EL ÖRGÜSÜ HALILARIN DOKUNMASI
önceki dersimizde halının ne olduğunu tezgahlarda ve dokumaya başlamadan önce yapılan hazırlıkları gördük. Bu dersimizde de halının dokunmasını inceleyeceğiz.
HALININ DOKUNMASI
- Halı belirli bir tarzda ilme (düğüm) atılarak yapılan bir dokuma türüdür.
Resim 1. Çözgünün tezgaha aktarılması.
Ä°LME NEDÄ°R?
- Halı dokunurken yün, ipek veya floş ipliğin, çözgünün her çift teline belirli bir biçimde yanyana bağlanarak sıralar oluşturan iplik düğümleridir.
- İlme halının havlı yüzeyini meydana getirir.
Resim 2. İlme halının havlı yüzeyini oluşturur.
YURDUMUZDA HALI DOKUMACILIĞINDA KAÇ TÜR İLME (DÜĞÜM) KULLANILIR.
- İki tür düğüm kullanılır.
1- Türk düğümü
2- İran düğümü
1- TÜRK DÜĞÜMÜ
Bu düğüme Gördes düğümü denildiği gibi, kapalı düğüm de denilmektedir.
- Bu düğüm halının her çift teline bağlanarak uçlar iki telin arasından çıkarılır.
- Bu düğümle dokunan halılar daha uzun ömürlü olurlar.
- Geometrik ve üsluplanmış desen motifleri bu düğümde halıda kendini daha iyi gösterir.
Şekil 1. Türk düğümü.
2- İRAN DÜĞÜMÜ
Bu düğüm şekli, ilk olarak İran'da kullanılması nedeniyle bu ismi almıştır. Sine düğümü ve açık düğümde denilmektedir.
- Bitkisel motifli desenler bu düğümle halı yüzeyinde daha düzgün görünmektedir.
- Bu düğümde; ilme ipliği ya ön çözgü teline ya da arka çözgü teline bağlanarak, ilme ipliğinin diğer ucu öbür telin arkasından önüne geçirilerek serbest bırakılır.
Şekil 2. İran düğümü
DOKUMA Ä°ÅžLEMÄ° NASIL YAPILIR?
- Dokumaya başlamadan önce, kilim dokusundan itibaren çözgünün iki kenarına da 5 ve 10 cm ölçü alınarak işaret konur.
- Halının düzgün ve kalitesinde çıkması için bu işaretler arasına halı enine paralel olarak düz bir çizgi (Çirpi) çizilir.
- Halı hangi ilme tarzında (açık veya kapalı) dokunacaksa, dokunmaya o ilme şekliyle başlanır ve halı bitinceye kadar bu ilme tarzı değiştirilmez.
- Varangelen ağacı aşağıda iken kaliteye uygun zemin rengindeki ilme ipliği her çift çözgü teline ilme atılarak kıyı kolonunun bir sırası tamamlanır.
- Halının iki kenarında bulunan bir çift çözgü teline ilme atılmaz.
- Kenar örgüsü, zemin rengindeki çift katlı ilme ipliği ile örtülür.
- Dokuyucu dokuma anında mutlaka bıçak kullanmalıdır.
- İlk atkı varangelen aşağıda iken düz olarak geçirilir. Buna basmâ atkı (alt atkı, kalın atkı) denilir.
- Basma atkı sıkıştırıldıktan sonra varangelen yukarı kaldırılır.
- İkinci atkı geçirilip ve kirkitle çözgü telleri arasına iyice yedirilerek atılır. Buna da süzme atkı (üst atkı, ince atkı, döke) denir.
- Daha sonra varangelen aşağı indirilir.
- Kirkit darbelerinin ince atkıyı kesmemesi, hemde ilme sıralarının tam oturması için çözgü arasından patkı (baskı) ipi geçirilerek kirkit sıkıştırma işlemi yapılır.
- Atılan ilme uçları elle çekilerek düzeltilir.
- Daha sonra, dokunan halının kalitesi ve hav yüksekliğine göre ayarlı makasla, ilme uçları sağdan başlanarak kesilir.
- Halı dokunup bitene kadar hep aynı makas kullanılmalıdır. - Atılan ilme uçları sağdan başlanarak kesilir.
- Daha sonra aynı işlem devam eder. Kıyı kolonu bittikten sonra halıda bordür olarak dış sedef, geniş su ve iç sedef kısmının dokunmasına kenarlardan ortaya doğru başlanır.
- Bordürün dokunması bittikten sonra, zemin kısmının desenine orta telden itibaren sağa ve sola doğru başlanır.
- Dokuma sırasında desenin halıya yanlış aktarılması gibi bir hata meydana gelirse, derhal dokunan kısım sökülerek hatanın düzeltilmesi yoluna gidilir.
- Dokuma işlemi yapılırken dokunan kısım yükseldikçe, alt levente sarılarak per alma işlemi yapılır.
- Desene göre halının yarısına kadar dokuma işlemi bittiğinde, aynı noktadan ilk yarıdaki işlemler ters alınarak tekrarlanır.
- Böylece dokuma işi bitmiş olur. önce kilim, sora çiti örgüsü yapılır.
- Saçak boyu bırakılarak çözgü telleri kesilir.
- Halı tezgahtan çıkarılır. Halının bu haline "ham halı" denir.
- "Ham halı"nın, dokuma hatalarının ortaya çıkması, renklerin canlılık kazanması, kirden temizlenerek satışa arz edilecek hale gelmesi için yıkanması gerekir.
Resim 3. Kesime hazır bir halı.
Resim 4. Dokuma Ä°ÅŸlemi.
HALIDA KALÄ°TEYÄ° ETKÄ°LEYEN UNSURLAR NELERDÄ°R?
1- Halı tiplerine göre tezgah seçimi
2- Halı dokunan yerin nem durumu
3- Çözgü ipinin kaliteye göre kullanılması
4- Çözgünün tezgaha düzgün takılması
5- Kaliteye göre atkı, desene göre ilmeklik iplik kullanılması
6- İlk dokumanın halı öğretmeni tarafından başlatılması
7- Kilim dokusunun halı ebadına göre yapılması
8- Desenin dokuyucuya izah edilmesi
9- Kaliteye uygun düğüm atılması
10- Ä°lmeleri el ile koparmak
11- Halı karakterine uygun makas kullanmak
Facebook'ta Yayınla>