MANDALARDA BAKIM VE BESLEME
Türkiye'de ikiyüzbinden fazla manda bulunuyor. Mandanın et verimi yanında süt verimi çok önemlidir. Derisi kaliteli kösele yapımında kullanılır. Hastalıklara dayanıklıdır. Kaba ve kalitesiz yemleri çok iyi değerlendirir. Kolay yetişen, kolay beslenen ve kârlı üretim sağlayan bu hayvanı yakından tanıyacağız. İyi bir bakım ve beslemenin nasıl olacağını anlatacağız.
İŞTAHLI HAYVANDIR
Manda yiyecek seçmez. Ne verirseniz yer. Meradan severek yararlanır. Yazın gölet kenarlarında, dere kenarlarında sazlık kamışlık yerlerdeki sert otları kolayca yer.
Kışın da hem kolay hem ucuza beslenir. İyi kalite olmasa bile kuru otları, korunga, mısır sapı, arpa-buğday sapı ve saman gibi ucuz ve basit yemleri kolayca yer.
Selüloz dediğimiz sert maddesi fazla olan, katı yemleri sever. Yumuşak yemlerden hoşlanmaz. Karnının doyabilmesi için ille de sert yiyecekler ister.
SALDIM ÇAYIRA
Mandalar merada çok rahat ederler. Çeşitli bitkileri yerler, açık havada serbestçe gezinebilirler, sıcakta batağa ve suya girip serinlerler. O nedenle merada besleme çok ekonomik ve kolay olur.
GEBE MANDA
Gebe manda, gebeliğin son iki ayına kadar diğer mandalar gibi beslenir. Son iki ayda günlük olarak 2 kilo kesif yem verilir. Kaba yemlerin de kaliteli olanları yedirilir. Gebeliğin son dönemlerinde kaliteli kaba yem verilmelidir.
GEBE MANDA MER'AYA ÇIKABİLİR
Merada serbestçe gezebildiği için, güneşten yararlandığı için, taze ve çeşitli otlar bulabildiği için gebe mandayı meraya çıkarmak çok yararlıdır. Mera fakir ise, mera dönüşü kesif yem ile takviye edilir.
BOZUK GIDA
Gebe hayvanlar için çürümüş, bozulmuş, küflenmiş yemler çok tehlikelidir. Donmuş, soğuk, çamurlu yemler de zararlıdır. Ananın yavru atmasına neden olurlar.
Şekil 1. Bir dişi manda ve malağı.
SAĞMAL MANDA
Yazın sağmal mandalar besin ihtiyacını meradan karşılar. Mera yeterli değilse, sağım sırasında süt yemi verilerek desteklenir.
Manda sütü çok yağlı olur. Bu sütün yapılabilmesi için mandanın yeterli besini alması gerekir. Manda sütünde yağ oranı yüzde 6-13 arasındadır. Ortalama yüzde 8 yağ vardır. 1 kilo süt için 700 gram süt yemi vermelidir. Yani 6 kilo süt veren bir mandaya 4 kilo 200 gram süt yemi verilir.
Karma yem hazırlanırken yüzde 1-1,5 kadar mermer tozu ile yüzde 1 oranında tuz ilave edilir.
SU YOK, MANDA YOK
Manda su ile yaşar. Derisi siyah ve kalın olduğu için yazın vücut ısısı çok yükselir, hemen serinlemek ister. Onun için mutlaka göl, gölet, dere, bataklık gibi bir ortam arar. Orada dinlenir, serinler, rahatlar. Su olmayan yerlerde manda yetiştiriciliği yapılamaz.
Su olmayan yerlerde yapay gölet v.b. yapılar oluşturularak manda yetiştiriciliği yapılabilir.
Şekil 2. Su ve manda bir arada.
Manda sütünden krema ve lüle kaymağı üretildiği için diğer sütlere tercih edilir. Sütün rengi beyaz olduğundan, süt mamullerinde sıkça kullanılır. Bu konuda manda sütü inek sütünden daha ekonomiktir.
Ülkemizde mandalar 240 - 250 gün sağılır. Bir süt verimi döneminde (Laktasyon) ortalama 1000-1100 kg süt verir. Düşük süt verimli hayvanlara döl verme şansı tanımamalı, yani elemeliyiz. Bu sayede yeni doğan yavrulardan daha yüksek süt verimi alabiliriz.
Mandanın süt verimi 3. laktasyona kadar artar ve 6-7nci laktasyona kadar aynı seviyede kalır. Daha sonra giderek azalır.
Mandalar sürekli olarak günde iki kere sağılamaz. Çünkü sütü azdır, günde bir kere sağmak yeterli olur.
Sağım daima aynı yerde yapılmalıdır. Manda çevreden etkilenen hassas bir hayvandır, sağım esnasında rahatsız edilmemesi gerekir. Mandaların makine ile sağımı mümkündür. İlkine malaklayan mandalar biraz sabır gösterildiğinde makineli sağıma alıştırılabilir.
Şekil 3. Makine ile sağılan manda.
Makine ile sağımın faydaları:
1- Makine ile yapılan sağımdan daha fazla süt elde edilir.
2- Meme başları aynı şekilde gelişir.
3- Süt verim kayıtları daha sağlıklı tutulur.
4- Sağım süresi daha kısa olur.
5- İş gücünden tasarruf edilir.
6- Daha temiz süt elde edilir.
NEDEN ET HAYVANI ?
Manda iri yapısı ve yemi iyi değerlendirmesi nedeniyle et üretimine elverişli bir hayvandır.Ülkemizde manda eti taze olarak çok az tüketilir. Daha çok et mamullerinde kullanılır.
Aslında genç ve iyi beslenmiş manda eti sığır etinden daha kalitelidir. Manda eti, sığır etinden daha az yağ ve kolesterol içermesine karşın; daha fazla protein ve mineral madde içerir.
Mandanın başı çok büyük, derisi kalın, ayakları ağırdır. Bu nedenle kesilmiş hayvanın et randımanı yüzde 40-54 arasında kalır. Tabii genç ve besili mandalarda randıman yüksek olur.
MANDA BESİSİ
Et üretimi için manda besisi yapılabilir. Bu amaçla,
Malak besisi
Genç manda besisi
Ergin manda besisi olarak üç dönemde besi uygulanır.
Malaklar 30-40 günlük iken, ortalama 60 kilo canlı ağırlığa ulaşınca kesilirler. Yeterli bir besleme ile günde yarım kiloluk canlı ağırlık artışı sağlanabilir.
Selüloz oranı yüksek kaba yemlerle beslenen mandalar bu yemden kolayca yararlanır. Bu bakımdan besi ucuza gelir.
Manda besisinde genç mandaları kullanmak gerekir. Genç mandalar daha fazla et tutar. Ayrıca, etleri kaliteli ve lezzetli olur. İleri yaşlarda et yağlanır, lifleri kalınlaşır ve sertleşir.
Kesilen mandalarda et randımanı sığırlardan daha düşüktür.
DAYANIKLI
Manda, tüberküloza karşı, şap hastalığına karşı ve diğer hastalıklara sığırdan daha dayanıklıdır. Kolayca hastalanmaz. Manda iri yapısı ve yemi iyi değerlendirmesi nedeniyle et üretimine elverişlidir. Manda eti taze olarak pek az tüketilir. Daha çok et mamullerinde kullanılır. Aslında genç ve iyi beslenmiş manda eti dana etini aratmaz.
Facebook'ta Yayınla>