Değerli çiftçiler sonbaharın gelmesiyle koyunlarda üreme faaliyetleri yani koç katımı başlamıştır. Çiftleşme mevsiminde kızgınlık gösteren koyunun koç ile çiftleştirilmesi olayına koç katımı ya da sıfat-aşım denir.
Yurdumuzda bazı koyun ırkları bazı bölgelerde yılın bütün mevsimlerinde kızgınlık göstermelerine rağmen yerli koyunlarımız genel olarak ilkbaharda ve sonbaharda olmak üzere yılda 2 kez kızgınlık gösterirler. Ancak sonbahar kızgınlığı ilkbahar kızgınlığından daha etkindir. Zaten iklim, bakım ve besleme şartları da dikkate alınarak koç katımı genellikle sonbaharda yapılarak kuzuların ilkbaharda doğmaları tercih edilmektedir. Koyunlar ilk sıfata 1.5 yaşında verilirler. Koç katımı mevsimi bölgesel farklılıklara göre değişmekle beraber genellikle Ekim-Kasım aylarıdır.
Koç katım döneminde bölgemizde meralar iyice zayıflamakta, bu da koyunların yetersiz beslenmesine neden olmaktadır. Bu dönemin hasat zamanına rastlaması, yani anızların koyunlar için besin maddesi olması büyük bir avantaj ise de her zaman yeterli olmamakta ve ihtiyaçlar tam olarak karşılanamamaktadır. Bu dönemde yapılacak beslemenin niteliği çok önemlidir. Koyunlara ve koçlara,koç katımı öncesi ve koç katımında yapılacak yoğun ya da ek yemleme (Flushing), kısırlığı düşürür, ikizliği artırır ve koç katımının kısa sürmesini, bir başka deyişle kızgınlığın toplulaştırılmasını sağlar. Koç katım dönemi yemlemesi toplam 1,5 ayı kapsamalı ve koç katımından 15 gün önce başlanmalı, koç katım süresi boyunca devam etmelidir. Bu dönemde koçları ayrı olarak beslemek daha olumlu sonuç verir. Bu dönemde yapılacak yemlemede, koyunların günlük ihtiyacının (yem tüketiminin) %50’ fazlası verilmelidir. Bu miktar bölgemizdeki yemlere göre belirlenecek olursa, günlük ihtiyaç 1-1,5 kg. saman ve 600-700 gr. arpa-yulaf gibi dane yemler veya kesif yem olmaktadır. Anızda otlayan, mera durumu iyi olan ve iyi kalitede ot verildiği durumlarda tabii ki bu miktarları ayarlamak gerekir. Koç katım döneminde kondisyonu iyileştirme uğruna yapılan aşırı yemleme ise hayvanların yağlanmasına ve döl tutmamasına sebep olmaktadır. Bu nedenle hayvanların ihtiyacına göre yemlenmesi hem ihtiyacı tam karşılayacak, hem de yem telefatının önlenmesini sağlayacaktır.
Besleme dışında, uygulanacak işlemler arasında koyunların arasına uyarıcı koç ya da koçların salınması, aşımın serinlikte yapılması, koçların yaz kısırlığından kurtarılması, sevi (oynaşı) süresinin uzatılması gibi konular sayılabilir.
Aşım dönemine geçişte koyunların arasına uyarıcı koç ya da koçların salınması, kızgınlığın uygun zamanda ve toplu olarak görünmesini yardımcı olur. Bu amaçla belirlenen aşım başlangıç tarihine 2 hafta kala koyunlar arasına uyarıcı koç bırakılmalıdır. Koyunlar ve koçlar aşım sırasında yüksek ısıdan olumsuz yönde etkilenirler.Uzun süreli yüksek ısı kızgınlığın çıkışını geciktirdiği gibi gebelik oranını da düşürmektedir. Bu nedenle yazın koyunların gece otlatılması ve aşımların serinlikte yapılması yararlıdır. Koçların da hayalarının üzerindeki yapağılarının kırkılması ve serinletilmesi onları yaz kısırlığından korur, gerek aşım isteğini, gerekse sperma verimini artırır.
Koyunda çiftleştirme ya da aşım yöntemleri serbest aşım, sınıf aşımı ve elde aşım olmak üzere üçe ayrılarak incelenebilir.
Serbest aşım
Bu yöntemde yeteri sayıda koç, ana sürüye salınır. Kızgınlık gösteren koyunlar, herhangi bir koç tarafından aşılır. Her koçun aştığı koyun sayısı da değişiktir. Koçlardan biri önder duruma geçer ve daha çok koyun aşma şansına sahip olur. Diğer koçlar önder koçun aşamadığı koyunlarla çiftleşirler. Bu sırada bir koçun sürekli olarak aynı koyunun aştığı da gözlenir. Koçlar başlangıçta çok aşım yaptığından katım süresi sonunda aşılan koyunların bir kısmı döl tutmayabilir. Bu nedenlerle serbest katımda, diğer aşım yöntemlerine göre daha çok koç bulundurma zorunluluğu vardır.
Serbest aşımda, çoğunlukla hangi koçun hangi koyunu aştığı bilinmediğinden koça göre herhangi bir seleksiyon söz konusu değildir.
Sınıf aşımı
Bu yöntemde koyunlar vücut yapıları ve verim düzeylerine göre sınıflara ayrılır. Sınıflarda görülen aksaklığı düzeltilecek nitelikte yeter sayıda koç, aşım zamanında sürüye bırakılır. Bu, bir çeşit düzeltme ve bir çeşit ıslah çiftleştirmesidir.
Sınıf aşımı, özellikle yabancı ülkelerde koyun yetiştiriciliğinde önem kazanır ve çok uygulanır. örneğin, yapağı özellikleri iyi, ancak ince yapılı koyunların oluşturduğu sınıfa, yapağı özellikleri orta kalitede, iri yapılı ve et verimi bakımından iyi durumda koçlar bırakılır.
Bu yöntemde kuzuların babası açık olarak belli değildir. Her kuzunun,.babası, o sınıfa verilen koçlardan biridir. Sınıf aşımında da aşımları denetlemek ve bir koçun aynı koyunu çok kereler aşmasını önlemek olası değildir. Köy sürülerinde bu yöntemle ilerleme sağlanabilir.
Elde aşım
Elde aşım, koç ve koyunların önceden saptanan ilkeler ışığında, koyunlarda kızgınlığın gözlemlenmesiyle bir araya getirilerek çiftleştirilmesidir.
Bu yöntemde, koç katımı başlamadan aşım listeleri düzenlenir. Listelerde aşım yapacak koçların ve koyunların numaraları vardır. Bir başka deyişle elde aşımda hangi numaralı koyunun hangi numaralı koçla çiftleştirileceği katımdan önce belirlenmektedir.
Katım mevsiminde, kızgınlık gösteren koyunları saptamak için bir arama koçu salınır. Arama koçunun karın ve kasık bölgesi çuval ya da bu iş için hazırlanmış takımlarla sarılır. Koç kızgın koyunu hızla belirler ve üzerine sıçrar. Ancak taşıdığı önlük nedeniyle aşım yapamaz. Bu şekilde kızgınlık gösteren koyun sürüden ayrılır ve aşım listelerine bakılarak ona ayrılmış koçla çiftleşmesi sağlanır.
Elde aşımda arama koçlarının fazla yorulmasını önlemek ve kesin sonuç almak için kızgınlığın aranması sırasında koyunlar 10-15 başlık kümeler durumuna getirilmelidir. Küme yapılamıyorsa, 10-15 baş koyuna bir arama koçu düşecek sayıda arama koçu ayrılmalıdır.
Elde aşımda, koçlar sürü içinde dolaşmadığından yorulmazlar. Bu nedenle çok sayıda koyunla çiftleşebilirler.
Elde aşımın ıslah bakımından en büyük yararı, elde edilen kuzuların ana ve babalarının bilinmesidir. Bu şekilde koça ve koyuna bağlı olarak etkin bir damızlık seçimi (seleksiyon) yapılabilir.
Aşım yöntemlerine göre bir koça ayrılacak koyun sayısı:
Serbest aşımda 1 genç koça 15, ergin koça 30-40 koyun
Sınıf aşımında 1 genç koça 30, ergin koça 40-60 koyun
Elde aşımda 1 genç koça 40, ergin koça 60-80 koyun hesaplanmalıdır.
Facebook'ta Yayınla>