Anadolu birçok meyve türünde olduğu gibi, kiraz ve vişnenin de anavatanı sınırları içerisindedir. Hazar denizi ile Karadeniz arasıdaki bölge kirazın, İstanbul ile Hazar denizi arasında uzanan Kuzey Anadolu dağları ise vişnenin anavatanı olarak bilinmektedir. Hatta, vişnenin botanikteki Latince adı Prunus cerasus, bugünkü Giresun'un eski adı olan Kerasus'dan gelmektedir.
Kiraz ve vişnenin Avrupa ve diğer kıtalara yayılması, tohumlarının kuşlar, diğer hayvanlar ve göçmenler tarafından taşınmalarıyla olmuştur.
Ülkemizde hemen hemen her bölgemizde kiraz ve vişne yetiştiriciliği yapılmakta olup, üretilen kirazın hemen hepsi taze halde tüketilmektedir. özellikle son yıllarda Ortadoğu ülkeleri başta olmak üzere, dış ülkelere kiraz ve vişne satımında artışlar görülmektedir. Üretilen vişne ise, derin dondurma, kurutma, meyve suyu, konserve ve reçel yapımı şeklinde değerlendirilmekte ve dış ülkelere özellikle dondurulmuş halde ihraç edilmektedir.
Kiraz ve vişne üretiminde son 21 yıl içinde hızlı artışlar o[muştur. 1965 yılında 47.00 ton olan kiraz üretimi, 1985 yılında 130.000 tona ulaşarak % 176'lık bir artış olmuştur. 1965 yılında 24.000 ton olan vişne üretimi 1985 yılında 85.000 tona yükselerek % 254'lük bir artış gerçekleştirmiştir. Bu haliyle Türkiye, dünyada kirazda altıncı sırada ve vişnede beşinci sırada bulunmaktadır. Kiraz ve vişne üretim toplamı olarak Türkiye, Avrupa Topluluğuna dahil 12 ülkenin toplam kiraz-vişne üretiminin yıllara göre % 30-35'ine sahiptir.
Kiraz, ılıman iklim meyve türleri içerisinde meyvelerini en erken olgunlaştıran, bir türdür. Bu, kirazın doğasında var olan üstün bir özelliğidir. Vişne ise, çok çeşitli değerlendirmede özelliklerine sahiptir. Bu yönleriyle her iki türde de gerek üretim gerekse pazarlama yönünden herhangi bir tıkanıklık düşünülmez.
Kirazlar 5-6 yaşında verime geçerler, tam ve ekonomik olarak verime yatmaları 10-12 yıl alır. Her ne kadar 100 yıl yaşalar ise de; ekonomik ömürleri 25-30 yıldır. Vişnenin ekonomik ömrü ise 15-20 yıldır.
Uzun vadeli ve pahalı bir yatırım olan ve yetiştiricileri geç kâra götüren kiraz-vişne yetiştiriciliğinde, başlangıçta hata yapmamak için aşağıdaki önemli noktaları göz önünde bulundurmak gerekir.
DÖLLENME
Döllenme kiraz yetiştiriciliğinin en önemli konusudur. Dünyada mevcut 1500 civarındaki kiraz çeşidinden (x) ışınlaması yoluyla elde edilmiş bir kaç tanesi dışındaki hepsi mutlak kendine kısırdır. Yani kendi kendini tozladığı zaman, bir kiraz çeşidinden alınan meyve oranı genellikle % 0'dır. Dolayısıyla tek çeşitten kurulmuş kiraz bahçelerinden meyve alınamaz ve nadir olarak % 1-2 alınabilir. Halbuki, ekonomik bir kiraz yetiştiriciliği için 100 çiçeğin en az 25-40'ı meyveye dönüşmelidir. Hatta 40'dan fazla olursa daha iyi olur. Bunun içinde bahçe plânlarında birbirlerini iyi dölleyebilen kirazlar göz önüne alınmalıdır. Bunun yanında çeşitlerin çiçeklenme zamanları da birbirine uymalı, birbirlerini dölleyecek olan çeşitler arasında 2 sıradan fazla uzak mesafe olmamalı ve bahçede döllenmeyi yapacak yeteri sayıda arı olmalıdır. 30-40 dekarlık bahçe için 15.000-20.000 arı yeterlidir.
Kiraz yetiştiriciliği yapılan diğer ülkelerde olduğu gibi, Türkiye'de de bahçe planlamasında, birbirlerini en iyi dölleyen çeşitler belirlenmiştir.
Kirazlarda, birbirlerini döllemeyen çeşitler bir grup meydana getirirler. Buna "uyuşmazlık grubu" denir. Döllenme olabilmesi için ele alınan çeşitlerin aynı uyuşmazlık grubunda olmaması ve ayrı grupta olması gerekir ve bu çeşitler aynı zamanda çiçeklenmelidirler.
Böylece, Türkiye'de yetiştiriciliği tavsiye edilen 24 kiraz çeşidinin en iyi dölleyicileri belirlenmiştir. örneğin, yetiştiricilerimizin Napolyon dedikleri 0900 Ziraat çeşidinin en iyi dölleyicileri Lambert, Starks Gold (Sarıkiraz), Merton Late ve Bigarreau Gaucher çeşitleridir. Fakat, Karabodur kirazının dölleyicileri Van, Merton Late, Bigarreu Gaucher, Edirne ve Merton Bigarreau çeşitleridir.
Yetiştiriciliği tavsiye edilen kiraz çeşitleri için uygun dölleyici çeşitler önem sırasına göre aşağıda belirtilmiştir. Bu belirlemede, isimleri tekrarlamamak için, çeşitlere verilen numaralardan yararlanılmıştır.
| 1 | Edirne | 6, 9, 11, 12, 15, 18, 19, 23 |
| 2 | Turfanda | 3, 7, 11 |
| 3 | Early Burlat | 2, 7, 11 |
| 4 | Starking Hardy Giant | 6,10,11 |
| 5 | Durona di Cesena | 6, 11, 15 |
| 6 | Vista | 1, 4, 5, 10, 12, 13, 14, 17, 24 |
| 7 | Merton Premier | 2, 3, 11 , 12, 13, 14 |
| 8 | Larian | 10, 12, 13 |
| 9 | Merton Bigarreau | 1, 15, 1 8, 19, 22, 23 |
| 10 | Berryessa | 4, 6, 12, 13, 14 |
| 11 | Noir de Guben | 1, 2, 3, 4, 5, 7, 12, 13, 17, 24 |
| 12 | Van | 1 , 6, 7, 10, 11, 13, 14, 22 |
| 13 | Bing | 6, 7, 10, 11, 12 |
| 14 | Bigarreau Napoleon | 6, 7, 10, 11 , 12, 7 |
| 15 | Bigarreau Gaucher | 1, 5, 9, 16, 17, 18. 19, 22, 23 |
| 16 | Noble | 9, 15, 19, 22, 23 |
| 17 | Bella di Pistoia | 6, 11, 15 |
| 18 | Karabodur | 1, 9, 12, 15, 23 |
| 19 | Merton Marvel | 1, 9, 16, 23 |
| 20 | Karagevrek | 6, 15 |
| 21 | 0900 Ziraat | 15, 22, 23, Stark Gold (Sarı kiraz) |
| 22 | Lambert | 9, 12, 1 5, 21, 23 |
| 23 | Merton Late | 1, 9, 15, 18, 19, 22 |
| 24 | Stella | Kendine verimlidir. |
Tavsiye edilen 2 vişne çeşidi olan "Montmorency" ve "Kütahya" da döllenme sorunu olmayıp, kullanılacak ikinci bir çeşit verimi daha çok arttırır.
Kirazlarda döllenme, hasat ve pazarlama kolaylıkları için; bahçede erken' den geç' e doğru olacak şekilde en az 4-5 çeşit, hatta en iyisi de 7-8 çeşit dikilmelidir.
Bir çeşidin yeri tavsiye edilen diğer bir çeşitle değiştirilerek bu bahçe örnekleri arttırılabilir.
İKLİM
İklim faktörlerinden en önemlisi sıcaklık olup, kirazlar gerek düşük gerek yüksek olsun aşırı sıcaklara dayanamazlar. Kirazlar yazları serin geçen yerleri severler. Kiraz ve vişnelerin odunları çok düşük sıcaklıklara dayandığı halde açmış çiçekleri -2°C'de donarlar.
Çiçeklenmeye yakın dönemdeki yağışlar döllenmeye engel olduğundan ve olgunlaşmaya yakın dönemdeki yağışlarda meyve çatlaması yaptıklarından zararlıdırlar.
İyi bir ürün almak için kiraz ve vişneler kışın yeteri kadar üşümelidir. Bu ihtiyacı giderilmeyince tomurcuk silkmesi yapar ve düzensiz çiçeklenirler.
YER VE YöNEY
Doğal drenajı iyi, donlardan arî ve kuzey rüzgarlarına kapalı olan yerler kiraz-vişne yetiştiriciliği için uygundur. Sulanabildiği taktirde, doğal drenaja sahip olduğundan, meyilli yerler bu bakımdan daha uygundur. Ancak böyle yerlerdeki erozyon sorunu toprak işleme ile, toprağın verimliliği ise gübreleme yoluyla giderilebilir.
TOPRAK
İyi drenaj edilmiş, çok verimli, havalanmaya elverişli ve yaz ayları devamınca sulanabilen topraklar kiraz ve vişne yetiştiriciliğine çok uygundur. Böyle topraklarda ağaçlar zamklanmaz ve sağlıklı olur, meyveler kaliteli ve iri olurlar. Ağır havalanmayan topraklarda ağaçlar zayıf gelişir, zamklanma yaparlar ve meyvelerin yenen kısmı azalır.
ANAÇLAR
Kiraz ve vişnelere anaç olarak, ülkemizde daha çok yabani Kiraz (Kuş kirazı) ile İdris kullanılmaktadır. Verimli , derin rutubetli ve drenajı iyi yapılmış taban arazilerde Yabani Kiraz kullanılmalıdır. Fakir, kireçli ve sulama imkanı daha az olan meyilli arazilerde İdris anacı tercih edilmelidir. Zorunluluk olmadıkça, kiraz-vişne çeşitleri için daima yabani kiraz anacı tercih edilmelidir.
ÇEŞİTLER
Yetiştiriciliği tavsiye edilen kiraz çeşitleri ve özellikleri, olgunlaşma sırasına göre aşağıda belirtilmiştir.
Edirne: Çok erkenci, meyvesi yuvarlak, orta iri ve 3,28 gram ağırlığında, kahverengimsi-şarabi renkte, orta sert, az lifli orta kalitededir. Ağaçları verimli olup, % 10 oranında meyve çatlaması yapar.
Turfanda: Çok erkenci, meyvesi kalp şeklinde, orta iri ve 3,72 gram ağırlığında, morumsu-şarabi renkte, orta sert, orta sulu, lifli, orta kalitededir. Ağaçları çok verimli olup % 7 oranında meyve çatlaması yapar.
Early Burlat: Çok erkenci, meyvesi yuvarlak-yassı, iri ve 6,38 gram ağırlığında, parlak koyu kırmızı renkte, sert, çok sulu, ince yapılı, çok kalitelidir. Ağaçları çok verimli olup, % 25 oranında meyve çatlaması yapar. Bu bakımdan olgunluğa yakın dönemde yağış almayan bölgelerde önerilir.
Şekil 11. Eariy Burlat kiraz çeşidi,
Starking Hardy Giant: Erkenci, meyvesi kalp şekline yakın, iri 5,62 gram ağırlığında, parlak koyu kırmızı renkte, çok sert, sulu, çok kalitelidir. Ağaçları çok verimli olup, % 9 oranında meyve çatlaması yapar,
Durona di Cesena: Erkenci, meyvesi yuvarlakça-kalp şeklinde, iri 6,1 gram ağırlığında, parlak koyu kırmızı renkte, sert sulu ve çok kalitelidir. Ağaçları çok verimli olup, % 9 oranında meyve çatlaması yapar.
Vista: Erkenci, meyvesi geniş kalp şeklinde, iri, 6,31 gram ağırlığında, parlak koyu kırmızı renkte, sert, sulu, ince yapılı ve iyi kalitelidir. Ağaçları verimli olup, hiç meyve çatlaması yapmaz. Kendisiyle aynı zamanda çiçek açan bütün kirazları döller.
Şekil 12. Vista kiraz çeşidi.
Merton Premier: Orta mevsim, meyvesi kalp şeklinde, iri, 5,27 gram ağırlığında, koyu kırmızı-mor renkli, orta sert, sulu, ince yapılı ve çok kalitelidir. Ağaçları çok verimli olup, hiç meyve çatlaması yapmaz.
Merton Bigarreau: Orta mevsim, meyvesi yuvarlakça kalp şeklinde, iri, 6,99 gram ağırlığında, parlak koyu kırmızımsı-kahverenkli, sert gevrek, sulu, çok kalitelidir. Ağaçları çok verimli olup, % 1 oranında meyve çatlaması yapar.
Şekil 13. Merton Bigarreau kiraz çeşidi.
Larian: Orta mevsim, meyvesi yuvarlak-kalp şeklinde, iri, 6,68 gram ağırlığında, parlak koyu kırmızı renkte, orta sert-sert, orta sulu, ince yapılı ve çok iyi kalitelidir. Ağaçları orta-çok verimli olup, hiç meyve çatlaması yapmaz.
Berryessa: Orta mevsim, meyvesi kalp şeklinde, iri, 6,84 gram ağırlığında, parlak siyaha yakın koyu kırmızı renkli, orta sert, sulu, orta lifli ve kalitelidir. Ağaçları çok verimli olup, % 2 oranında meyve çatlaması yapar.
Noir de Guben: Geç mevsim, meyvesi yuvarlak şekilli, iri, 5,65 gram ağırlığında, koyu kırmızıya çalan kahverengi, hemen hemen siyah renkli, sert-çok sert, gevrek ve çok kalitelidir. Ağaçları çok verimli olup, % 6 oranında meyve çatlaması yapar.
Stella: Geç mevsim, meyvesi fıçı şeklinde, çok iri, 7,2 gram ağırlığında, parlak koyu kırmızı renkli, çok sert, gevrek ve çok kalitelidir. Ağaçları çok verimli ve % 9 oranında meyve çatlaması yapar. Kendine verimli olarak bilinen tek çeşittir.
Şekil 14. Stella kiraz çeşidi.
Van: Geç mevsim, meyvesi yuvarlak-kalp şeklinde, çok iri, 7,91 gram ağırlığında, oldukça çok parlak kırmızı renkte, çok sert, gevrek, sulu ve çok kalitelidir. Ağaçları çok verimli olup, % 9 oranında meyve çatlaması yapar.
Şekil 15. Van kiraz çeşidi.
Bing: Geç mevsim, meyvesi kalp şeklinde, çok iri, 7,28 gram ağırlığında, orta parlak, şarabi-koyu kırmızı renkli, sert, gevrek, sulu ve çok kalitelidir. Ağaçları çok verimli olup, % 16 oranında meyve çatlaması yapar. Bu bakımdan olgunluğa yakın dönemde yağış olmayan bölgelere önerilir.
Bigarreau Napoleon: Geç mevsim, meyvesi kalp şeklinde, iri, 6,27 gram ağırlığında, donuk sarı zemin üzerine canlı karmin kırmızısı renkte, sert, gevrek, sulu ve kalitelidir. Ağaçları çok verimli olup, % 4 oranında meyve çatlaması yapar.
Bigarreau Gaucher: Geç mevsim, meyvesi yuvarlak kalp şeklinde, iri, 6,25 gram ağırlığında, hemen hemen siyaha yakın, oldukça koyu kırmızı renkli, sert gevrek, sulu ve çok kalitelidir. Ağacı verimli olup, % 1 oranında meyve çatlaması yapar.
Noble: Geç mevsim, meyvesi kalp şeklinde, çok iri, 7,41 gram ağırlığında, koyu morumsu ve hemen hemen siyaha yakın renkli, çok sert, gevrek, sulu ve çok kalitelidir. Ağaçları orta derecede verimli olup , % 5 oranında meyve çatlaması yapar.
Bella di Pistoia: Geç mevsim, meyvesi yuvarlakça, iri, 6,11 gram ağırlığında, parlak sarı zemin üzeri pembemsi kırmızı renkli, çok sert, gevrek, sulu ve çok kalitelidir. Ağaçları çok verimli olup, % 3 oranında meyve çatlaması yapar.
Karabodur: Çok geç, meyvesi genişçe-kalp şeklinde, çok iri, 7,46 gram ağırlığında, parlak sarı zemin üzeri kırmızımsı pembe renkli, sert, sulu, az lifli ve kalitelidir. Ağaçları orta derecede verimli olup, % 8 oranında meyve çatlaması yapar.
Merton Marvel: Çok geç, meyvesi yuvarlakça-kalp şeklinde, iri, 6,23 gram ağırlığında, koyu kırmızı-morumsu renkli, çok sert, gevrek, sulu ve çok iyi kalitelidir. Ağaçları çok verimli olup, % 3 oranında meyve çatlaması yapar.
Karagevrek: Çok geç, meyvesi fıçı şekilli-hafif konik, çok iri, 7,78 gram ağırlığında, koyu morumsu-kırmızı renkli, sert, gevrek, çok sulu ve kalitelidir. Ağaçları çok verimli olup, % 11 oranında meyve çatlaması yapar.
0900 Ziraat: Çok geç, meyvesi geniş kalp şeklinde, çok iri, 8,18 gram ağırlığında, parlak koyu kırmızı renkli, çok sert, gevrek, sulu ve çok kalitelidir. Ağaçları verimli olup, hiç meyve çatlaması yapmaz, ülkemizde çok yaygın olup "Napolyon" diye de tanınır.
Lambert: Çok geç, meyvesi kalp şeklinde, çok iri, 7,6 gram ağırlığında, parlak koyu kırmızı renkli, çok sert, gevrek ve çok iyi kalitelidir. Ağaçları çok verimli ve % 18 oranında meyve çatlaması yapar. Bu bakımdan olgunluğa yakın dönemde yağış olmayan bölgelerde önerilir.
Şekil 16. Lambert kiraz çeşidi.
Merton Late: Çok geç, meyvesi yuvarlakça, iri, 5,76 gram ağırlığında, donuk sarı zemin üzeri parlak pembemsi-kırmızı renkli, sert, gevrek, sulu ve kalitelidir. Ağaçları çok verimli olup , % 4 oranında meyve çatlaması yapar.
Tavsiye edilen iki vişne çeşidi ise;
Montmorency: Geç mevsim, meyvesi yuvarlakça, orta iri, 4,62 gram ağırlığında, kırmızı renkli, orta sert, sulu ve kalitelidir. Ağaçları çok verimli olup, hiç meyve çatlaması yapmaz.
Kütahya: Çok geç, meyvesi yuvarlak, çok iri, 6,79 gram ağırlığında, koyu morumsu-şarabi renkte, çok sert, çok sulu, az lifli ve çok iyi kalitelidir. Ağaçları çok verimli olup, hiç meyve çatlaması yapmaz.
Kiraz için sanayi çeşitleri ise;
Beyaz kiraz,
Hacıömer Karası
Beyaz ömeroğlu
Siyah ömeroğlu
Akçilli
Şekil 17. Montmorency vişne çeşidi.
Şekil 18. Kütahya vişne çeşidi.
Facebook'ta Yayınla>