Tarım Kütüphanesi

KAYISI YETİŞTİRİCİLİĞİ - 1

Memleketimizin tabiatı ve iklim şartları kaysı ağacının yetiştirilmesine elverişli olduğundan her yıl dikim sahasının artışı yanında verim arzu edilen seviyeye yükselmemiştir.

Memleketimizde birim sahadan elde edilen ortalama miktar gelişmiş memleketlerle mukayese edilecek olursa çok düşük seviyede olduğu anlaşılır. Bu sebeple tekniğin icaplarına göre ağaçların yetiştirilmesi, bakımı, hastalık ve zararlılarla mücadelesi için çiftçinin geniş bilgiye sahip olması gerekmektedir.

Kayısı ağacı yazı sıcak ve kurak geçen bölgelerde dağların bol güneş gören güneye bakan eteklerinde derin ve su tutmayan, az meyilli ve hafif kireçli olan yamaçlarda çok iyi yetişmektedir. Ağaçlar kuvvetli büyük yayvan taç teşkil eder, 8-10 metreye kadar boylanabilir.

BAHÇE YERİNİN SEÇİMİ

İlkbahar geç donlarından etkilendiği için ova ve çukur yerlerden ziyade yamaç ve sırtlar tercih edilmelidir. Irmak kenarlarından, soğuk havaların toplandığı veya sislerin oturduğu çukur yerlerden kaçınılmalıdır. Ayrıca bol ışık ve güneş istediğinden güneşli yamaçlar tercih edilmelidir. Meyilli arazide soğuk hava alt taraflara çöktüğünden bu yerlere dikilen kaysı ağaçları dondan fazla zarar görürler. Yukarılara doğru çıkıldıkça ağaçların dondan zarar görmesi kısmen önlenmiş olur.

Kaysı ağaçları meyilli arazinin tesviye eğrileri üzerinde meydana getirilen çizgiler üzerine dikilirler. Meyilli arazide bu suretle meydana getirilen şekiller hem taban suyunun muhafazasına yardım ettiği gibi yukardan aşağıya inen yağmur sularının akıp gitmesini ve toprak erozyonunu önler.

DİKİME HAZIRLIK

Kaysı bahçesi tesis edilecek arazi ilkbaharda krizma edilerek veya derince birkaç kez alt üst etmek suretiyle işlenir, toprak sonbahara kadar dinlenmeye bırakılır.

Yamaç araziler, arazinin meyil durumuna göre teraslama yapıldıktan sonra bahçe tesisi yapılmalıdır. Ağır topraklarda dönüme 2- 3 ton kadar çiftlik gübresi serilip, sürümle toprağa karıştırılmalıdır.

DİKİM ZAMANI

Kışı şiddetli geçen iklim bölgelerinde fidanların ilkbaharda dikilmesi daha uygun olur. Kış soğuklarının fazla olmadığı yerlerde sonbahar dikimi yapılmalıdır. Çünkü:

a. Toprak ve iklim dikime daha uygundur.

b. Kış yağışlarından istifade edip, tutma oranı yüksektir.

c. Erken gelişme sağlanır.

KAYSI BAHÇESİNİN BAKIMI

Meyvecilikte devamlı ve kaliteli mahsül alınabilmesi için bahçe bakımlarının tekniğine uygun olarak yapılması gerekir. Rekabetin fazla olduğu yıllarda görülen fiyat düşüşleri ile bunun aksine olarak don zararı olan yıllarda ürünün alınmayışı sonucu üreticilerin büyük bir bölümünün aylık bakımı aksattıkları görülmektedir. Halbuki yaz aylarında kayısı ağacı, gelecek yılın tomurcuklarını teşekkül ettirmeye başlar. Böylece normal bakım işlerinin yapılması sonucu bir sonraki yılın ürününü olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle şartlar ne olursa olsun ağacın sağlığı, bahçenin ömrünün uzun, ürünün bol kaliteli ve sürekli olması için tüm bakım işleri tekniğe uygun olarak tam ve zamanında yapılmalıdır.

BAHÇE TOPRAĞININ İŞLENMESİ

a) Bahçe toprağının işlenmesinde güdülen amaçlar:

Bahçe toprakları genellikle aşağıda sıralanan amaçlarla işlenir.

1- Ağaçların su ve gıdalarına ortak olan yabani otları yok etmek,

2- Çeşitli gübrelerin toprağa karışmasını sağlamak,

3- Toprağın verimliliğini sağlayan küçük canlı varlıkların çalışmasını sağlamak,

4- Köklerin solunumlarını ve topraktaki besin maddesinin çözümlenmesini ve toprağın havalanmasını temin etmek,

5- Yağmur sularının toprak tarafından kolaylıkla emilmesini sağlamak ve kurak bölgelerde yağmur sularının akıp gitmesini önlemek,

6- Kış aylarında toprağa inen haşerelerin bıraktığı koza ve kurt şekillerini yok etmek için yapılır.

Kaysı bahçeleri sonbaharda toprak tavında iken iklim bölgelerine göre Ekim-Kasım ayları içerisinde 15-20 cm derinliğinde pullukla işlenir veya bel ile bellenir. Böylece sonbaharda toprağı işlenmiş olan kayısı bahçeleri kışın yağmur ve kar sularını daha iyi bir şekilde tuttuğundan ağaçlarda daha sıhhatli ve meyveleri daha bol ve kaliteli olur.

Kaysı bahçeleri ilkbaharda 10-15 cm ve yaz aylarında ise 8-10 cm den fazla olmamak üzere yağmur ve sulamalardan sonra işlemek çok faydalıdır. Bu mevsimlerde toprak disk-harro, kültivatör, kaz ayağı veya rotovatör denilen çapa makinalarından biriyle her seferinde bir öncesine nazaran çaprazlama olarak sıralar arası işlenir. Kaysı ağaçları her defasında belli bir seviyede işlemek gerekir. Zira ağaçların kökleri işlemesine tabi olarak belli bir derinlikte gelişirler. Bu yüzden toprağın bazan yüzeyden bazan de çok derinden işlemek zararlıdır. Hele yazı çok şiddetli geçen aylarda lüzumsuz yere toprağın işlenmesi nemin kaybolmasına neden olur.

KAYSI AĞAÇLARININ BUDANMASI

Ağaçlarda taç şekli maksadıyla yapılan budamalar esnasında ana ve tali dallar üzerinde uzanmış olan obur dallar ile aynı istikamette birbirine çok yakın uzanmış olan sürgünler kesilir. Bu suretle yapılan azaltma neticesinde ağaçtaki fazla yük kalkmış olacağından büyüme teşvik edilmiş ve iyi bir bahçe kurulmuş olur.

Eğer ağaç zayıf büyüyorsa meyve tutma durumu azalır. Bu taktirde ağaçtaki lüzumsuz tacin şeklini bazan dallar tamamen yok edilir. Genellikle çok ince ve uzun dalcıklar daima uzun budanır. Aksi taktirde ertesi yıl meyveleri çok küçük ve yeni sürgünler ise zayıf kalır.

Kış ve ilkbahar donlarından zarar görmüş olan ağaçlar umumiyetle sene içerisinde hiç bir zaman budamazlar. Kaysı ağaçları verim yıllarında meyve tomurcukları, bir yıllık genç sürgünler üzerinde teşekkül ederler.

Kayısı ağaçları yalnızca dikildikleri yıllarda taç teşkil maksadıyla şekil budaması yapılırsa da diğer verim yıllarında kesinlikle budanmazlar. Ancak don ve hastalıkların tesiriyle kurumuş olanlar kesilerek yok edilir.

Şekil 19. Kayısı ağacının goble sistemi ile budanması

Şekil 20. Kayısı ağacının budanması

Kaysı için en uygun şekil Goble sistemi budama şeklidir. Bahçeye yeni dikilmiş bulunan aşılı kayısı fidanlarına goble şekli vermek için 3 sene devamlı olarak budanır. Goble şekline kase veya vazo biçimi budama denilmektedir. Bu maksatla fidanlar ilk sene ilkbaharda 110- 120 cm yüksekliğinde budanır. İkinci sene tepeye yakın üç gözden uzayan dallar 10-15 cm mesafedeki yan gözler üzerinde kesilir. Yaz ayları boyunca bu dallar üzerinde dikine veya obur sürgünler yok edilir. İkinci sene teşkil eden bu üç sürgün tekrar 10-15 cm sürgün mesafeden kesilir. Böylece üç sene devamlı olarak yapılan budama taç teşekkül etmiş olur daha sonraki yıllarda hiç bir suretle budama yapılmayarak yalnızca kuru dallar ayıklanır.

KAYISI BAHÇELERİNİN SULANMASI

Kayısı ağaçları genel olarak sudan hoşlanmazlar. Ancak meyvelerin irileştiği ve olgunlaştığı yaz devresinde sulanması gerekmektedir. Su tutan ve derin topraklara dikilmiş kayısı ağaçları zamk çıkartmakta ve çok miktarda çiçek ve meyve dökümü yapmaktadır. Toprak yapısına ve yağış durumuna göre değişmekle beraber Malatya bölgesinde 3-5 sulama yapılmalıdır. Sulama zamanları,

1 - Birinci sulama çağla devresinde,

2- İkinci sulama hasattan 15 önce,

3- Üçüncü sulama hasattan hemen sonra,

4- Dördüncü sulama Ağustos ayında,

5- Beşinci sulama Eylül ayında yapılmalıdır.

Suyun dengesiz verilmesi meyvelerde çatlamalara dökülmelerine ve kalite bozukluğuna yol açar. Ağır topraklarda da suyun göllenip zamklaşma ve kök çürüğü gibi hastalıklara yol açmaması için suyun kontrollü verilmesi gereklidir.

Sulama suyunun bilhassa yazın şiddetli sıcaklarının devam ettiği günlerde gövdeye su değmemesi lazımdır. Bu sebepten suyun gövdeye temas etmemesi için çevresine topraktan bir yatak yapılmalıdır. Ağaç taç izdüşümü genişlediğinde ikinci bir çanak açılır ve su bu iki çanağın arasına verilir. Bu içteki çanağa hava yatağı da denilmektedir. Bazı üreticiler sulama suyunun gövdeye değmemesi için kökboğazı kısmına toprak yığarlarsa da bu doğru değildir. Çünkü kök boğazının etrafındaki toprak nem ve ısının tesiriyle bu kısmı çürüttüğünden ağacın kurumasına sebep olur.

KAYSI AĞAÇLARININ GÜBRELENMESİ

Bir canlı varlık olarak kaysı ağaçları yaşadıkları müddetçe büyümesi, çiçek açması, yapraklanması, sürgün vermesi ve meyve bağlaması için belli ölçüde besin maddelerine ihtiyaç göstermektedir. Ağaçlar topraktan aldıkları besin maddeleri çok çeşitli olup, her türlü toprakta yeteri kadar bulunmazlar, veyahut ta zamanla nispetleri azalır ve büsbütün yok olurlar. İşte bu nedenle eksilen besin maddeleri toprağa iade edilmeyecek olursa ağaçlar zayıf kalacaklarından çeşitli aksaklıklar meydana gelir.

Gübreleme ameliyesinde en iyi ve ekonomik sonucu alabilmek için aşağıdaki hususların çok iyi bilinmesi gerekmektedir.

1- Hangi cins gübre kullanılmalıdır?

2- Gübrenin şekli nasıl olmalıdır?

3- Gübre toprağın neresine verilmelidir?

4- Gübreler ne zaman verilmelidir?

5- Gübreler nasıl verilmelidir?

6- Ne miktar gübre kullanılmalıdır?

Hangi Cins Gübre Kullanılmalıdır?

Kullanılacak gübrenin cinsini tayin etmek için toprak analizlerinin yapılması gereklidir. Ayrıca bitkinin türü ile iklimde göz önünde bulundurulmalıdır. Kireçli topraklar için suda erir fosfor asidine havi gübreler (bulgur) şeklinde gübrelerle asit karakterindeki azotlu gübreler tercih edilmelidir. Mikroorganizma faaliyeti düşük olan özellikle asitli topraklar için nitrat şeklindeki azotlu gübreler uygundur.

Gübrenin şekli nasıl olmalıdır?

Gübreler, gaz, sıvı ve katı şekilde bulunurlar. Katı haldeki azotlu, fosforlu ve potasyumlu gübrelerin toprak ve bitki şartlarına uyacak nispetlerde suda eritilmelerinden sıvı gübreler elde edilir. Sıvı gübreler özel aletlerle toprağa verilir.

Gübreler Toprağın Neresine Verilmelidir?

Gübrelerle verilen besin maddelerinden bitkilerin azami derecede faydalanmaları için kök sistemi çevresinde uzun müddet elverişli halde kalabilmektedir. Bu sebepledir ki gübreler kılcal köklerin bulunduğu kısma tatbik edilir.

Fosfor asidini havi gübreler toprağın 15-20 cm derinine gömmek lazımdır. Aksi taktirde 3-4 cm derinliğinde veya sathinde verilecek olursa yağmur ve sulama sularıyla kökün bulunduğu derinliğe inemeyeceğinden bitkilerde bundan faydalanamaz.

Nitrat şeklinde azotlu gübreler çabuk eridiğinden hafif şekildeki yağışlarla daha elverişli derinliğe inerler. Onun için bu cins gübreleri toprak üzerine serptikten sonra çapa ile hafif şekilde karıştırmak yeterli olmaktadır. Bu gübreler fosforlu gübrelerde olduğu gibi derine verilecek olursa bu defa kök bölgesinden daha derinlere gideceğinden bitkilerin yararlanmaları çok azalır.

Gübreler Ne Zaman Verilmelidir?

Toprağın tabii verimlilik durumunun değişik olması, çeşitli bitkilerin gelişme devreleri boyunca besin maddelerinden değişik zamanlar içerisinde ve çeşitli miktarlarda faydalanmaları, toprakların bazı besin maddelerine belirli bir zaman içerisinde bitkilerin yararlanamayacakları şekilde dönüştürüldükleri, iklim faktörlerinden bilhassa yağışın miktarı ve dağılışı itibariyle tatbik edilen gübrelerin yıkanması üzerine tesiri, gibi faktörler iyi bilindiği taktirde en uygun gübre verme zamanını tahmin etmek kolaylaşır.

Ne Kadar Gübre Kullanılmalı?

Kaysı bahçeleri için her üç yılda bir dönüm başına 3 ton çiftlik gübresi verilmesi en uygun şekildir. Suni gübrelerden her yıl ağaç başına her ağacın yaşı için 100 gram hesabı ile (örneğin: 10 yaşındaki bir ağaca 1 kilogram) verilmesi faydalıdır. Fosforlu ve potaslı gübreler sonbaharda ağacın gövdeden itibaren 1-1,5 metre dışına açılacak bir ark içerisine bant şeklinde gübre verilmesi, azotlu gübrelerinden ilkbaharda Mart başında 2/3 ünü Mayıs başında 1/3 ünü olmak üzere serpme şeklinde verilmesi gerekir.