Tarım Kütüphanesi

ELMA YETİŞTİRİCİLİĞİ

Kuzey Anadolu, Karadeniz kıyı bölgesi ile İç Anadolu ve Doğu Anadolu yaylaları arasındaki geçit bölgeleri, Doğu Marmara ile son yıllarda güneyde göller bölgesi elmanın önemli yetiştiricilik alanlarını oluşturmaktadır. Türkiye'de elma üretimi 2 milyon ton civarında olup, dünya elma üretiminde, Sovyetler Birliği, Amerika Birleşik Devletleri, Fransa ve İtalya’dan sonra beşinci sırayı almaktadır.

Ä°KLÄ°M

Elma, ılıman, özellikle soğuk ılıman iklim meyvesidir. Kış dinlenmesi sırasında odun kısımları -35-40°C 'a, açmış çiçekler -2.2- 2.3°C ve küçük meyveler ise -1.1-2.2°C 'a dayanırlar.

Meyve türleri arasında elma kış dinlenmesine en fazla ihtiyaç duyar. Soğuklamasını giderememiş elma ağaçlarında yaprak gözleri sürmez ve ağaç çıplak kalır. Elma yüksek yaz sıcağından da hoşlanmaz. Sıcaklık 40°C'nin üzerine çıktığı zaman büyüme durur daha yüksek sıcaklıklarda ise zararlanma görülmeye başlar.

TOPRAK

Elma genellikle birçok toprak tiplerinde başarılı sonuç verir. Ancak, elma yetiştiriciliği için en iyi topraklar pH'sı 6.0-6.5 olan ve içerisinde normal kireci ve yeteri kadar humus ve nemi bulunan tınlı, tınlı-kumlu veya kumlu-tınlı geçirgen ve iyi drene edilmiş topraklardır.

SEYRELTME

Her yönüyle iyi planlanmış bir elma bahçesinden çevre şartları da uygun gittiği zaman yüklü meyve alınır. Bu meyvenin fazlası daha sonra çiçek ve meyve seyreltmeleri yoluyla atılır. Çiçek ve meyve seyreltmesinin dışında budamanın da dolaylı olarak bir meyve seyreltmesi yöntemi olduğu ve budama ile çiçek gözlerinin bir kısmının kesilip atıldığı bilinmelidir.

Meyve seyreltmenin etkileri şunlardır:

a) Meyve iriliÄŸine etkisi

Seyreltmenin en göze çarpan etkisi meyve iriliğinde görülür. Meyve başına düşen yaprak sayısı arttığı için meyvede daha çok karbonhidrat ve sellüloz depolanmış ve böylelikle daha iri meyve oluşumu gerçekleşmiş olur.

b) Meyve rengine etkisi

Aşırı meyve tutumu yapan elma ağaçlarındaki meyve rengi normal meyve tutumu yapan ağaçlardakinden daha azdır. Elmalardaki kırmızı renk doğrudan doğruya yapraklarca oluşturulan karbonhidratlarla ilişkilidir. Seyreltmeyle bir meyveye düşen yaprak miktarı arttığı için kırmızı renk de artmış olur.

c) Kaliteye etkisi

Kırmızı renk ile meyve kalitesi arasında kesin bir ilişki bulunduğu ve seyreltme ile kırmızı renkte artış olduğu için kalitede de artma olur. Meyve başına düşecek 30-50 yaprak ile meyvede yeteri kadar karbonhidrat depo edilir.

d) GeliÅŸmeye etkisi

Çok yüklü meyve ağacı zayıflatır. Böyle ağaçlar sürgünleri pişkinleştiremedikleri için kış soğuklarından zarar görür, zayıflar ve ekonomik ömürleri azalır.

e) Düzenli ürün vermeye etkisi

Elmalarda meyve gözleri çiçeklenmeden hemen sonra oluşmaya başlar ve ertesi yıla kadar bütün bir yılın sonunda çiçeğe dönüşür. Meyve gözü oluşması için karbonhidrat birikimi çok önemlidir. Meyve seyreltmesi yapılan ağaçlardaki karbonhidrat birikimi seyreltme yapılmayanlara göre çok fazladır. Karbonhidrat birikimi sonucu depo edilen enerji her yıl düzenli ürün alınmasında önemli bir rol oynar.

Meyve seyreltmesi erken devrede yapılmalıdır. Meyve gözü oluşmaya başlamasından önce bitirilmemiş olan bir meyve seyreltmesi her ne kadar irilik, renk ve kalitede bir iyileşme yaparsa da ağacın ertesi yılki ürününü olumsuz etkiler.

Elle Seyreltme

Her ne kadar % 50 pahalı ise de iyi seyreltme elle yapılanıdır. Elmalarda çiçek ve meyve oluşumu hüzmeler şeklindedir. Her hüzme 5 çiçek vardır. Uygun koşullarda bu 5 çiçeğin 5'i de meyveye dönüşebilir. Normal koşullarda bir hüzmedeki 5 meyvenin ortada bulunan "kral meyve" dışındakilerin tümü koparılır. Ancak çok kuvvetli vejetatif gelişme göstermesi koşuluyla Starking Delicious, Golden Delicious, Mutsu vb. gibi elmalarda hüzmede bir yerine iki meyve de bırakılabilir.

Starkrimson Delicious ve Starkspur Golden Delicious gibi yarı bodur elma çeşitlerinde bir hüzmede birden çok meyve bırakılmamalıdır.

Kimyasal Seyreltme

Elmalarda seyreltme aracı olarak birçok kimyasal madde kullanılmaktadır. Yapılan bir deneme tam çiçeklenmeden 15-20 gün sonra Golden Delicious için 180 gr/100 It ve Starking Delicious için 150 gr/100 It dozdaki sevin (%50 W.P) uygulamasından iyi sonuç alınmıştır.

ANAÇLAR

Elma fidanı üretiminde tohumdan yetiştirilen çöğürler veya vejetatif anaçlar kullanılır. Anaç üretiminde yararlanılan tohumlar yabani veya kültür çeşitlerinden alınırlar. Vejetatif anaçlar ise "değişik hendek daldırması" yolu ile kolayca çoğaltılabilmektedir.

En çok kullanılan vejetatif anaçlar:

Çok bodur: M-9

Yarı bodur: MM-106

Kuvvetli: MM-111

Elma bahçesi tesisinde kullanılan anaca ve çeşide göre dikim mesafeleri ve budama sistemleri de değişmektedir.

örneğin çöğür anacına aşılı standart çeşitler için dikim mesafesi 8 m X 8 m - 7 m X 7 m olup, modifiye lider budama sistemi uygulanmaktadır.

Çöğür anacına aşılı yarı bodur (spur tipi) çeşitler için dikim mesafesi toprağın kuvvetine göre 6m x 3m veya 5m x 3m olup, bir lider ve çok sayıda yan dallar olacak, yani gelecekteki yüklü meyveyi çok sayıda yan dala dağıtacak ve çam ağacına benzeyecek şekilde bir budama uygulanır. Bu amaçla dikim esnasında fidanın tepesi 80 cm'den kesilir. İlk gelişme mevsimi sonu ve daha ilerideki dönemlerde gerek çatı dalı gerekse bunlardan meydana gelecek 2. derecedeki sürgünlerde yıllık gelişmenin 1/3'ü kesilerek standart çeşitlerin aksine bunlarda daha fazla vejetatif gelişme ve yaprak yüzeyi elde edilir. İlk üç yıl boyunca hiç meyve alınmaz, meydana gelen çiçeklerin tamamı koparılarak kuvvetli çatı oluşumuna yardımcı olunur.

Çok bodur vejetatif bir anaç olan M-9 üzerine standart çeşitler aşılanırsa dikim mesafesi 2 m x 3 m veya 2 m x 3.5 m'dir. Bunda lider dalın gelişmesi dikimden itibaren zayıflatılıp, yan dalların kuvvetlenmesi sağlanır. İlk dört yılda liderin zayıflatması dışında hemen hemen hiç budama yapılmaz. Ancak, dikimi izleyen ilk gelişme mevsimi sonundan itibaren yan çatı dalları aşağı eğdirilerek meyve göze oluşumu teşvik edilir ve dalların dayanıklılıkları arttırılır. 4. yıldan sonra verim budaması yapılır. Bu terbiye sistemi "İğ terbiye şekli" olarak tanımlanır (Şekil 1 ).

Yarı bodur vejetatif anaç MM-106 üzerine hem standart hem spur çeşitler aşılanabilir. Standart çeşitler aşılanınca dikim aralığı 4 m x 5 m veya 4 m x 6 m; spur çeşitler aşılanınca da 2 m x 4 m olup, modifiye lider terbiye sistemi uygulanır.

Kuvvetli vejetatif anaç MM-111 üzerine hem standart hem de spur çeşitler aşılanabilir. Dikim mesafesi ve terbiye sistemi çöğür anacında olduğu gibidir.

Şekil 1. Bodur anaç üzerinde kurulmuş bir elma bahçesi.

DöLLENME BİYOLOJİSİ

Elma çeşitleri genel olarak kendine kısırdırlar. Ancak yabancı döllenme ile iyi bir ürün alınabilir. Döllenmeyi % 90 arılar yapar. Genç elma bahçeleri için gerekli arı miktarı her 4 dekar için bir kovan veya her 30-40 dekar için 15.000-20.000 arıdır. Tam verime geçmiş ağaçlar için bu miktar 3-4 katına çıkarılmalıdır. Çiçek zamanı arı çalışması ve tozlanmanın sağlanabilmesi için bahçeler ilaçlanmaz. Dölleyici çeşitler ana çeşitten 12-15 m'den daha uzakta olmamalıdır. 2 çeşitten bahçe kurulacak ise her iki çeşitte düzenli verimli ve çiçeklenmeleri aynı zamana denk gelmelidir.

ÇEŞİTLER

Meyvecilikte kullanılan gerek anaç ve gerekse çeşidin gelişme kuvveti azaldıkça bir başka deyişle anaç bodurlaştıkça yoğun meyveciliğe doğru adım atılmış olur.

Yoğun meyvecilikte ise sık dikimden dolayı birim alana daha fazla sayıda ağaç kullanıldığı için daha yüksek verim elde edilir. Bodur ağaçlardan kurulmuş meyve bahçelerinden erken yaşta ürün alınır. İşgücü ve yapılan masraflar azalır, kültür ve bakım uygulamaları kolaylaşır ve daha kaliteli meyve üretimi mümkün olur. Bodur elma ağaçları ise ya zayıf anaçlar (M-9, MM-106 gibi) kullanarak ya da yarı bodur gelişen "Spur tipi" (Starkrimson Delicious, Starkspur Golden Delicious gibi) çeşitler kullanmak yolu ile elde edilebilmektedir.

Şu anda yetiştiriciliği önerilen elma çeşitleri şunlardır:

STARK EARLIEST: Ağacı yarı dik, hatta yayvan şekilli, zayıf-orta kuvvette olup, verimi yüksek değildir. Haziran ile Temmuz başlarında olgunlaşan yazlık bir elmadır (Şekil 2). Tozlayıcıları: Golden Delicious ve Jonathandır. Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerine önerilir.

Åžekil 2. Stark Earliest.

BEACON: Ağacı kuvvetli, sağlıklı ve bol verimlidir. Temmuz sonunda olgunlaşır. Tozlayıcıları: Granny Smith, Black Stayman Improved 201. Elma yetiştirilen bütün bölgelere önerilir.

BLACK STAYMAN IMPROVED 201: Ağacı yarı dik, kuvvetli ve verimi çok iyidir. Meyveleri çok güzel renklenir. Tam çiçeklenme ile hasat olumu arasındaki gün sayısı 125'dir. Tozlayıcıları: Golden Delicious, Jonathan, Starking Delicious. Elma yetiştirilen bütün bölgelere önerilir.

MUTSU (Sinonim: Cirispin): Japonya'da ıslah edilmiş bir çeşit olup, ağacı yarı dik gelişir. Pasa çok dayanıklı, sarı renkli ve Golden Delicious tipi bir elmadır. Tam çiçeklenme ile hasat olumu arasındaki gün sayısı 132'dir. Tozlayıcıları: Starking Delicious, Granny Smith. özellikle nemin yüksek olduğu Karadeniz ve Marmara bölgeleri için Golden Delicious'un yerine önerilmektedir (Şekil 3).

Åžekil 3. Mutsu.

JONATHAN: Ağacı yarı dik-yaygın, orta kuvvette ve çalımsı gelişir, çok verimlidir. Tam çiçeklenme ile hasat olumu arasındaki gün sayısı 132'dir. Soğuk hava deposunda uzun süre muhafazası güçtür. Tozlayıcıları: Golden Delicious'dur. Marmara ve Ege bölgelerinde önerilir.

STARKING DELICIOUS: Ağacı kuvvetli yarı dik gelişir. Çok verimlidir. Tam çiçeklenme ile hasat olumu arasındaki gün sayısı 136'dır. Soğuk hava deposunda Nisana kadar saklanabilir. Her yıl düzenli ve bol ürün verir. Tozlayıcıları: Golden Delicious, Jonathan'dır. Elma yetiştirilen bütün bölgelere önerilir.

GOLDEN DELİCİOUS: Ağacı dik-yarı dik ve orta kuvvette gelişir, çok verimlidir. Tam çiçeklenme ile hasat olumu arasındaki gün sayısı 136'dır. Soğuk hava deposunda Mart ayına kadar saklanabilir. Dikkatli meyve seyreltmesi yapılırsa her yıl ve bol ürün verir. Tozlayıcıları: Starkrimson Delicious, Starking Delicious, Jonathan'dır. Elma yetiştirilen bütün bölgelere önerilir.

STARKRIMSON DELICIOUS: Ağacı çok verimli olup, yarı diktir ve orta kuvvette gelişir. Soğuk depoda Nisan ayına kadar saklanabilir. Tam çiçeklenme ile hasat olumu arasındaki gün sayısı 140'dır. Verimli toprak, kuvvetli anaç, dikkatli meyve seyreltmesi, daha çok gübre, su ve kuvvetli budama ister. Tozlayıcıları: Starkspur Golden Delicious, Golden Delicious, Stark Early'dir. Elma yetiştirilen bütün bölgelere önerilir (Şekil 4).

Åžekil 4. Starkrimson Delicious.

STARKSPUR GOLDEN DELICIOUS: Ağacı çok verimli, yarı bodur, dik, biraz açık gelişir. Soğuk depoda Mart ayına kadar saklanabilir. Tam çiçeklenme ile hasat olumu arasındaki gün sayısı 140'dır. Verimli toprak, kuvvetli anaç, dikkatli meyve seyreltmesi, daha çok gübre ve su, kuvvetli budama ister. Tozlayıcıları: Starkrimson Delicious, Starking Delicious, Jonathan'dır. Elma yetiştirilen bütün bölgelere önerilir.

GRANNY SMITH: Ağacı yarı dik-yaygın, zayıf-orta kuvvette gelişir, çok verimilidir. Tam çiçeklenme ile hasat olumu arasındaki gün sayısı 153'tür. Soğuk hava deposunda uzun süre muhafaza edilebilir. Her yıl ve bol ürün verir, soğuğu seven bir çeşittir. Tozlayıcıları: Red Delicious, Golden Delicious'dur. Karadeniz ve Marmara bölgelerine önerilir.

Åžekil 5. Granny Smith.

AMASYA: Türkiye'de yetiştirilen elma çeşitleri arasında önemli bir yer tutar. Meyveleri Ekim ayı başında toplanır. İyi saklandığı sürece Mayıs ayına kadar dayanabilir. Ağacı orta büyüklükte, yayvan bir taç yapar, uzun ömürlüdür. Bir yıl çok meyve verir, bir yıl dinlenir. Son yıllarda yapılan çalışmalarda her yıl ürün veren Amasya tipleri saptanmış olup, halen bu tiplerden bazıları deneme aşamasındadır.

Bu çeşitler dışında yeni çeşitlerin seçimi için çalışmalar devam etmektedir. Bu konuda daha fazla bilgi almak için bulunduğunuz il ve ilçe tarım müdürlüklerine ya da Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsüne başvurulabilir.