Tarım Kütüphanesi

DESEN TEKNOLOJÄ°SÄ°

Türk el sanatları içerisinde, önemli bir yer tutan halı ve kilim gibi dokuma türlerinde, desenin, renk ve motiflerin olmaması, onları basit bir eşya durumuna düşürecektir.

Her biri ayrı bir sanat eseri olan halı veya kilimi, basit bir eşya olmaktan kurtaran desen nedir? özellikleri nelerdir?

Kısaca bir göz atalım.....

Resim 1. Çizgi ve renklerin daha önceden belirlenerek halıya uygun şekilde resmedilmesine desen çalışması denilmektedir.

DESEN NEDÄ°R?

- Genel olarak bir şeklin kullanım alanına göre, çizgi ve rengi daha önceden belirlenerek tekstile (dokumaya) uygun bir şekilde resmedilmesidir.

HALICILIKTA DESEN NEDÄ°R?

- Yapılması istenen halının, daha önceden düşünülerek kalitesine uygun olarak çizilmiş, milimetrik kareli kağıtların renkli plân şeklinde hazırlanmış resimlerine denir.

- Kareli kağıtlar üzerinde her küçük kare, halıda bir düğümdür.

- 1 dm2 ye atılan düğüm sayısı halının kalitesini gösterir.

Resim 2. Halıda desen güzelliktir.

Resim 3. Desen halıyı basit bir eşya olmaktan kurtarır.

DESENİN HALIDAKİ öNEMİ NEDİR?

- Halılara milli bir özellik kazandıran unsur, onların desen karakteridir.

- Her milletin sanatının öz kaynaklarından, kültüründen, gelenek ve göreneklerinin sentezinden desen karakterleri doğmuştur.

- Halıyı basit bir ev eşyası olmaktan kurtaran, onun yılların kültür birikimini yansıtan karakteridir.

- Çeşitli yörelerdeki gelenek, sosyal ve kültür farklılıkları, halı sanatına desen yönünden çeşitlilik kazandırmıştır.

Resim 4. Motif ve desenlerle bezenen halıların her biri bir sanat eseridir.

TÃœRK HALILARINDA KULLANILAN MOTÄ°FLER (YANIÅžLAR)

- Motif tüm halı ya da kilim gibi dokumalarda görülen, süsleme unsurlarından bir tanesidir.

- Bunlar küçük karelerden başlar, madalyon gibi oldukça büyük şekillere kadar değişiklik gösterir.

TÜRK HALI DESENLERİNİN MOTİF öZELLİKLERİ

Türk halılarında görülen motifler genelde 5 gruba ayrılırlar.

1- GEOMETRÄ°K MOTÄ°FLER

a) Çizgi (düz, eğri, zig-zag)

b) Nokta

c) Üçgen

d) Dikdörtgen

e) Kare

f) Eşkenar dörtgen

g) Altıgen

h) Sekizgen

ı) Yıldız

2- BÄ°TKÄ°SEL MOTÄ°FLER

a) Ağaç motifleri : Servi, salkım söğüt, palmiye, hayat ağacı

b) Yaprak motifler : Asma, çınar, sarmaşık yaprağı vb.

c) Çiçek motifleri : Lale, karanfil, gül, zambak, hata gülü, top çiçekler, sütun çiçekler, çiçek kordonları gibi

d) Meyve motifleri : Nar, elma, üzüm, kiraz gibi

e) Dal motifleri : Düz kıvrımlı, zig-zag dallar

f) Sap motifleri : Çiçek, yaprak ve dalları birbirine bağlayan motiflerdir.

Şekil 1. Halılarda kullanılan çeşitli motifler.

3- HAYVAN MOTÄ°FLERÄ°

a) Kuşlar : Kartal, tavus kuşu, güvercin vb.

b) Diğer hayvanlar : Ejderha, akrep, yılan ve ceylan gibi

4- KARIÅžIK MOTÄ°FLER

Geometrik, bitki ve hayvan motiflerini bir araya getiren motiflerdir.

5- SEMBOLÄ°K MOTÄ°FLER

Tarak, saç bağı, ibrik, kandil, kemer, insan, sütun, harf, bulut kaplan çizgisi, elibelinde, sandıklı, el gibi.

TÜRK HALILARINDA MOTİFLERİN BAŞLANGIÇTAN GÜNÜMÜZE KADAR KULLANILMIŞ HALLERİ

- Motifi "Tüm halı ya da kilim gibi dokumalarda bir süsleme unsuru" olarak tarif etmiştik.

- Günümüze kadar Türk halılarında kullanılan motifler, 5 halde bulunur.

a) Tabii halde,

b) Geometrik halde,

c) Åžematik halde

d) Stilize halde

e) Ä°deal halde

Åžekil 2. Yaprak ve kuÅŸ motifinin 5 hali

DESEN HAZIRLANMASINDA HANGÄ° KAYNAKLARDAN YARARLANILIR?

1- Mevcut dokunmuş halılardan: Cami, müze ve antikacılarda bulunan tarihi sanat değeri taşıyan halıların arka yüzeylerine bakarak desen çıkarılır.

2- Diğer sanat kollarından: Çinicilik, demir, bakır, tezhib ve taş işlemeciliği gibi kollardan yararlanılarak desene aktarmak

3- Fotoğraf, katalog, broşür, slayt, video gibi kaynaklardan yararlanılır.

4- Yararlanılan kaynağın motif özelliklerine bağlı kalarak desen çalışmak

5- Bağımsız çalışmak: Dönem, devir sanat özeliği gibi desen karakterlerine bağlı kalmadan kendine özgü olarak serbest çalışmak

- Desen hazırlamada çeşitli malzeme teknikleri kullanılmaktadır.

KALİTELERİNE GöRE DESENLER

1- Kare Kaliteli Desenler: Bu desenlerle her 10 cm deki tel sayısı ile her 10 cm deki sıra sayısı bir birine eşittir.

2- Dikdörtgen Kaliteli Desenler: Her 10 cm deki tel sayısı ile her 10 cm deki sıra sayısı farklıdır.

HALILARDA KULLANILAN DESEN TÄ°PLERÄ° NELERDÄ°R?

Genel olarak el dokuma Türk halılarında kullanılan desenleri 4 grupta toplayabiliriz.

1- RAPOR DESENLER: Herhangi bir veya birkaç şeklin bir sistem dahilinde tekrar edilmesidir. Rapor desenler kendi aralarında tam rapor, diyagonal rapor, serbest rapor desenler gibi gruplara bölünür.

2- KöŞE-GöBEK DESENLER: Köşe ve göbek motifleri bulunan desenlerdir.

3- SERPME GÜLLÜ DESENLLER: Desenin zemin kısmında tamamen serbest olan desenlerdir.

4- MİHRAPLI DESENLER: Halılarda mihrap islami bir sanat özelliği gösterir.

Şekil 3. Halılarda kullanılan motif çeşitleri.

ALTIN KESÄ°M NEDÄ°R?

- Halıların eni ile boyu arasında belirli bir oran vardır.

- Bu oran gözün en rahat bir şekilde görebildiği 2/3 oranıdır.

- Halıcılıkta buna altın kesim denir.

- Yani altın kesim oranına göre, halının eni 2 metre ise boyu 3 metre olmalıdır.

DESEN HESAPLAMALARI VE ORAN öLÇÜLERİ

- Desen hesaplamalarında dokunacak halının kalitesi ve ebatları dikkate alınarak tel sayısı, tellerin bordür ve zemine dağılımı iyi hesap edilmelidir.

RENKLER

- Halıcılıkta kullanılan sarı, kırmızı ve mavi renklere esas ya da ana renkler denir.

- Ana renklerin birbirleriyle karışımından meydana gelen renklere ise ara renkler denir. Sarı + kırmızı = Turuncu, kırmızı + Mavi = Mor, sarı + Mavi = Yeşil renkleri meydana getirir.

- Kırmızı, turuncu, sarı sıcak renkler, mavi, lacivert, mor ve yeşil ise soğuk renklerdir.

- Yani ateş renginde olan renkler sıcak, diğerleri soğuk renklerdir.

Resim 5. Halıda renk kullanmanın kuralları vardır.

BÄ°R DESENÄ°N RENKLENDÄ°RÄ°LMESÄ°

- Açık zeminde (beyaz, sarı, devetüyü, pembe, açık yeşil, açık mavi gibi) renkler kullanılıyorsa; kontur renkleri zemin renginin zıt (kontras) rengi olacaktır.

- Dolgu renkleri ise, zıt renklerin açık tonları olacaktır.

- Koyu zeminde (kırmızı, lacivert, kahverengi, koyu yeşil, koyu mavi gibi) renkler kullanılıyorsa, kontur renkleri zemin renginin zıt renkleri olacaktır. Dolgu renkleri ise kontur renklerinin koyu tonları olacaktır.

- Bordür rengi hangi renkte ise, motiflerin içerisinde o renk ağırlıkta olmalıdır.

Resim 6. Mahalli ve otantik özellikli modeller ve desenlerin yaşatılması eğitim merkezlerinin başlıca görevlerindendir.