Tarım Kütüphanesi

KOYUN BARINAKLARI

Koyunlardan hedeflediğimiz verimi alabilmemiz, karlı bir koyunculuk yapabilmemiz; bakım ve beslemenin yanında onları uygun ortamlarda barındırmamıza da bağlıdır. Bu nedenle de iyi bir koyun barınağının nasıl olması gerektiğini bilmemiz gerekir. Şartlara uygun olmayan, rutubetli, havasız, sıkışık barınaklar koyunların hastalanmasına ve verim düşüklüğüne neden olurlar.

Koyunların ırkı, yetiştirme yönü, bölgenin iklim şartları göz önünde bulundurularak sürü için en uygun barınak yapılmalıdır. Koyunlar sahip oldukları yapağı örtüsü nedeniyle, dış etkenlere sığırlara göre daha dayanıklı olurlar. Bu nedenle koyun barınaklarını pek pahalı olmayan basit düzenlemeler biçiminde yapmak daha ekonomik olur.

AĞILLARDA EN ÖNEMLİ ÖZELLİK NEDİR?

Koyun ağılları planlanırken soğuktan çok, sıcaktan korunma esası üzerinde durulmalı ve rutubeti yüksek olmayan bir ağıl içi ortam oluşturmaya çalışılmalıdır. Yurdumuzun büyük bir kesiminde kapalı ağıl tipi yerine, açık ağıl tipi uygulanabilir. Açık ağıl tipi ,iklim koşullarına da bağlı olarak yan duvarlardan bir ya da bir kaçı kısmen ya da tamamen açık biçimde yapılabilir.

Her tip koyunculuk ve her bölge için uygun olacak standart bir ağıl tipi düşünülemez, fakat belirli esaslarda bir benzerlik olabilir. Koyunculuk yapılacak bölgenin iklimi ağıl yapımında en çok göz önünde bulundurulması gereken noktadır. Koyunlar yapağıları sayesinde soğuktan kolay kolay etkilenmezler. Aksine yüksek sıcaklıktan olumsuz yönde etkilenirler.

Bu sayılan nedenlerle, iyi bir barınağın şart olduğu ortaya çıkıyor. Böylece koyunlara, uygun bir çevre sağlamış olur. Bu uygun bir üretim ortamı demektir.

İyi bir barınak işçilikten de büyük tasarruf demektir.

KAÇ ÇEŞİT AĞIL YAPILABİLİR?

Koyun barınaklarına ağıl denildiğini herkes bilir. Ama ağılın nasıl olması gerektiğini bilen pek azdır.

Şimdi bunları öğrenelim.

Barınakları, yetiştiricinin koyunculuk yapacağı bölgenin iklim durumuna göre sundurmalar ve ağıllar diye ikiye ayırabiliriz.

1. Sundurmalar: Eğer sıcak ve ılık iklim bölgelerinde koyunculuk yapılmak isteniyorsa, kuzey rüzgarı önlenmiş ve üstünden yağmur geçirmeyecek şekilde inşa edilmiş basit sundurmalar ağıl işini görür. Ilık iklim bölgelerinde yetiştirici, önleri açık sundurmaları basit, ucuz bir şekilde inşa edebilir. Bu bölgelerde açık sundurmalarda koyunlar daha iyi barındırılır ve verimleri daha iyi olur. Çünkü koyunlar kapalı, havasız, rutubetli yerlerden çok fazla etkilenirler. Böylece yetiştirici beklediği ölçüde sağlıklı sürüye sahip olamaz.

Şekil 42: Sundurmalı ağıl

2. Kapalı ağıllar: İklim koşullarının nispeten sert geçtiği çok soğuk bölgelerde ağıllar kapalı olarak yapılır. Bu tip barınaklar daha düzenli ve masraflı şekilde inşa edilirler. Yeterli havalandırma ve aydınlatmanın sağlanabilmesi için havalandırma bacaları ve pencere boşlukları bırakılmalıdır.

Kapalı ağıllar düz, L, U, ve T şeklinde yapılırlar. Resim 43’te görülene benzer biçimde 1- 1.25 metre yükseklikte duvar veya çitlerle çevrilmiş bir avlu oluşturulur.

Şekil 43: Kapalı ağıl

AĞIL YERİ SEÇİMİNDE DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR

1- Taban suyu yüksek olmamalı

2- Meraya yakın olmalı

3- Meyilli arazi üzerinde olmalı

4- Ağıl kokusunun konutlara ulaşamayacağı yer ve uzaklıkta olmalı

5- Ağıl; güneye veya doğuya dönük olmalı, kuzey rüzgarlarına kapalı olmalıdır.

Ağıl yeri yukarıdaki belirtilen noktalara uygun şekilde seçildikten sonra, ağıl yapımında şu noktaların göz önünde bulundurulması gerekir :

1- Ağıl, yetiştirme yönüne ve bölgenin iklimine uygun olmalıdır.

2- Ağıl ve dış bölmeler bölgenin hakim rüzgarlarından ve soğuktan korunmuş olmalıdır.

3- Ağıl, işlerin kolay görülmesine uygun olarak planlanmalıdır.

4- Ağıl, içerisinde barındırılacak hayvan sayısına yeterli alana sahip olmalıdır. Küçük, dar ağıllar içinde hayvanlar hastalanırlar. Çünkü bu tip ağılların tabanı ıslak, havası da pistir. Ayrıca dar ağıllarda yemleme işi çok güç olur.

5 - Maliyeti düşük olmalı, yapımında lüksten kaçınılmalıdır.

Resim 44: Modern ağıl

AĞIL ALANININ SAPTANMASI

Gerekli taban alanı; hayvanın yaşı, ırkı ve cinsiyetine bağlı olarak değişmektedir.

Gebe veya emziren koyun 2.25 - 2.5 m2

Erkek veya dişi toklu 0.5 - 0.6 m2

Koç 1.2 - 1.5 m2

Koyun 0.8 - 1.0 m2

Süt emen kuzu 0.3 - 0.4 m2

Açık bölmelerde ise, gerekli alanın daha da büyük olması tercih edilir.

Gezinti avlusu ağılın kapladığı alanın iki katı olmalı , etrafı 1 m kadar yükseklikte çevrilmelidir.

AĞIL BOYUTLARI

Ağıl boyutlandırılmasında genişlik, uzunluk ve yükseklik ele alınır.

Ağıl genişliği, barındırma sistemine ve doğal havalandırmaya bağlı olarak belirlenmelidir.

Ağıl uzunluğunun belirlenmesinde sınırlayıcı bir faktör yoktur. Ancak arazinin durumu bir ölçüye kadar sınırlayıcı etki yapabilir.

Ağıl yüksekliği ise, barındırma sistemine ve iklim şartlarına göre belirlenir. Gübre temizliği traktör ile yapılacak ise en az yükseklik 2.70 m olmalıdır. Sıcak bölgelerde ağıl yüksekliği yaklaşık 3 m yapılabilir. Barındırılacak koyun sayısına göre ağılın yüksekliği değişir. Koyun sayısı ne kadar fazla ise yüksekliğin o kadar fazla olması gerekir. Yükseklik 200 başlık ağıllarda 2.75 - 3 m, 200’den fazla olanlarda ise 4.25 m hesap edilir.

AĞILIN YAPISAL öZELLİKLERİ

TABAN :

Koyun ağıllarında taban toprak ya da ızgara olabilir. Ağıl tabanı için en ucuz olanı sıkıştırılmış toprak zemindir. Toprak tabanın idrar tutmaması ve çamurlaşmamasına dikkat etmek gerekir. Toprak zeminde kullanılan altlık miktarı önemlidir. Koyunların sürekli olarak ağılda bulunduğu kış aylarında mümkünse ağıl tabanına her gün hayvan başına 0.5 kg yataklık sap serilmesi son derece yararlı olur.

Resim 45: Toprak tabanı çamurlaşmamalıdır.

Entansif koyunculuk yapanlar için ızgara tabanlar uzun vadede daha uygun ve ekonomiktir. özellikle kuzu besisi için ızgara tabanlar çok uygun olup, canlı ağırlık artışı toprak tabandan daha fazladır. Izgara tabanlar hayvanları parazitlerden korur ve yataklık kullanma zorunluluğunu ortadan kaldırır. Izgaralar ahşap ya da metal olabilir. Her bir ızgara çiftinin üst açıklıkları 1.9 cm olarak hesaplanabilir. Izgara, toprak taban seviyesinden 50-60 cm yukarıda olmalıdır. Izgara sisteminde koyun başına 0.9 - 1.3 m2 taban alanı hesaplanması uygundur.

ÇATI:

Barınağın en önemli kısmını oluşturur. Çatı genişliği 7 metreye kadar olan ağıllarda tek yönlü, daha büyük genişliklerde beşik çatı tercih edilmelidir. Tek yönlü olan çatılarda, eğer ağıl yeri meyilli ise çatı meylini avluya bakan yönün tersine vermek, avlunun çok ıslanıp çamur olmaması bakımından önemlidir.

Çatı eğimi beşik çatılarda % 25-40, örtü malzemesine göre %10-40, doğal havalandırma istendiğinde en az % 26 olması gerekir.

Çatı sırtı kapalı olabileceği gibi bindirme ve fenerli çatı şekillerinden biri uygulanabilir.

Çatı makasında ahşap veya metal kullanılabilir. Çatı örtü malzemesi olarak kiremit, eternit, aliminyum, galvanizli saç vb. kullanılabildiği gibi toprak, saz ve kamışta kullanılabilir.

Resim 46: Çatılar ahşap veya metal olabilir.

PENCERE VE KAPILAR

Pencere alanı, taban alanına göre hesaplanır. Pencere alanı taban alanının 1/15-1/20’si kadar olmalıdır. Pencereler ise çatıya yakın yapılmalıdır. Pencerelerin alt kısımlarının tabandan yükseklikleri ileride gübrenin birikmesinin getirebileceği olumsuzlukların engellenmesi açısından en az 2-2.30 m kadar olmalıdır. Yine ağıllarda pencerelerin çoğunluğu güney cephesine veya hakim rüzgarların ters yönünde yapılırlar.

Ağıl kapıları, genellikle 3 m genişliğinde, 2.50-2.75 m yüksekliğinde yapılırlar. Kapıların dışarıya doğru açılması ve duvara paralel pozisyona kadar açılabilmesi gereklidir. Kapı üzerinde yapağıyı tutacak çıkıntılar bulunmamalıdır.

HAVALANDIRMA:

özellikle dört tarafı kapalı olarak inşa edilen kapalı ağıllarda, içeride biriken amonyak ve karbondioksitin hayvanların sağlığı açısından havalandırma yoluyla dışarıya atılması gereklidir. Havalandırma sırasında hayvanları üşütecek hava cereyanlarından sakınmak gereklidir. Ağıllara giren havanın barınak havası sıcaklığından çok düşük olmaması ve direk hayvanların üzerine gelmemesi gereklidir.

Pencereler vasıtasıyla havalandırma, barınağın kısa zamanda havalandırılması gerekli olduğu durumlarda yapılır. Ancak pencereler yükseklikleri boyunca açılmalıdır. Bu durumda soğuk ve taze hava pencerenin alt bölümünden içeri girerken aynı miktardaki kirli hava ise üst bölümden dışarı çıkar.

Ağılların havalandırılmasında son yıllarda saçak-mahya havalandırması yaygın olarak uygulanmaktadır. Ağıla yeterince hava girişi sağlamak için saçak ile duvar arasında her 10 metre ağıl genişliği için 15 cm aralık bırakılır. Mahya üzerinde ise, kirli havanın çıkışını sağlamak üzere boydan boya tüm mahyayı örten bir hava çıkışı bırakılmalıdır.

Bacalar yoluyla havalandırmada ise hava yenilenmesinin azami düzeyde olabilmesi ve barınak içinde yeterli hava dolaşımı sağlanabilmesi için :

• Baca alanı 1 m2 ‘ yi geçmemeli.

• Baca sayısı en çok 100 m2 ‘ ye bir baca düşecek şekilde hesaplanmalı.

• Pencere alt sınırı ile çatı mahyası arasındaki yükseklik en az 1.5 m olmalı.

• Bacanın çatı mahyasından yüksekliği 50 cm ve üzeri olmalı.

• Hava çekiş bacası alanları toplamı, hava giriş açıklıkları toplamından % 25 daha büyük ve eşit olmalıdır.

• Bacalar yuvarlak ve pürüzsüz olmalı.

• Bacalar üzerindeki şapka, baca çapının 1/2'si kadar yüksekte olmalı ve aynı oranda yanlara taşmalıdır.

• Bacanın ağıl içine doğru uzantısı en az 25 cm olmalıdır.

AĞIL İÇİN GEREKLİ EKİPMANLAR

a) Yemlikler: Yem kaybını önleyecek ve yetiştirici tarafından kolayca yapılabilecek biçimde olmalıdır. Yemlikler, kolaylıkla yem koyulabilecek şekilde, duvar kenarlarına ya da bölmelerin orta kısımlarına yerleştirilmelidir. Yemliklerin sürekli olarak temiz tutulmasına özen gösterilmelidir.

Taşınabilir yemlikler en idealidir. Ahşap malzemeden yapılabileceği gibi metalden de yapılabilir. Sadece kaba yem veya yoğun yemler için yemlikler yapılabileceği gibi, her ikisinin de aynı anda verilebileceği kombine yemlikler daha çok kullanılmaktadır. Bu tip yemliklerde kesif yemin verileceği kısım kenarları yükseltilmiş bir tahta yemlik, kaba yemin verileceği kısım ise parmaklıklı olmalıdır. Kaba yemlemenin yapıldığı kısımda, otun kıyılmış veya kıyılmamış olmasına bağlı olarak çıtalar arasındaki mesafeler 4-15 cm arasında değişmektedir. Gerekli yemlik uzunlukları ise; koyunlarda 0.4 metre, kuzularda 0.2 - 0.3 metre, koçlarda ise 0.5 metre olmalıdır.

Resim 47: Suluklar hayvanın kolayca ulaşabileceği şekilde yapılmalı ve yerleştirilmelidir.

b) Suluklar : Genelde uzun oluk şeklinde, yalak tipinde olur ve ağıl yakınına veya avlusuna inşa edilir. Bu tip suluklar galvanizli saç veya betondan yapılabilirler ve bunlarda şamandıra kullanılabilir. Ağıl içerisinde ise, basit taşınabilir suluklar bulundurulabileceği gibi duvar kenarlarına otomatik suluklar takılabilir.

Suluklar; hayvanın kolayca ulaşabileceği, kirlenmeye karşı korunmuş, yataklığı ıslatmayacak, temizlenmesi kolay ve ağıl içinin traktörle temizlenmesini engellemeyecek şekilde yapılmalı ve yerleştirilmelidir.

c) Bölmeler : Ağıl içinde; yetiştirme şekline bağlı olarak sabit veya taşınabilir çitlerle bölmeler yapılabilir. Taşınabilir çitler 2.5-4 m uzunlukta ve 1 m yükseklikte olabilir. Doğum bölmeleri planlanırken ağılın en sıcak olan, rüzgar tutmayan yerleri seçilmelidir. Doğum bölmesinden başka kuzulu koyun, gebe koyun, toklular, kısır koyunlar, koçlar ve hasta hayvanlar için de ayrı bölmeler düzenlenebilir.

DİĞER AĞIL BİRİMLERİ

a) Gölgelikler: özellikle sıcak bölgelerde, yaz aylarında güneşin en etkili olduğu gündüz saatlerinde sazdan veya benzeri materyalden yapılmış, tüm sürüyü barındırabilecek bir gölgeliğe ihtiyaç vardır.

b) Sağım Yerleri: Sağım yeri olarak ağıl içindeki bölmelerden biri kullanılabileceği gibi, ayrı sağım yeri de yapılabilir. Sağım elle yapılabildiği gibi, makinalı sağımda uygulanabilir. Elle yapılan sağımlarda iki sağımcıya bir tutucu gerekir. Sağım için işgücü ihtiyacını azaltmak, temiz ve kokusuz süt elde etmek için, Kotra adı verilen sağım yerleri de yapılabilir.

c) Muayene ve Seçim Yeri: Sürüyü ayırmada , bölmelere sevk etmede, aşılama gibi işlerde, yetiştiriciler arasında çatal ayak olarak ta adlandırılan bir yere ihtiyaç vardır. Genelde toplanma bölmesi, ilerleme yeri ve koyunların geçiş yeri olmak üzere üç kısımdan oluşur.

d) Kırkım Yeri: Kırkım yeri olarak ağıl içindeki bir bölme olabileceği gibi , ayrı kırkım yeri de olabilir.

e) Banyoluk: Yüzlek (sığ) ve derin olmak üzere iki şekilde kurulabilir ve özellikle dış parazitlerle savaşta önemlidir.

f) Yem Deposu: Yemin depolanma süresine bağlı olarak ağıl bölmelerinden bir veya bir kaçı, ağıl çatı arası ya da ayrı bir bina yem deposu olarak planlanmalıdır.

g) Bakıcı Lojmanı: Ağıla yakın bir yere, bakıcının (çobanın) kalabileceği bir lojman yapılabilir. Böylece koyunların sürekli denetimi sağlanmış olur. Lojman büyüklüğü bakıcı sayısına göre belirlenir.

Resim 48: Temizlik ağıla sağlık getirir.

AĞILLARI TEMİZ TUTALIM

Ağıl temizliği çok önemlidir. Yaz başında ve yaz sonunda ağıl boşaltılır. Zeminde biriken gübreler toplanır, kazınır, ağıldan uzak bir yere konur.

Ağıl zemini ve duvarlar parazit ilâcı ile ilâçlanır. Duvarlar güzelce badana edilir.

Bütün bu yazılanlardan, ağıl çok lüks bir barınak olacakmış gibi gelebilir. Koyunlara lüks gerekmez. Ama temizlik gereklidir. Sağlık şartları iyi olan barınaklarda sağlıklı yetiştirme yapılır.

Unutmayalım; koyunun altı da üstü de kuru olmalıdır.