağaçlarda fazla budama yapmaya gerek yoktur. Hiç kimse kesilen dal miktarına bakarak budamanın doğru yapıldığına karar veremez.
Yarı bodur gelişen çeşitlerin budamaları daha değişiktir. Bunlarda;
Dikim zamanı fidan, kök boğazından itibaren 70-80 cm yukarıdan kesilir (Şekil 2).
Birinci yıl tepe dalına dokunulmaz. Toprak seviyesinden 15 cm yüksekliğe kadar olan gövde üzerindeki sürgüler dipten kesilirler. Diğer sürgünlere dokunulmaz. Kışın bırakılan sürgünler arasından çatıyı oluşturacak dallar seçilir. Lider dal ile rekabeti önlemek için yan dalların yaklaşık 1/3’ü kesilir (Şekil 2).
İkinci yıl seçilen 4 çatı dalından dik gelişenler o yılki uzunluğunu 1/3’i kadar kısaltılır. Her çatı dalı üzerinde ikinci derecede yan dallar seçilir ve bunlar da ağacın gelişmesine göre kısaltılırlar.
Üçüncü ve dördüncü yıllarda da aynı yol izlenir. Ağacın gelişmesine göre dallarda kesim yapılacaktır. Bu budamalarda, ağacın güneş ışığından daha fazla yararlanabilmesi için çam ağacına benzeyecek şekilde budanması sağlanır.
Şekil 2. Yarı-bodur elmaların budanmaları
İlk 2 yıl boyunca, ağaçtaki bütün çiçekler koparılarak; gelecekteki yüklü meyveyi taşıyacak kuvvetli bir çatı oluşmasına imkan verilir.
Tam bodur elmalar için en iyi budama şekli “İnce-iğ” şeklidir (Şekil 3). Bunun için, bir yaşındaki fidanların tepesi dikim esnasında topraktan 85 cm yukarıdan kesilir. İlk gelişme mevsiminin sonunda, ana gövde üzerinde bulunan ve topraktan itibaren 40 cm’ye kadar olan dallar çıkartılır. Yan dallar ilk gelişme mevsimi sırasında (Temmuz-Ağustos), iple aşağı doğru geniş açı yapacak şekilde bağlanmak veya ağırlık asmak suretiyle eğilirler. Ancak eğilemeyecek derecede çok dik gidenler, budama zamanında tamamen dipten çıkarılırlar. Yan dallarda hiçbir şekilde uç kesimi yapılmaz.
Şekil 3. Tam bodur elmada “ince-iğ şekli” budama
özellikle kiraz gibi hasadı güç olan meyve türlerinde, ağaçlar alçaktan taçlandırılarak bodurlaştırma eğilimi yaygınlaşmaktadır. Gövde yüksekliği üzerinden 60-70 cm yukarıda olacak şekilde yapılan alçaktan taçlandırma ile, ağaç yüksekliği 3,5 m’de tutulabilmekte ve dikim aralıkları da 5 m x 5 ve hatta 5 x 3 m’ye indirilmektedir. Kirazlardaki lider dalın, ağaçlar 7 yaşına geldikten sonra yukarıdan aşağıya doğru her yıl 1/4’i kesilip, 10. yaşına kadar tamamı yok edilerek; ağaçların dik gelişmeleri yerine yaygın gelişmeleri sağlanabilmektedir (Şekil 4). Bu yolla hem budama, ilaçlama, hasat v.b. kültürel uygulamalar ucuz ve kolay olmakta, hem de ağaçların erken yaşta verime geçmeleri sağlanmaktadır.
Şekil 4. Fizyolojik olarak bodurluk sağlamak amacıyla kirazların budanması
ŞEFTALİ
Her ne kadar genellikle Goble (çanak) terbiye şekli şeftaliler için kullanılıyor ise de modifiye lider sisteminden de başarılı sonuçlar alınmakta ve en azından çok şeftali çeşitlerinde tercih edilmektedir.
Dikimden sonraki 3-4. hafta sonuna kadar sürgünler gelişmeye bırakılır. Bu süre sonunda ana gövde üzerinde birbiri üstüne gelmeyecek şekilde 4-5 çatı dalı seçimi yapılıp, diğerleri çıkartılır. 120 cm’nin sonundaki kuvvetli olan uç dal lider olarak bırakılır. Diğer yan dallar arasında 15 cm uzaklık olmalıdır. 5 dal seçildiği zaman, en alttaki dalın toprak seviyesinden 40 cm yukarıda olması gerekir.
İkinci büyüme mevsiminin sonunda ağaç çok hafif budanır. Lider dalın gelişmesini tehlikeye koyan her yan dal dışa bakan göz üzerinden kısaltılır.
Üçüncü büyüme mevsiminde hafif budama yapılmalıdır. Çatı dallarından çıkan dallardan uygun olan 2-3 tanesi bırakılıp diğerleri çıkarılır. Bunların uçları dışa doğru hafif alınabilir. Kuvvetli kesim istenmez. Birbirine giren ve dikey gelişen dal ve dalcıklar çıkarılır. Eğer çatı iyi teşekkül etmiş ise lider dalın gelişmesini engellemek için ağaç yana doğru açılır.
Dördüncü büyüme mevsiminde de çok az budama yapılmalıdır. Bu dönemde, çiçek ve meyve oluşmasını engellemek için kuvvetli budamadan özellikle kaçınılmalıdır. Gövde de bulunan kalabalık sürgünler seyreltilebilir. önce ki yıl yapılamamış ise, lider bu zamanda zayıflatılır.
Verim çağına gelmiş şeftali ağaçlarının her yıl budanması önemlidir. Aksi halde, ağaç yana ve yukarı doğru çabuk ve kuvvetli gelişir.
ÖĞRENDİKLERİMİZİ KONTROL EDELİM
Meyve ağaçlarının budanması ilgili bilgiler verildi. Şimdi de konu ile ilgili aşağıdaki soruları cevaplandırmaya çalışalım.
SORULAR
1. Budama hangi özelliklere etki eder?
A) Her yıl düzenli ürün eldesi
B) Meyve verim ve kalitesi
C) Ağacın dengeli gelişmesini iyileştirir
D) Ağacın ömrünü uzatır
E) Hepsi
2. Yüksek kaliteli meyve yetiştirmek amacıyla yapılan budamaya verilen ad aşağıdakilerden hangisidir?
A) Dikim budaması
B) Onarım budaması
C) Verim çağı budaması
D) Gençleştirme budaması
E) Aralama-ayıklama budaması
3. Tam bodur elma ağacı için en uygun terbiye şekli aşağıdakilerden hangisidi?
A) Goble
B) Değişik doruk dallı
C) İnce iğ şekli
D) Palmet
E) Hiçbiri
4. Fizyolojik bodurluk sağlamak amacıyla Kirazlarda uygulanan alçaktan taçlandırmada, dikimde fidanın tepesi kaç cm’den kesilmelidir?
A) 100 -110
B) 80 - 90
C) 60 - 70
D) 50 - 60
E) Hiçbiri
Facebook'ta Yayınla>