Tarım Kütüphanesi

Meyvecilikte aşı çeşitleri
(Durgun göz aşısı)
Raci YILMAZ
Ziraat Yük. Müh.

İyi vasıflı bir meyvenin çekirdeği ekilse bile bundan o meyvenin özelliğini taşımayan değişik bir çeşit elde edilir.

Bu nedenle insanoğlu meyve ağaçlarını aşılamak suretiyle çoğaltılması yöntemini bulmuştur. Aşı, meyve ağaçlarının üretilmesinde çok eski zamanlardan beri kullanılan bir usüldür.

Aşı ile çoğaltmada meyvenin özellikleri bozulmaz. Kolay ve çabuk sonuç alınır. Az bir emekle ve masrafla iyi çeşitleri çoğaltabiliriz.

Aşı nedir ?

Çoğaltılması istenilen herhangi bir meyve çeşidinin göz veya dalından bir parçasını anaç denilen bir bitki üzerine yerleştirerek kaynaştırma işine aşı denir.

Buna göre aşıda iki bitki parçası vardır. Birincisi aşının tatbik edileceği kısım anaçtır. Diğeri ise üzerine kaynama yapan ve ileride bize meyvesini verecek olan göz veya kalemdir.

Aşı çeşitleri nelerdir?

Meyvecilikte uygulanan aşı şekilleri iki grupta toplanır.

1) Göz aşıları

2) Kalem aşıları

Göz aşıları yapılma zamanına göre iki çeşittir.

a) Sürgün göz aşıları

b) Durgun göz aşıları

Sürgün göz aşıları (Yapıldığı sene süren aşı): Mayıs sonu başlanır.Temmuz'un 15'ine kadar devam eder. Kış soğuklarından zarar görmeyen yerlerde yapılır.

Durgun göz aşıları: Yapıldığı sene sürmeyip ertesi sene ilkbaharda süren aşılardır. Temmuz 15'den başlayarak Eylül sonuna kadar devam eder. Bu aşı çeşidi genelde kışları sert ve yaz mevsimi kısa süren yerlerde tatbik edilir.

Aşı Yaparken Nelere dikkat edilmeli?

* Aşı yapılacak meyve ağacı ile aşı vurulacak anaç ve çöğür arasında yakınlık ve benzerlik bulunmalı. örneğin; kiraz aşısı yapılacaksa, anaç kuş kirazı, mahlep. Kayısı anacı olarak zerdali, elma anacı olarak da çekirdekten yetişmiş elma çöğürü kullanmalıdır.

* Aşı gözü alınacak kalemler pişkin, hastalıksız ve canlı olmalı. Kalemler serin yerde muhafaza edilmeli. Sabahleyin erken saatte alınmalı

* Aşı, mevsiminde ve usulüne uygun bir şekilde yapılmalı.

* Aşı çakısının keskin olması, açılacak yaranın düzgün ve temiz olmasına, aşı bağının düzgün sarılmasına dikkat edilmeli.

* Aşı yapılacak çöğür ve anacın kolay kabuk vermesi için bir hafta önceden sulanmalı.

* Aşıdan sonra yapılacak çöğür sulamalarında aşıların su içinde kalmalarına mani olunmalı. Aksi halde su içinde kalan aşıların bağları gevşer, gözler zarar görür.

Göz aşılarını nasıl yapmalıyız ?

Aşıya başlamadan bir hafta önce aşılanacak yabani fidan veya ağaçlar sulanmalıdır. Sulanan ağaçların kabuğu odun kısmından kolayca ayrılır. Aşı vurulacak anacın aşıya mani olacak dalları varsa kesilir. Üzerindeki çamur, toz, toprak bir bezle temizlenir.

Aşı için topraktan 10-15 cm. yukarıdan kabuk (T) harfi şeklinde çizilir. Çizilen bu T nin kabuk kısmı çakının spatülü ile odun kısmından ayrılır. Diğer taraftan da önce hazırlanan kalemden bir tanesi alınır. Göz ve yaprak sapı aşıcıya doğru bakmak üzere, kalem sol el işaret parmağı üzerine yaslanır. Baş parmak ve diğer parmaklarla kavranır. Daha sonra çakı, gözün 0,5- 1 cm. yukarısından odun kısmıyla beraber 2 cm. kadar uzunlukta bir kısım çıkarılır. Bu çıkarılan odun kısmı kabuk kısmından ayrılır. Kabuk odun kısmından ayrılırken (gözün özü) odun kısmıyla beraber çıkmamış olmasına dikkat edilir. Çünkü öz olmadan aşı tutmaz. öz, aşılanacak kısmın içinde kalmalı.

Anaç ve kalem yukarıda izah edildiği gibi hazırlandıktan sonra, göz yerine spatül ve yaprak sapının yardımıyla yukarıdan aşağıya doğru (T) içerisine yerleştirilir. (T) nin üst kenarından dışarıda kalan kabuk çakı ile kesilir. Bundan sonra (T) nin üst kenarından itibaren nemlendirilmiş bir rafya veya başka uygun bir aşı bağı ile normal sıklıkta bağlanmalı, göze gelindiğinde, göz üstten hafif bastırılarak gözün altından devam edilmeli, iki defa ters ilmek atılmalıdır.

Bağın iyi bağlanıp bağlanmadığını baş ve işaret parmağı ile kontrol etmeli. Yukarıdan aşağıya doğru bağ sıvazlandığı zaman gevşemezse, iyi bağlanmış demektir.

Aşı vurulacak yön seçilirken, bölgede çok esen hakim rüzgar dikkate alınmalı. Aşı rüzgarın estiği istikametin aksi tarafına yapılmalı. Aşı sürdüğü zaman kolayca ayrılır veya kırılabilir. O nedenle aşı rüzgarın hakim olduğu yöne yapılmalı.

Yapılan aşılar 2 hafta sonra kontrol edilerek, tutup tutmadığı kontrol edilir. Aşı tutmuş ise gözün canlı olduğu görülür. Gözün yaprak sapına hafifçe dokunulduğunda sararan yaprak sapı düşer.

Tutmayan aşıda, aşı gözü soluk, yaprak sapı kurumuştur. Dokunulduğu zaman gözden ayrılmaz.

Tutmuş olan aşıların bağları hafif gevşetilir. Bir müddet sonra tamamen çözülür, atılır. Erken aşı bağı çözümünün aşıya zarar vereceği unutulmamalı.

Tutmamış aşılar vakit geçirmeden 3-5 cm. alttan, yeniden yapılmalıdır. Yenilenen aşıların bakımı yukarıda izah edildiği şekilde yapılmalıdır.

Aşı Sonrası Bakım İşleri:

Aşı sonrası ot alma, sulama, zirai mücadele işleri yapılır. Ertesi ilkbaharda uyanma başlamadan aşıdan 8- 10 cm. yukarısı, yani yabani kısım kesilip atılır. Aşı gözünün altında ve üstünde meydana gelen filizlenmeler temizlenir. Süren aşılar kırılmasın diye 8-10 cm. olunca gevşek bir vaziyette 8 rakamı şeklinde bağlanır. Haziran sonlarına doğru aşıyı, bağladığımız yabani kısım düzgünce kesilip atılır. Bu zamanda aşı sürgünü odunlaşmış, rüzgarlara karşı dayanıklılık kazanmış olur.

Aşılı fidan ve ağaçların yaz boyu sulama, çapalama, zirai mücadele, meydana gelecek yabani sürgünlerin koltuk alma işlerine devam edilir. Göz aşılarında %10 civarında bir zaiyat normal kabul edilmelidir.