Tarım Kütüphanesi

MERALARIMIZIN TOPRAK-SU MUHAFAZASI

Ãœlkemizde, mera alanlarında özellikle bu alanların toprak erozyonunu önlemedeki etkinliÄŸi üzerinde araÅŸtırma azdır; ancak birçok ülkede yapılan araÅŸtırmalara göre iyi bir mera alanında üst toprağın erozyonla kaybolması için gerekli süre, iÅŸlemeli tarım yapılan topraklarla mukayese edilemeyecek kadar uzundur. BaÅŸka bir deyiÅŸle mera alanlarında toprak erozyonu yok denecek kadar azdır. Meraların erozyona karşı etkin olmasının nedeni, bitki ile kaplı alanın en az %60 olması bitki boyunun ortalama 10–15 santimetreden aÅŸağı düşmemesidir.

Bitki ile kaplı alan düşükse, söz konusu bu yerlerde erozyon tehlikesi hemen kendisini göstermektedir. Bitki ile kaplı alanın    %15–20 civarına ve ortalama bitki boyunun da 7,5–10 santimetrenin altına düştüğünde meralarda çok ÅŸiddetli erozyon görülebilmektedir. Bu açıklamalar ışığında ülkemizde 18.227 milyon hektar mera alanı toprak muhafaza yönüyle öncelikli sorunlu alandır.

Resim 1. Meralarda hayvan sayısı uygun olmalıdır.

Meralarımız erozyondan çok etkilenmektedir. BilindiÄŸi üzere toprağın doÄŸal etmenler ile aşınıp taşınmasına erozyon diyoruz. DoÄŸal etmenler: Ä°klim kavramı içindeki yağışlar, rüzgâr ve sıcaklık erozyonun oluÅŸumunda en etkili faktörler olmakla beraber, bunların etkinliÄŸine; toprak özelliÄŸi, eÄŸimi ve toprağın üzerindeki bitki örtüsü önemli düzeylerde etki yapmaktadır.

Bu faktörlerin erozyon üzerindeki etkileri aşağıda kısaca açıklanmıştır.

Ä°klim

Ãœlkemizde erozyonun en büyük etkeni yağışlardır. Ancak belli bölgelerimizde: Orta Anadolu, Ege-Akdeniz ve GüneydoÄŸu Anadolu Bölgesi’nde lokal olarak rüzgar erozyonunun etkili olduÄŸu bilinmektedir. Ãœlkemizde, yağışların çok büyük bir bölümü, sonbahar sonu-kış ve ilkbahar aylarında düşmektedir.

özellikle ilkbahar aylarında tüm ülkemizde kısa süreli intensitesi yüksek yağışlar yalnız toprak-su erozyonunun etkin oluşumuna değil sel-heyelan felaketlerine de neden olmaktadır. Bu yağışların yoğun olduğu dönemler tüm ülkemizdeki erozyondan etkilenen tarım ve mera topraklarının üzerindeki bitki örtülerinin en zayıf olduğu dönemlerdir.

Resim 2. Meralarda bitki örtüsü belli büyüklüğe geldikten sonra hayvanlar otlatılmalıdır.

Bitki örtüsü:

Bitki örtüsünün özelliÄŸi ve sıklığı, erozyonun etkinliÄŸinde en önemli faktördür. Toprak yüzeyinde bilinen canlı ve cansız bulunması erozyonu önlemede etkili olabilmektedir. Meralarda bitki ile kaplı alan %16 civarında ise çok ÅŸiddetli erozyon görülürken, bitki ile kaplı alan %40’a  çıktığında  erozyonun  %54  azaldığını  ve  meralarda  bitki ile kaplı alan en az %60’a ve özellikle de bitki boyu ortalama 15 santimetre olduÄŸunda bu alanlarda fazla eÄŸim dahi olsa erozyondan söz edilmemektedir.

EÄŸim:

Toprak ve su erozyonunun etkinliğini artıran en önemli faktörlerden birisidir. özellikle, üzerinde yeterli bitki örtüsü olmayan mera alanlarında, eğimin artışı ile suyun akış hızı 2 misli artarken erozyon gücü 4 misli, taşınan materyal de 32 misli artış gösterebilmektedir.

 Ä°ÅŸlemeli tarımda eÄŸimin üst sınırı %12 olup, buna karşın ülkemizde tarım yapılan alanların %20’sinde, mera alanlarının %90’nında eÄŸim %15’in üzerindedir. Bu durumda eÄŸim diÄŸer faktörler ile birlikte erozyonu artırıcı yönde çok etkin olabilmektedir.

Resim 3. Belli eğimin üzerindeki araziler mera olarak kullanılmalıdır.

 Toprak özelliÄŸi:

Toprağın özellikle organik madde içeriÄŸi ve toprak derinliÄŸi, erozyona karşı duyarlılığını önemli düzeyde etkilemektedir. Ãœlkemizdeki toprakların bilinen en düşük organik madde kapsamları yanında, genelde %40’a yakın bölümündeki çok düşük (15–20 santimetre) toprak derinliÄŸi erozyon sorununu yaratmaktadır.

Ãœlkemizdeki mevcut mera alanlarının %90’lık bölümü V-VII sınıf topraklarda bulunmaktadır. Ayrıca bu toprakların eÄŸimi %15’in üzerindedir. Mera alanlarımızın büyük bir bölümünde, ortalama bitki ile kaplı alan %30’un altındadır. Bu durum erozyonu önlemede etkin deÄŸildir.

Diğer bir önemli husus da, mera alanlarında ortalama bitki boyu; erken, ağır ve yıl boyu sürekli otlatmaları nedeniyle yaylalarımız hariç, 15 santimetreyi hiçbir zaman bulmamaktadır. Bu hususlar erozyonu artırıcı etki yapmaktadır.

öNLEMLER

Çizelleme-Kontur Çizgisi Açılması:

Fazla taÅŸlı olmayan, toprak iÅŸleme derinliÄŸine sahip ve traktörlerin çalışabilecekleri eÄŸimde olan tüm mera topraklarında, 2–3 metre aralıklar ile normal pulluk veya diskli pulluk ile 15–20 santimetre derinlikte, tesviye eÄŸrilerine paralel sürülmesi ve toprağın, eÄŸim yönüne doÄŸru aÅŸağı tarafa yığılmasıdır.

Resim 4. Meralarda çizelleme yapılarak iyileştirme.

Karıklama:

EÄŸimli mera alanlarında toprak-su muhafazada kullanılabilecek ikinci yöntem olarak genellikle tüm illerimizde rahatça bulunabilecek ve yine traktörle çekilip kullanılabilecek basit karık açma aletleri ile 2–5 metre yatay aralıkla, devamlı veya 5, 15 ve 25 metrelerde kesikli açılan karıklara; bir önceki yöntemde olduÄŸu gibi buÄŸday ve baklagil yem bitkileri tohumları ile aşılama yapılabilir. Karıkların derinliÄŸi, toprakların özelliÄŸine ve derinliÄŸine göre 15–25 santimetre olabilir.

TaÅŸ Toplama ve Sekileme:

Bu yöntem, iÅŸgücünün ucuz olduÄŸu ve taÅŸ yoÄŸunluÄŸu fazla olan meralarda uygulanmasında önemli yararlar saÄŸlar. Bu yöntemin temeli, el büyüklüğü ile 30–35 santimetreden küçük taÅŸların meradan toplanıp dizilmesidir.  

30–35 santimetre yüksekliÄŸinde ve geniÅŸliÄŸinde, tesviye eÄŸrilerine paralel olarak; taÅŸlar ile oluÅŸturulan taÅŸ istifleri, sekiler 10–30 metre aralıkla oluÅŸturulur. OluÅŸturulan bu sekiler ile yüzey akış ve toprak kaybı kontrol altına alınabilir.

Resim 5. Meralardaki taşlar toplanmalı sekiler oluşturulmalıdır.

Mera alanlarında, oyuntu ve sel yarıntısı adı verilen büyük çapta sel sularının açmış olduğu oluşumlar varsa; bu alanların üst bölümlerinden itibaren alta doğru, kademeli olarak daha güçlü sedde hatta bentler oluşturulmasında büyük yarar vardır.

Taş toplama ve sekileme işlemi, çizelleme ve karıklama işlemleri ile de kombine ederek uygulanabilir.

Mera Alanlarında Su Muhafazası Yönünden Alınacak önlemler:

Mera alanlarında uygulanabilecek su muhafaza yöntemleri, öncelikle toprak muhafaza yöntemleri ile aynıdır; çünkü toprak muhafaza yöntemleri suyun yüzey akışını ve dolayısı ile toprak hareketini, en aza indirmeyi amaçlamaktadır. Ancak meralarda yapılacak toprak muhafaza yöntemleri yanında özellikle oyuntu ve sel yarıntıları bulunan mera alanlarında, ÅŸiddetli yağışlarda suyun bu derin ve tarım aletlerinin kullanılması imkânsız oyuntulardan akışı, mutlaka ekonomik yöntemler ile önlenmelidir.

özellikle, mera alanlarında bulunan taşlar ve iri gövdeli çalılardan yapılmış kazıklar yardımıyla, bu oyuntularda güçlü seddeler ve bentler oluşturularak suyun akış hızı kesilmelidir. Akışın fazla olduğu oyuntularda, çimento kullanılarak güçlü seddeler yapılmalıdır.

Kontrollü Otlatma:

Belirli özelliklere sahip bir mera, birim alanda belli sayıda hayvanı besleyebilir. Bu kapasite aşıldığı andan itibaren, meradaki bitki örtüsü ve toprağın yapısı bozularak erozyona elverişli hale gelir. Yurdumuzda, doğru bir otlatma mevsiminin seçilmemesi ve ağır otlatma nedeniyle, meraların aşırı derecede tahrip edilmesine sebep olmuştur.

Resim 6. Meralarda kontrollü otlatma sağlanmalıdır.

Meralarımızın önemli bir bölümünün erozyona maruz kalmasına neden olan temel faktörlerden birisi de, meraların kapasitelerinin üzerinde yoğun bir şekilde (çok sayıda hayvan) otlatılması ve sürülerin meraya erken çıkartılarak daha mera bitkisi filiz halindeyken hayvanlara yedirilmesidir. Bu esnada, aynı zamanda genç mera bitkileri hayvanlar tarafından yoğun bir şekilde ezilmektedir. Bu durum mera bitki örtüsünü azaltmaktadır.

Meralarda otlatma nedeniyle erozyona neden olmamak için alınması gereken tedbirler:

1. Meralarımızda erozyonu önlemek için, aşırı hayvan otlatması önlenmelidir.

2. Mera otlatma planları yapılarak, hayvanlar meralarda kontrollü olarak otlatılmalıdır.

3. Hayvancılığın yoÄŸun olduÄŸu bölgelerde ahır hayvancılığı özendirilmelidir.

4. Meraların yabancı ot ve taÅŸ temizliÄŸi yapılarak ot verimini artırıcı tedbirler alınmalıdır.

5. BoÅŸa akan sular dağıtılarak meraların sulanması saÄŸlanmalıdır.