Tarım Kütüphanesi

Domates güvesi-Tuta absoluta (Meyrick,1917)

Karantina Zararlısı Domates güvesi-(Lepidoptera: Gelechiidae)

Tuta absoluta Güney Amerika kökenli en önemli domates zararlısıdır. İlk olarak Arjantin’de 1964 yılında görülmüştür.

Zararlı Bolivya, Brezilya, Şili, Kolombiya, Ekvator, Paraguay, Peru, Uruguay, Venezuela’da bulunmaktadır.

Zararlı EPPO’nun A1 karantina listesinde yer almaktadır.

İspanya'da 2006, İtalya'da  2008, Cezayir'de  2008, Fas'ta  2008, Tunus'ta 2008, Fransa'da 2009, İngiltere'de 2009, Hollanda'da 2009, Yunanistan'da 2009 yılında saptanmıştır.

Ãœlkemizde

• Ä°zmir -Urla (YaÄŸcılar Köyü)
• Ä°zmir –ÇeÅŸme (Ovacık Köyü)
• Çanakkale (Merkez-Batakova)
• MuÄŸla-Bodrum (Mumcular Beldesi)’nde yapılan gözlemlerde Feromon tuzakta bulunan erginler ile  yaprak ve meyvelerde bulunan larvalar kültüre alınmış, ergin elde edilmiÅŸ teÅŸhis için Ankara ZMMAE ve Hollanda’ya Bitki Koruma Enstitüsüne gönderilmiÅŸtir.
• Her iki birim  tarafından sözkonusu zararlının Tuta absoluta olduÄŸu bildirilmiÅŸtir.

Erginlerin boyu yaklaşık 6 mm, kanat açıklığı 10 mm’dir. İplik şeklinde antene sahiptir. Erginin ön kanatları gümüşimsi  gri kahverengi renkte pullu olup kanatlar üzerinde karakteristik siyah noktalar bulunur.

 

Yumurta, oval-silindirik krem sarı renkli, oldukça küçük olup 0.4 mm boyunda, 0.2 mm genişliğindedir. Yumurtalar, genellikle yaprak altına, tomurcuk ve  olgunlaşmamış yeşil domates meyvelerinin taç yapraklarına bırakılır.

Yumurtalar 4-5 içinde açılır.

Larva: Yumurtadan çıkan larva beyaz ya da krem renklidir, başı siyahtır.

Dört larva dönemi geçirir. İlk dönem larva 0.9 mm uzunluğunda iken  dördüncü dönemde 8 mm’ye ulaşır. Larva olgunlaştıkça vücut rengi yeşile döner. Son döneme ulaştığında  rengi pembemsidir. Olgun larvanın başı kahverengi olur. Larvanın başının arkasında prothoraksta bulunan koyu renkli  bant ayırtedici en önemli özelliğidir.

İlk dönemden sonra yeşil renge dönen zararlı son döneme doğru pembemsi renkte görünür. Larva süresi 13-15 gün sürer.

Phthorimaea operculella Zeller (Lep.:Gelechidae)

(Patates güvesi)

Patates güvesinin larvasının başında bulunan bant daha geniştir.

Pupa: Kahverenkli yaklaşık 6 mm boyundadır. Pupa dönemi  9-11 gün sürer. Çevre koşullarına bağlı olarak toprak ya da yaprakta açtıkları galerilerin içinde oluşturdukları beyaz bir kokon içinde pupa olur.

Tuta absoluta

• Yüksek üreme potansiyeline sahiptir. Larva besin bulduÄŸu sürece diyapoza girmez.
• Avrupa’da koÅŸullar uygun olduÄŸu sürece yılda 10-12 döl vermektedir. YaÅŸam çemberini çevre koÅŸullarına baÄŸlı olarak 28-29 günde tamamlar.  Kelebekler nocturnal olup geceleri aktiftirler ve gündüzleri  yaprakların arasında saklanırlar.
• Bir diÅŸi yaÅŸam süresi boyunca 250-260 adet yumurta bırakabilir. Kışı yumurta, pupa veya ergin olarak geçirir.
• Düşük sıcaklık, zararlının yaÅŸamını kısıtlayan bir faktör olduÄŸu için 1000 metreyi aÅŸan  yüksekliklerde bulunmamaktadır. Ancak bir literatürde Peru’da 3000 metre yükseklikte bulunduÄŸu kaydedilmiÅŸtir. Ilıman iklim zararlısı 9°C’nin altında geliÅŸemez.

Zarar şekli ekonomik önemi:

• Zarar potansiyeli çok yüksek olan etmen, tarla ve örtüaltı domates yetiÅŸtiriciliÄŸinde ana zararlı konumundadır.
• Yumurtadan çıkan larva yaprak, meyve ve sapa girerek beslenmeye baÅŸlar.
• Yaprağın iki epidermisi arasında beslenerek yaprakta ÅŸeffaf galeriler oluÅŸturur. Bu ÅŸeffaf boÅŸluklar daha sonra nekrotikleÅŸerek kahverengine dönüşerek kurur. Bitkinin yeÅŸil aksamında açılan galeriler nedeniyle bitki tamamen kuruyabilir.
• Yaprakta ve meyvede açılan galerilerde zararlının siyah renkli beslenme artıklarını görmek mümkündür. Özellikle yapraklardaki siyah artıklar dikkat çekicidir.

T. absoluta’nın yaprakta açtığı galeriler, Yaprak galerisineği galerileri ile karıştırılmamalıdır!!!.

Yaprak galerisineÄŸi galerileri

Tuta absoluta ’nın açtığı galeriler

Yaprak galerisineği (Liriomyza spp.)  larvası

Tuta absoluta

• Zararlı, genellikle taze sürgün uçlarını çiçek ve yeni meyveleri tercih ettiÄŸi için kolaylıkla tanınabilir. Domates meyvesinin her döneminde zarar yapabilir.
• Zararlının meyvede açtığı galerilerin görüntüsü düzensiz olup meyvenin her tarafında görülebilir. Meyvede açtığı galerilere sekonder mikroorganizmalar yerleÅŸtiÄŸinde çürümeler görülebilir.

Zararlı kurak koşullarda yoğun populasyonlarda, mücadele yapılmadığında domateste % 50-100 ürün kayıplarına yol açabilmektedir.

Mücadele yapıldığında da %1-5 oranında ürün kayıpları görülebilmektedir.

Konukçuları:

Ana konukçusu domatestir.

Solanacea familyası bitkileri

Patates Solanum tuberosum)

Patlıcan (Solanum melongena),

Biber (Capsicum spp.),

Pepino ( Solanum muricatum)

Çiçekler (Petunya, Schizanthus)

Yabani Solanacae türlerinde (S. nigrum (Köpek üzümü), S. elaeagnifolium, Lycopersicon puberulum, L.hirsutum, Datura stramonium (Şeytan elması), D. ferox, Nicotiana glauca bulunduğu kayıtlıdır.

Solanum nigrum

(Köpek üzümü)

Datura stramonium (Şeytan elması)

Nicotiana glauca

Taşınma şekli:

• Ãœretim materyali ile
• Domates meyvesi ile
• Taşıma ekipmanları (kasa, kutu vb) ve nakliye araçları ile  taşınabilmektedir.
• Tohumla taşınmaz.

Mücadele

• Yumurtadan çıkan larva yaprak içine girip galeriler içinde beslendiÄŸi için mücadelesi oldukça zordur.
• Kültürel önlemler
• Zararlı ile bulaşık yaprak, meyve bitkilerin üretim alanından uzaklaÅŸtırılması
• Ãœretim alanı ve çevresinde zararlıya konukçuluk edebilecek  yabancıotlarla mücadele edilerek çıkışlarına izin verilmemesi
• Hasat sonrası tarlada kalan zararlı ile bulaşık bitki artıklarının imhası
• Ãœrün münavebesi (Solanaceae familyasına baÄŸlı olmayan ürünlerin yetiÅŸtirilmesi)
• Toprak sürümü
• YetiÅŸtirme tekniÄŸine uygun gübreleme ve sulamanın yapılması
• Seradaki giriÅŸ ve havalandırma açıklıklarının zararlının giremeyeceÄŸi incelikte tül ile kapatılması
• Seralarda giriÅŸlerin çift kapılı olması

Biyolojik  Mücadele

• Parazitoit Trichogramma pretiosum ve predatör Podisus nigrispinus’un zararlı üzerinde etkili olduÄŸu bildirilmiÅŸtir. Ayrıca Nesidiocorus tenuis ve Macrolophus caliginosus’un biyolojik mücadele etmeni olarak kullanılan predatörler arasında yer almaktadır. Bu predatörlerden Nesidiocorus tenuis ve Macrolophus caliginosus’un ülkemiz faunasında bulunduÄŸu ve özellikle örtüaltı sebze yetiÅŸtiriciliÄŸinde entegre mücadele çalışmalarında yararlanılan doÄŸal düşmanlar içinde yer aldığı kayıtlıdır.

 

Macrolophus caliginosus W.

(Heteroptera:Miridae)

 

Cyrtopeltis tenuis (Reuter)

(Heteroptera:Miridae)

Parazitoit

Trichogramma pretiosum

(Hymenoptera: Trichogrammatidae)

 

Podisus nigrispinus (Dallas)

(Heteroptera: Pentatomidae)

Biyoteknik yöntemler:

• Ä°zleme (monitor) amaçlı 2-4 feromon /ha  kullanılır.
• Kitlesesel tuzaklama:Feromon+ Su tuzakları

Monitor amaçlı Feromon tuzaklar

 

Feromon+ su tuzakları

 

İspanya’da yaygın olarak kullanılan mücadele entegre mücadele yöntemi aşağıdaki   gibidir (www.hortiworld.nl):

Kimyasal mücadele:Geçici olarak önerilebilecek ilaçlar:

Larva:

• Bacillus thurigiensis var Kurstaki
• Spinosad
• Indoxacarb
• Lufenuron

Ergin:

• Deltamethrin

Zararlının  Abamectin, cartap, permethrin ve deltamethrine  karşı dayanıklılık geliştirdiği, kayıtlıdır .

Sürvey

• Zararlının Türkiye’deki varlığını saptamak için feromon tuzaklar kullanılacaktır.

Bir feromon kapsülü 6 hafta etkilidir.

• Domates dışında diÄŸer Solanacealerde de zarar yaptığı için patlıcan, patates, biberde de gözlem yapılmalıdır. Tarlada ya da serada bitki gözlemlerinde ise tarlayı yada serayı temsil edecek ÅŸekilde 1 dekarlık alanda en az 100 bitki incelenir zararlının oluÅŸturduÄŸu galerili yaprak ve galerili meyvelerde larva aranır. Anlatılan özellikleri taşıyan larvalar kültüre alınarak ergini elde edilir. Tuzaktaki  ve bitkiden elde edilen erginler teÅŸhis için Enstitüye gönderilmelidir.

Hazırlayan: TÜLİN KILIÇ - Bornova Zirai Mücadele Araştırma  Enstitüsü