Tarım Kütüphanesi

KUZU ve TOKLU BESİSİ

Koyunculukta amaç karlılık olduğuna göre, gerek iş gücünden, gerekse hayvanların besi gücünden en iyi şekilde yararlanmak söz konusudur.

İşte bu nedenle kuzu büyütme ile besiyi birbirinden ayrı düşünmemiz gerekir.

Yeterli ve iyi koşullarda büyütülen kuzuların besisinden alınacak sonuç, kuzu büyütme döneminde yetersiz beslenmiş kuzuların besi sonucuna göre daha iyi olur. Bu da karlılığı etkileyen önemli bir etkendir.

KUZU BESİSİ

Kuzu besisi koyunculuğun en önemli kısmıdır. Çünkü koyunculukta yetiştiriciye para kazandıracak en avantajlı et üretimi kuzu besisi döneminde olur.

Şu an ülkemizde çevre yapısı, pazar şartları en uygun olan batı bölgelerimizde bile ekonomik bir kuzu besleme söz konusu değildir. Bu bölgemizde halen kuşakta besi olarak tabir edilen bir sistem uygulanmaktadır. Bu sistemde beslenip satılacağı halde, bir yandan anadan süt emzirme devam ettirilmekte, bir yandan da yemleme yapılmaktadır. Bu sayede büyük ekonomik değere sahip koyun sütü değerlendirilememektedir ve daha erken kesim ağırlığına ulaşmak mümkün olduğu halde, iş uzatılmakta ve daha az kar edilmektedir.

Kuzuların besisi, besi süresi ve besi sonu ağırlığına göre aşağıda bildirilen şekillerde yapılır.

ENTANSİF (YOĞUN) KUZU BESİSİ:

Yoğun kuzu besisi olarak da adlandırılır. En uygun besi olup, dört aylığa kadar olan besi şeklidir.

Genç kuzuların entansif besisinde kuzular 300-350 gr’lık ortalama günlük canlı ağırlık artışıyla, 4 aylık olduklarında 35-40 kg canlı ağırlıkta olmalıdırlar. Bu yaşta kesilmiş kuzular et rengi, yağlılık, sertlik, nemlilik vb. diğer et özellikleri bakımından tüketiciyi tatmin etmelidir.

Bu sistemde öncelikle anaç sürümüz gayet sağlıklı ve süt verimi en azından yavrusunu rahatlıkla besleyecek düzeyde olmalı ve yavru yüksek ağırlıkta doğmuş olmalıdır. Sürümüzde yapacağımız gençleştirme oranını tespit ettikten sonra, kendimize damızlık olarak tespit ettiğimiz hayvanları 105 gün kadar anadan süt emzirmeye devam etmeliyiz.

Bunun dışında kalan kuzuları da besi hayvanı olarak kabul etmeliyiz. Besiye alınacak kuzular 45 gün civarında, hem anadan süt emmeli ve hem de bir yandan dane yem yemeye alışmalıdır. Kuzular 45 günlük olunca canlı ağırlıkları da 15-20 kg’ a ulaşmalıdır.

Resim 38: Yoğun kuzu besisi

Bu ağırlığa ulaşacak kuzuları da sağlıklı bir yerli sürüye etçilik vasıfları iyi durumda olan bir kültür ırkı koç (Karacabey Merinosu, Konya Merinosu ve bazı özel kuruluşların ithal ettiği etçi koçlar vb.) temin edip yerli anaç sürüyle melezleyerek elde edebiliriz. Bugün karlı kuzu besisi yapan hayvancılığı ileri ülkelerde de bu sistem uygulanmaktadır.

Çünkü birinci melez döller genelde hem ananın hem babanın üstün yönlerine sahip olarak doğmaktadırlar.

KUZULARA YAZIK OLUYOR !

Erkenden kesiyoruz. Kuzu 8-10 kiloluk olunca doğru kasaba gidiyor. Hem çiftçinin kaybı var, hem ülkenin kaybı var. Kuzular 1,5-2 ay süt emseler, sonra 2 ay kadar besiye alınsalar, 18-20 kiloya kolayca ulaşabilirler. Çok yazık oluyor kuzularımıza. Ülkemizin et kaybı çok fazla oluyor.

Kırkbeş günlük besilik kuzular tamamen analarından ayrılarak ayrı bir bölmeye alınmalı ve önlerine beside kullanacağımız yemler konularak birkaç gün içerisinde alışmaları sağlanmalıdır. Bu durumdaki kuzu anadan ayrılma stresini 2-3 gün içerisinde atlatacak ve en fazla bir hafta içerisinde yeni şartlara uyum gösterecektir.

Kuzular havadar ve temiz bir ortamda bulunmalı ve önlerinde devamlı temiz içme suyu bulunmalıdır.

Yem fabrikalarından temin edeceğimiz veya kendi imkanlarımızla yapabileceğimiz besi yemleriyle bir haftalık alıştırma döneminden sonra 60 gün kadar beside tutabiliriz. Bu süre sonunda kuzularımızın ayakta ortalama canlı ağırlıklarını 35-40 kg civarına ulaştırmış olmalıyız.

Yapılan bir çok araştırma göstermiştir ki, 40 kg canlı ağırlıktan sonra kazanılan her kg canlı ağırlık, daha çok iç yağı ve kabuk yağı şeklinde olmaktadır. Bu durum, aynı zamanda kesim hanelerde etin kaliteli kuzu eti fiyatlarından alınmasında sıkıntılar oluşturmaktadır. Eskiden beri şikayetçi olduğumuz erken kuzu kesimini bu şekilde yok etmiş oluruz ve her yıl yüz binlerce tonu bulan et kaybını engellemiş oluruz.

Bu sistemin ayrı bir avantajı da yavrusu besiye alınacak anaç koyunun 45 gün sağımına devam edilerek sütten bir kazanım sağlanmasıdır. Elde edilecek bu sütle yavruya verilecek besi yemlerinin masrafı karşılanabilir.

Kuzu besisinde kullanabileceğimiz yoğun yem karışımlarına örnek reçeteler.

1. ÖRNEK

Ham Maddeler                                             Miktar (Kısım veya kg)

Arpa                                                                                      73.0

Ayçiçeği küspesi                                                                     25.0

Pamuk tohumu küspesi                                                      ­  -

Soya küspesi                                                                         -

Mermer tozu                                                                           1.4

Mineral katkı+vitamin                                                            0.1

Tuz                                                                                         0.5

TOPLAM                                                                              100

2. öRNEK

Ham Maddeler                                             Miktar (Kısım veya kg)

Arpa                                                                                      76.0

Ayçiçeği küspesi                                                                       -

Pamuk tohumu küspesi                                                      ­ 22.0

Soya küspesi                                                                         -

Mermer tozu                                                                           1.4

Mineral katkı+vitamin                                                        0.1

Tuz                                                                                         0.5

TOPLAM                                                                              100

3. öRNEK

Ham Maddeler                                             Miktar (Kısım veya kg)

Arpa                                                                                      83.0

Ayçiçeği küspesi                                                                       -

Pamuk tohumu küspesi                                                      ­  -

Soya küspesi                                                                       15.0

Mermer tozu                                                                           1.4

Mineral katkı+vitamin                                                        0.1

Tuz                                                                                        0.5

TOPLAM                                                                              100

Yoğun kuzu besisine başlarken şunlara dikkat edilir:

Besiye başlarken, kuzulara hemen besi yemi verilmez. Hayvanlar sindirim bozukluğuna uğrar. önce, kuzu büyütme yemine azar azar besi yemi katılır. Sonra, her iki yem ayrı yemliklere konur. Böylece bir hafta alıştırılır, sonra, büyütme yemi verilmez olur.

Sütten kesme:

Besiye alınan kuzular sütten kesilir. Hem süt, hem besi yemi kuzuya ağır gelir. Koyun kuzusunu görmezse sütü kesilmez, gene süt verir. Ama, besiye başladıktan sonra 15 gün kadar, sağımdan sonra kuzular analarının yanına katılabilir.

Erkek besisi:

Erkek kuzular, aynı yemi yedikleri halde, dişi kuzulardan daha çok et tutarlar. Erkeklerin besi kabiliyeti daha yüksektir. Onun için, yoğun kuzu besisinde erkek kuzular daha iyi sonuç verir.

Aşı:

Besiden önce, kuzulara enterotoksemi aşısı yapılmalıdır. Meraya çıkmamış kuzularda parazit mücadelesi gerekmez.

Selenyum:

Bazı bölgelerin toprak ve bitkilerinde selenyum eksikliği görülür. Buralarda, kuzularda beyaz kas hastalığı çıkar. Onun için, kuzulara selenyumlu, E vitaminli mineral ve vitamin karışımları verilir.

Yoğun kuzu besi için şöyle bir yemleme düzenlenebilir:

Yaş                 Canlı              Yem               Kuru Pancar           Kuru ot

(Hafta)      Ağırlık(kg)         (gr)                Posası (gr)                 (gr)

9                20                   600                             -                      sınırsız

11                24                   800                             -                           “

13                28                   900                        100                  150-300

15                33                1000                        200                           “

17                38                1200                        300                           “

SÜT KUZUSU BESİSİ

Bu da hızlı besidir ve 4 ayda 35-40 kilo canlı ağırlık elde etmek için yapılır. Kuzu hem anasını emer, hem de bolca kesif yem yer. Çok kaliteli eti olur, ancak 4 ay boyunca koyunun sütü kuzuya gider. Bu da önemli kayıptır.

Süt kuzusu besisinde kuzuların gelişmesi daha çok anaların süt verimine bağlıdır. Bunun için anaç koyunlar 16 haftalık besi süresince fazla süt verebilmeleri için çok iyi beslenmelidirler.

Resim 39: Süt kuzusu besisi

Şüphesiz süt kuzularının hızlı gelişmesi için ana sütü ile aldıkları besin maddeleri hiçbir zaman yeterli değildir. Bunun için kuzulara 2 haftalık olmalarından itibaren yiyebildikleri kadar kesif yem verilmelidir. Ayrıca iyi kaliteli yonca ve çayır otları verilebilir.

Kuzuların suyu da eksik olmamalıdır.

Aşağıdaki çizelgede besi sırasında kuzulara verilecek kesif yem ve ot miktarları gösterilmiştir.

On birinci haftadan sonra kuru ot neden sınırlanıyor? Kuzular daha fazla kesif yem yiyebilsin diye! Burada kesif yem dediğimiz yemler, tahıllar ve yağlı tohumlardan oluşur.

Arpa, mısır, buğday ve yulaf gibi tahıllar kesif yemin % 70-80’ i kadar olmalıdır.

Soya küspesi, pamuk tohumu küspesi, ayçiçeği küspesi gibi yağlı tohum küspeleri de yüzde 20-30 kadar olmalıdır. Tabii, bunlara mineral maddeler ve vitaminler de eklenecek.

Şimdi 3 tane yem reçetesi veriyoruz. Hangi yemler bulunuyorsa, ona göre yem hazırlanabilir:

1. REÇETE

YEMLER                     MiKTARLAR

Arpa....................................................................... 35 kısım

Buğday kepeği .................................................... 6 kısım

Mısır .................................................................... 30 kısım

Kolza küspesi ....................................................... 5 kısım

Soya küspesi (Ekstraksiyon)................................. 20 kısım

Vitamin + Mineral + Yemlik Kireç ......................... 4 kısım

2 . REÇETE

YEMLER                    MİKTARLAR

Arpa ...................................................................... 30 kısım

Yulaf.................................................................... 12 kısım

Buğday kırığı ......................................................... 25 kısım

Buğday kepeği....................................................... 10 kısım

Soya küspesi (Ekstraksiyon) ................................ 20 kısım

Vitamin + Mineral + Yemlik Kireç ......................... 3 kısım

3 . REÇETE

YEMLER                    MİKTARLAR

Arpa ..................................................................... 26 kısım

Yulaf................................................................... 35 kısım

Buğday kırığı ........................................................ 10 kısım

Pamuk tohumu küspesi (Ekstraksiyon)................ 15 kısım

Ayçiçeği küspesi.................................................. 10 kısım

Vitamin + Mineral + Yemlik Kireç........................ 4 kısım

UZATILMIŞ KUZU BESİSİ

Daha az kesif yem, daha çok kaba yem ile yapılan besidir. Uzun sürer.

Kuzular 3 aylık olunca sütten kesilir, en iyi meraya salınır. 3-4 ay merada beslenir. Mera çok iyi değilse, günde 2-4 kilo silo yemi yedirilir (mısır, pancar yaprağı, çayır otu silajı gibi). Ayrıca, günde 500-600 gram da kesif yem verilir.

Bu besi sonunda, kuzular 40-50 kilo canlı ağırlığa ulaşırlar.

Resim 40: Beside kaba yem önemlidir.

TOKLU BESİSİ

Kuzular 10-12 aylık oluncaya kadar besiye alınır. Besi sonunda 55-60 kilo gelmeleri beklenir.

Toklu besisinin geçerli olacağı şartlar tamamen mera ağırlıklı koyunculuk yapılan yerlerdir. Entansif şartların sağlanamadığı yani yoğun kuzu besisine uygun şartların olmadığı yörelerde ekonomik olabilecek bir besi şeklidir.

Bu durum Doğu Anadolu bölgemiz şartları için söz konusudur. Bu bölgemizde yüksek yaylalarda bulunan otlakların değerlendirilmesi ile ilgili gelenek haline gelmiş pek masraf gerektirmeyen bir besi şeklidir.

Toklu bir yaşını geçtikten ve 50-55 kg ağırlığa ulaştıktan sonra besiye son verilir. Bu yaş ve ağırlıktaki hayvan oldukça yağlıdır ve eti gevrek değildir, fakat bu bölgemizin insanının tüketim alışkanlığı olduğundan ve yöre ekonomik şartları bunu gerektirdiğinden halen uygulanmaya devam edilmektedir.

Merada toklu besisi

Erkek kuzular, İlkbahardan başlayıp sonbahara kadar meralarda otlatılır. Meraların geniş ve zengin olması gerek. Büyük kuzu sürüleriyle, ucuz bir besi sonunda, her toklu 50-55 kiloya ulaşır.

Ağılda toklu besisi

Kuzular 6 aylıktan sonra daha yavaş büyürler. Ağırlık artışı azalır. Kilo artışı için daha çok yem vermek gerekir. Onun için besicilikte kar azalır.

Beside kullanılan kesif yem asla yüzde 70’ den fazla olmamalı ve tam besi yemlerine hemen geçmemelidir. Besi yemi alıştırarak verilmelidir. önce azar azar, sonra biraz daha fazla vererek, 15 gün kadar bu alıştırmaya devam etmelidir. Başlangıçta 400-450 gram kesif yem verilir. Her gün 100-200 gram artırılarak yedirilir.

Çiftçilerimiz toklu besisinde saman ve yaş pancar posasını çok kullanırlar.

OT MU, SAMAN MI?

Ot da var, saman da var. Toklulara hangisini verelim? Besicilikte, eğer ucuz ve bol otumuz varsa, onu vermeliyiz. Neden? Çünkü iyi kalite çayır otunun protein değeri, samanın dört katıdır. Enerji değeri ise bir buçuk katıdır. Ayrıca, otun mineral ve vitaminleri samandan çok daha zengindir.

Yaş pancar posası besicilikte kullanılmaz mı? Elbette kullanılır. Ancak, bilmeliyiz ki, yaş pancar posasının yüzde 90'ı sudur . Bir kilo kuru otun verdiği enerjiyi, 5-6 kilo yaş pancar posası verebilir. Besin maddeleri bakımından çok fakirdir. Eğer çok kolay ve ucuza bulabiliyorsak, beside kullanabiliriz. Ancak, aşırı şekilde kullanmak, besiyi buna dayandırmak hata olur. Tavsiye edilmez.

Toklu besisine başlarken şunlara dikkat etmelidir:

Dinlendirme:

Besiye alınacak toklular uzaktan getirilmiş olabilirler. Hayvanlar hırpalanmıştır, yorulmuştur. Aç olabilir, susuz olabilir. Dayanıklılığı azalmıştır. Hemen hastalanabilirler. ölebilirler. Onun için önce güzelce dinlenmeleri gerekir. Birkaç gün kuru çayır otu ve yonca verilir, hemen besiye başlanmaz.

Parazitler:

İç ve dış parazitler hayvanın yediğine ortaktır. Hayvanı halsiz düşürür. Onun için, parazit mücadelesi yaparak işe başlamak gereklidir.

Kırkım:

Kırkım hem yararlı, hem karlıdır. Hele sıcak mevsimde veya kapalı ahırda besi yapılıyorsa, kırkım gerekir. Soğuk ve yağışlı zamanlarda ise kırkımdan vazgeçmek doğru olur.