Meyvecilikte uygulanan çeşitli aşı şekillerini iki grupta toplamak uygun olur. Göz aşıları ve kalem aşıları. Yazımızda özellikle fidan yetiştiştirilmesinde yaygın olarak yapılan göz aşılarından söz etmek istiyoruz.
Göz aşıları fidancılıkta en çok tatbik edilen aşılardır. Bu aşı çeşidi bazı yörelerimizde yaprak aşısı, kabuk aşısı, yavsı aşı, uyur aşı gibi isimlerle bilinir. Göz aşıları iki çeşittir.
1- Sürgün göz aşısı 2- Durgun göz aşısı
İkisinin de yapılma tekniği aynı, yapılma zamanları farklıdır. Sürgün göz aşısı Mayıs sonu başlayıp, 15 Temmuza kadar devam eder. İklim bakımından kışları müsait olan yörelerimiz için tavsiye edilir.
Durgun göz aşısı ise, o yıl sürmeyip ertesi yıl ilkbaharda süren aşılardır. 15 Temmuzdan başlayarak Eylül sonuna kadar devam eder. Bu aşılar kışı sert, yazları kısa süren yerlerde tatbik edilir.
Göz aşılarının Yapılış şekli:
Bu aşıya başlamadan bir hafta kadar önce aşılanacak anaçlar ve çöğürler sulanmalıdır. Bu takdirde kabuk odun kısmından daha iyi ayrılabilsin. Aşı tatbik edeceğimiz anaç yaşlı ve kalın ise ilkbaharda yapılacak sert bir budama ile gençleştirilmelidir. Bunların pişkin sürgünleri üzerine, çöğürse topraktan 10- 15 cm. yukarıdan aşı vurulmalıdır. Yazımızda sık sık sözü geçen çöğür; meyve tohumlarının ekilmesiyle veya kendiliğinden bitmesi sonucu elde edilen bir nevi yabani meyve fidanıdır.
Aşıya başlarken topraktan 10- 15 cm. yukarıdan kabuk kısmı, odun kısmına zarar vermeden T şeklinde çizilir. T nin üst kısmı 1- 1,5 cm, uzunluğu 2- 2,5 cm. civarında olmalıdır. Çizilen bu kısım aşı bıçağının ters tarafındaki çıkıntı ile (İsbatül) odun kısmından ayrılır. Diğer taraftan evvelce hazırlanan kalemden bir adet göz alınır. Göz alınırken kalemdeki göz ve yaprak sapı aşıcıya doğru bakmak üzere, kalem sol işaret parmağı üzerine yaslanır. Başparmak ve diğer parmaklarla kavranır, odun kısmı ile birlikte gözün bir santim altından, bir santim üstünden 2 cm. lik kısmı kabuk kısmından ayrılır. Kabuk odun kısmından ayrılırken gözün özü odun kısmı ile beraber çıkmamış olmasına dikkat etmek lazımdır. Çünkü özü olmayan aşı kaynamaz ve tutmaz. Bu şekilde anaç ve göz hazırlandıktan sonra göz, bıçaktaki ispatül yardımı ile yukarıdan aşağı doğru göz yukarı bakacak şekilde T içerisine yerleştirilir. T nin yukarısında kalan kısım bıçakla kesilir. Bundan sonra T nin üst kısmından itibaren nemlendirilmiş herhangi bir aşı bağı ile normal sıkılıkta bağlanmalıdır. Göze isabet eden kısma gelince göz üstten hafif bastırılarak gözün altından itibaren çizilen kısım kapatılıncaya kadar sargı ve bağlama işini devam ettirmelidir. Sarma işi bitince ters iki düğüm atılarak aşı bağı 3- 5 cm. uzunluğunda kesilip atılmalıdır. Sarılan aşı bağı yukarıdan aşağı doğru sıvazlanarak gevşek sarılıp sarılmadığı kontrol edilir. Bilindiği gibi gevşek bağlanan aşı tutmaz. Çok sıkı sarılan aşı anacına zarar verir. Gelişme halinde olan çöğürün boğularak rüzgarla kırılmasına neden olur.
Yapılan aşılar 10- 15 gün sonra kontrol edilerek tutup tutmadıklarına bakılır. Aşının tutup tutmadığını şöyle anlayabiliriz; aşı tutmuş ise vurulan gözün yaprak sapına hafifçe dokunulduğunda yaprak sapı düşer. Gözün bulunduğu bölgede bir kaynaşma ve gözde hafif kabarma ve canlılık görülür. Tutmamış aşıda yaprak sapı düşmez, aşı bölgesinde bir buruşukluk ve kuruluk görülür. Tutmuş aşıların bağları gevşetilir veya tamamen çözülüp atılır. Erken aşı bağı çözümünün de aşılara zarar vereceği unutulmamalı, en iyisi önce bağı gevşetip, sonra çözmelidir. Tutmamış aşıları 3- 5 cm. aşağıdan yenilemelidir. Bunlar 10- 15 gün sonra tekrar kontrol edilmelidir. Göz aşılarında %10- 15 zayiat normaldir.
Aşı Yaparken Nelere Dikkat Etmelidir?
* Aşı yapılacak meyve ağacı ile aşı vurulacak anaç veya çöğür arasında bir yakınlık ve benzerlik bulunmalı. örneğin kirazdan alınacak bir gözün; kuş kirazı, acı kiraz denilen yabaniye, kayısıdan alınacak bir gözün zerdaliye, armuttan alınacak bir gözün ahlata vurulması uygun olur. Bazı meraklıların söyledikleri gibi elmadan söğüde aşı yapılmaz. Bu mantıksız ve ilim dışı bir şey olur.
* Aşının zamanında ve mevsiminde yapılması.
* Aşıda kullanılan aletlerin keskin ve aşı bıçağının iyi olması, aşıcının da usta ve becerikli olması lazımdır.
* Aşı yaralarının düzgün ve temiz açılması lazımdır.
* Aşı yapıldıktan sonra gözün oynamaması için, aşı bağının iyi sarılması, harici tesirlere karşı iyi korunması lazımdır.
* Aşı gözü alınacak kalemler pişkin ve hastalıksız olmalı, kesildikten sonra yaprak sapları temizlenip serin bir yerde saklanmalı.
* Aşı kalemleri sabah ve akşam serinde alınmalı, iyi muhafaza edilmeli, öğleyin aşırı sıcaklarda aşıya birkaç saat ara verilmelidir.
* Aşı yapılacak anaçlar bir hafta önceden sulanmalı, aşı vurulacak kısımlarda mani olacak sürgün ve dal varsa kesilmeli, çapası yapılmalı, otlar alınmalı.
* Aşı o bölgedeki hakim rüzgarın estiği yöne yapılmalıdır. Aksi yapılan aşılar rüzgarla çabucak ayrılabilir.
* Aşının yapıldığı günlerde çöğürlere fazla su vermek yanlış olur. Verilecek fazla su aşı seviyesini aşarsa bağlar gevşer, göze su girerek kararmasına neden olur ve aşı tutmaz.
Facebook'ta Yayınla>