Tarım Kütüphanesi

DEPOLANMIŞ HUBUBAT VE MAMULLERİNİN ZARARLILARI

1. SORUN OLAN ZARARLILAR

2. TANIMLARI VE YAŞAYIŞLARI

Buğday biti (Sitophilus granarius):

Ergin, parlak koyu kahve veya esmer renkli 3-5 mm boydadır. Baş, ucunda bir çift kuvvetli mandibula bulunan bir hortumla son bulur. Alt kanatlar körelmiş olduğundan uçamazlar. Pronotum ve elitralann üzerleri noktalıdır. Yumurtalar beyaz renklidir. Larvalar krem renkli 2.5-3 mm boyda ve bacaksızdır. Pupa sarımsı beyaz renkli ve 4 mm boydadır. Pupanın hortum, baş ve bacakları belirgindir.

Erginler bir hafta içinde çiftleşerek yumurta bırakmaya başlar. Ergin dişi, yumurtalarını buğday tanesinin embriyoya yakın kısımlarına hortumu ile açtığı deliklere bırakır. Bu delik jelimsi bir ağız salgısı ile kapatılır. Yumurta sayısı 150­300 arasında değişir. Yumurta, larva ve pupa dönemi tane içinde geçer. Elverişli koşullarda gelişme süresi 30-45 gündür. Ülkemiz koşullarında 3-4 döl verir.

Ergin rengi kırmızımsı esmer ile kahverengi arasında değişir. Boyu 2.5-4.0 mm'dir. Baş kısmında, ucunda ağız parçalarının yer aldığı uzun bir hortum vardır. Pronotum ve kın kanatlar üzerinde uzunca derin noktalar bulunur. Protoraksta ise oldukça sık nokta şeklinde çukurluklar bulunur. Kın kanatlar üzerinde dört tane kırmızımtırak sarı leke vardır. Pirinç biti erginleri, iyi gelişmiş zar kanatları ile uçma yeteneğine sahiptir. Yumurtalar parlak beyaz rengindedir. Larva, beyaz sarımsı renkli, 2.5-3.0 mm boyda ve bacaksızdır. Başları kahverengi olup daima kıvrık olarak dururlar. Pupa, önce beyaz, sonra sarımsı renkli olup, 3.5-4.5 mm boydadır.

Pupa döneminden çıkan erginler bir hafta sonra çiftleşir ve yumurta bırakmaya başlar. Yumurtalarını mısır tanesinin genellikle embriyo kısmına yakın yerlerden ağız parçaları ile açtıkları deliklere bırakırlar. Ergin dişi, bu deliği ağzından salgıladığı bir madde ile kapatır. Larva ve pupa dönemini tane içinde geçirir. Erginler 6-8 ay yaşarlar ve bu süre içinde 120-280 yumurta bırakır. Yılda 5-6 döl verir. Bu türde kanatlar gelişmiş olduğundan uçabilirler ve yaz aylarında tarlada bulunan mısır koçanları üzerindeki tanelere yumurta bırakırlar. Hasatla birlikte ambara geçirerek burada zararlı olur.

Ekin kambur biti (Rhizopertha dominica) :

Ergin, esmer kırmızı renkli 2.5-3 mm boyda ve silindirik şekillidir. Baş, göğsün altına eğik durduğu için kamburumsu bir görünüşe sahiptir. Pronotum ve elitralar üzerinde ince noktalar bulunur. Erginler gelişmiş zar kanatları ile uçma yeteneğine sahiptir. Yumurta, pembe renkli ve armut biçimindedir. Larva beyaz renkli ve 5 mm boydadır. Pupa önceleri beyaz sonra kahverengindedir.

Erginler çiftleşmeden hemen sonra yumurta bırakmaya başlarlar. Ergin dişi tek yada kümeler halinde 300-500 yumurta bırakır. Çıkan larvaların bir kısmı, delerek girdikleri hububat tanesi içinde gelişir. Bir kısım larva ise erginlerin oluşturdukları un ve kırıntılar içinde beslenerek geliştikten sonra tane içine girer. Pupa dönemi tane içinde geçer. Ergin olan birey, taneyi delerek dışarı çıkar. Uygun koşullarda gelişme süresi bir aydır. Yılda 3-4 döl verir.

Kapra böceği (Trogoderma granarium) :

Erginler, kırmızımsı kahve renkli ve oval şekillidir. Vücut üzerinde açık renkli enine bantlar ve kıllar bulunur. Ergin dişi 2.5, erkek 1.8 mm boydadır. Yumurta saydam beyaz renklidir. Larva yaşına göre 0.5-5.5 mm boyda, halkalı bir görünüşe sahiptir. Vücut çok sayıda sert esmer kıllarla kaplıdır. Vücut sonunda uzun bir kıl demeti bulunur. Pupa soluk esmer renkli, sırtı hariç diğer bölümleri tüylerle kaplıdır.

Kapra böceği erginleri besin almadan 14-22 gün yaşar. Ergin dişi 30-126 adet yumurta bırakır. Yumurtadan çıkan larva ortamdaki gıdaları yiyerek gelişir. Larva 5-6 gömlek değiştirerek pupa olur. Normal koşullarda gelişme süresi 40-56 gündür. Yılda ortalama 4-5 döl verir. Elverişli koşullarda döl sayısının 12'ye kadar çıktığı bilinmektedir. İlk kez Hindistan'da tuğla delikleri arasında bulunması nedeniyle Kapra böceği adını alan zararlının mücadelesini zorlaştıran bazı önemli yaşayış özellikleri vardır. örneğin, larvalar 4-5 yıl beslenmeden yaşayabilirler. Ayrıca larvaların bulundukları ambarda yarık ve çatlaklarda barınma alışkanlıkları vardır.

Kırma biti (Tribolîum confusum) ve Un biti (Tribolium castaneum) :

Ergin parlak koyu kırmızı renkli, 3.5-4.0 mm boyda, yassı şekilde olup, baş ve göğüs sık noktalıdır. Kın kanatların üzeri boyuna ince çizgilidir.

Kırma biti'nde gözün ön kısmındaki şakak çıkıntısı göz hizasını geçer; Un biti'nde ise geçmez. Bu iki türü birbirinden ayıran en belirgin özellik ise Un biti'nde antenlerin son üç halkasının diğerlerinden daha geniş olmasıdır. Her iki türün yumurtası beyaz renklidir. Larvalar olgunlaştığında 5-7 mm boyunda, sarımsı krem rengi-açık kahve renkli bir hal alır. Pupa önce beyaz sonra sarı renge dönüşür.

Erginlerin yaşama süresi ortalama 1 yıldır. Ancak erginlerin 3-4 yıl kadar yaşayabildiği bilinmektedir. Ergin dişi yaşadığı sürece 300-400 adet yumurta bırakır. Gıda ortamına bırakılan yumurtalar, kabuklarında yapışkan bir madde olması nedeniyle gıda ile örtülüdür. Larva 5 gömlek değiştirdikten sonra pupa olur. Normal koşullarda gelişme süresi 46-60 gündür. Her iki tür yılda 3-4 döl verir.

Boynuzlu böcek (Gnathocerus cornutus):

Ergin parlak kırmızımsı esmer renkli, 3-4 mm boydadır. Ergin erkeklerde mandibula (çene) boynuz biçimini almıştır. Alnın iki yanında konik şekilli, iki çıkıntı bulunur. Yumurta beyaz renklidir. Larva, silindirik şekilli, sarı renkli 7-0 mm boyundadır. Pupa sarımsı kahve renkli 3-4 mm uzunluktadır. 

Erginler 1 yıl kadar yaşarlar. Ergin dişi, gıda ortamına 100-200 yumurta bırakır. Gelişme süresi 6-8 haftadır.

Testereli böcek (Oryzaephilus surinamensis) :

İnce, uzun, yassı şekilli, kırmızıdan koyu kahveye kadar değişen renkte bir böcek­tir. Boyu 2.5-3 mm'dir. Pronotumun her iki yanında 6'şar adet testere dişi şeklinde çıkıntı vardır. Yumurta beyaz renkli, ince ve uzun şekillidir. Larva silindirik şekilli, beyaz renkli ve 3 mm uzunluktadır. Pupa krem renkli 3-3.5 mm boydadır.

Erginler 8-10 ay yaşarlar. Bir dişi ortalama 170 adet yumurta bırakır. Larva 5 gömlek değiştirerek pupa olur. Uygun koşullarda gelişme süresi 5-6 haftadır. Yılda 5-6 döl verir.

Un kurdu (Tenebrio molitor) :

Ergin, parlak koyu kahve veya siyah renkte ve 14-17 mm boydadır. Pronotum ince segmentli, kın kanatların üzeri boyuna ince çizgilidir. Yumurta beyaz renkli ve fasulye tanesi biçimindedir. Larva 25-30 mm boyda, sarı renkli ve segmentli bir görünüme sahiptir. Genel olarak büyük bir tel kurdu larvasını andırır. Pupa, 14-15 mm boyunda, önceleri beyaz sonraları koyu renklidir.

Ergin dişi gıda ortamına tek tek veya toplu olarak 400-500 kadar yumurta bırakır. Larva 17-18 gömlek değiştirerek gıda ortamında pupa olur. Yılda 1 döl verir.

Ekin kara ambar böceği (Tenebriodes mauritanicus) :

Ergin parlak esmer renkli, yassı ve uzun şekilli, 10-11 mm boyundadır. Elitralar üzerinde enine çizgiler bulunur. Toraks ve abdomen ince bir bölme ile bağlıdır. Yumurta beyaz renkli ve ip biçimlidir. Larva kirli beyaz renkli ve 15-18 mm uzunluktadır. Vücut kıllarla kaplıdır. Son iki göğüs segmentinde ikişer adet koyu leke bulunur. Pupa krem renkli ve 8-10 mm boyundadır.

Erginler iki yıl kadar yaşar ve bu sürede dişi, gıdalar üzerine 900-1000 kadar yumurta bırakır. Larva süresi koşullara bağlı olarak 2-14 aydır. Uygun koşullarda gelişme süresi 62-78 gündür. Larvalar uzun bir süre beslenmeden yaşayabilirler. Yılda 1 döl verir.

Küçük kırma biti (Cryptolestes ferrugineus) :

Erginler yassı şekilli, kırmızımsı kahve renkli, 1.5 mm kadar boyda küçük böceklerdir. Erkek bireylerin antenleri dişilerin antenlerinden daha uzundur. ön kanatlar abdomeni tamamen örter. Arka uca doğru çok kısa, yatık kumral kıllar ihtiva eder. Uzunluğuna az görülen iki sıra noktalı paralel çizgiler mevcuttur. Larva beyaz renkli 3 mm boydadır. Pupa sarımsı krem renkli, 1.4 mm boydadır.

Erginler yumurtalarını gıda içine bırakır. Gelişme süresi 5-9 haftadır. Olgun larva pupa olmadan önce çevresindeki gıda maddelerini vücuduna yapıştırır ve bu barınak içinde pupa olur. Yılda 3—4 döl verir.

Pirinç kırma biti (Latheticus oryzae) :

Ergin parlak kırmızımsı kahve renkli, basık şekilli 2.5-3 mm boydadır. Antenler uca doğru genişler. Elitralann üzeri boyuna ve enine çizgilidir. Yumurta beyaz renkli, ince uzun biçimlidir. Larva ve pupa görünüş olarak Kırma bitininkine çok benzer. Uygun koşullarda gelişme periyodu 4-5 haftadır. Yılda birkaç döl verir.

Arpa güvesi (Sitotroga cerealella) :

Ergin sarımsı veya sarımsı esmer renklidir. Ergin dişi 5-7, erkek 4-5 mm boydadır. Antenler vücuttan uzundur. Kanat açıklığı 12-14 mm'dir. Vücutları uzun tüylerle kaplıdır. Yumurta, önce gri beyaz sonraları kırmızımsı renkte ve elips biçimdedir. Larva beyaz veya pembemsi renkte, kıllı vücutlu ve olgunlaştığında 4-5 mm boydadır. Pupa parlak saman renkli 4.5-5.0 mm uzunluğundadır.

Arpa güvesi ürüne daha tarlada iken bulaşır. Mayıs ayında ambarları terk eden güveler çiftleşir ve yumurtalarını olgunlaşmakta olan hububat başaklarına bırakırlar.

Ambarda ise dişiler, yumurtalarını hububat taneleri üzerine bırakırlar. Ürün genellikle tarladan bulaşık gelir. Bir dişi 100-300 hatta 400 kadar yumurta bırakır. Çıkan larva tane içine girerek beslenmeye başlar. Larva ve pupa dönemini tane içinde geçirir. Olgun larva, pupa olmadan önce ergin için çıkış deliği açar, uygun koşullarda süresi 46-58 gündür ve yılda 3-4 döl verir.

Değirmen güvesi (Ephestia kuehniella) :

Ergin güve dumanlı gri renkte ve 10-14 mm boydadır. ön kanatlar üzerinde enine zikzak bantlar vardır. Arka kanatlar sarımsı beyaz renkli ve saçaklıdır. Kanat açıklığı 16-20 mm'dir. Yumurta beyaz renkli ve oval şekillidir. Larva krem renkli ve kıllarla kaplıdır. Kıl diplerinde kahve renkli pigment halkalar bulunur. Olgun larva 12-19 mm boydadır. Pupa sarımsı kahve renkli ve 9 mm boydadır.

Erginler 1-2 hatta yaşarlar. Ergin dişi, yaşam süresince 140 adet yumurtayı gıda ortamına bırakır. Olgunlaşan larva gıda ortamını terk ederek, ambardaki yarık, çatlak, girinti vs. yerlerde kokon örerek pupa olur. Gelişme süresi normal koşullarda 6-8 haftadır. Yılda 3-4 dol verir.

Un güvesi (Pyralis farinalis ) :

Ergin, kırmızımsı esmer renkli, boyu 10-12 mm, kanat açıklığı 22-26 mm olan bir güvedir. ön kanatların ucunda ve sonunda kızılımsı kahverengi zikzak bantlar vardır. ön ve arka kanatlar saçaklıdır. Larva grimsi beyaz renkli, 18-20 mm uzunluğundadır. Larvaların vücudu kıllarla kaplıdır. Pupa beyaz bir kokon içinde kahve renkli ve 6-8 mm boydadır.

Ergin dişi bir haftalık yaşam süresi içinde gıda ortamına   200-400   kadar   yumurta   bırakır. Gelişip olgunlaşan larva kokon içinde pupa olur. Elverişli koşullarda gelişme süresi 6-8 haftadır.

Kuru meyve güvesi (Piodia interpunctelIa):

Erginin ön kanatlarının dip kısmı sarı, uç kısmı kırmızı ve koyu lekelidir. Boyu ortalama 9 mm, kanat açıklığı 18 mm'dir. Arka kanatlar sarımsı gri renklidir

Larva kirli beyazdan pembemsi kreme kadar değişen renklere sahiptir. Larva boyu 10-12 mm uzunluğundadır. Pupa kokon içinde, kahve renkli 6-8 mm boydadır.

Erginler pupa döneminden çıkar çıkmaz, çiftleşerek yumurta bırakmaya başlarlar. Ergin dişi 2-4 haftalık yaşam süresince gıda ortamına 300-400 kadar yumurta bırakır. Larva 5 gömlek değiştirdikten sonra kokon örerek pupa olur. Gelişme süresi uygun koşullarda 37-52 gündür. Yılda koşullara bağlı olarak 2-5 döl verir.

Un akarı (Acarus sirö) :

Saydam beyaz renkli, yumuşak vücutlu, küçük canlılardır. Gözle görülmeleri zordur. Erginler 4 çift bacaklı, 0.4 mm boydadır. Bacaklarında ve vücut sonunda uzun kıllar vardır. Larva erginden daha küçük boylu ve 3 çift bacaklıdır. Un akarı yüksek nemli ve sıcak koşulları sever. Bu koşullarda gelişme süresi 2 hafta kadardır.

3. ZARAR ŞEKİLLERİ, EKONOMİK öNEMİ VE YAŞAYIŞLARI

Ülkemizde ambarlanan hububat ve hububattan üretilen ürünler, yukarıda sözü edilen zararlıların saldırısına uğrayarak, çeşitli yönlerden kayıplara uğramaktadır. Ambar böcekleri, bulaştıkları ürünlerde yoğun bir biçimde beslenerek ağırlık, teknolojik değer ve tohumluk kayıpları oluştururlar. Bu kayıpların yanı sıra, zararlıların gömlek kalıntıları, pislikleri ve salgıladıkları ağ maddeleri nedeniyle, ürün nitelik kayıplarına uğrar.

Yoğun bulaşmalarda üründe küflenme, kızışma ve kokuşmalar ortaya çıkar. Buna ek olarak zararlılar ile bulaşık ürünlerin tüketilmesi, insan sağlığı yönünden sakıncalar taşımaktadır. Bu tür maddelerin tüketilmesiyle, solunum yolları alerjisi, kaşıntı, iştahsızlık, gelişme gecikmesi gibi belirtiler ve bakteriyel enfeksiyonlar ortaya çıkabilmektedir.

Ambarlanmış hububatta zararlı olan böcekler, birinci ve ikinci derecede zararlı böcekler olarak iki gruba ayrılırlar.

Birinci derecedeki zararlılar doğrudan sağlam tanede zarar yapabilmektedir. Buğday biti, Pirinç biti, Kapra böceği, Arpa güvesi ve Ekin kambur biti birinci grupta yer alırlar.

Bu zararlılar tarafından oluşturulan kırıntılarla beslenen, ancak sağlam tanede zararlı olmayanlar ise ikinci grupta yer alırlar. Kırma bitleri, Un kurdu, Testereli böcek, Küçük kırma biti, Ekin kara böceği ikinci gruba giren ve varlıkları birinci derecedeki zararlılara bağlı olan türlerdir.

Ambarlanmış hububat ve hububat ürünleri zararlılarının neden olduğu ürün kayıpları, kesin verilere dayanmamakla birlikte genel olarak yılda ortalama %10 dolayında kabul edilmektedir. Bu kaybın değer yönünden en yüksek düzeydeki ambarlanmış üründe ortaya çıkması, sorunu ekonomik yönden daha da önemli kılmaktadır.

Hububat ambar zararlılarından Kapra böceği Güney ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde, diğerleri ise tüm bölgelerimizde bulunmaktadır.

4.         KONUKÇULARI

Yukarıda hububat ve ürünleri zararlıları olarak belirtilen türler, çok konukçulu olmakla birlikte, birinci derecede tercih ettikleri ürünler vardır. Bu zararlıların bu tercihleri ve en fazla zarar verdikleri ürünler dikkate alınarak konukçuları aşağıda belirtilmiştir:

Buğday biti, Pirinç biti, Ekin kambur biti ve Arpa güvesi: Tüm hububat çeşitleri.

Kapra böceği: Hububat çeşitleri, süt tozu, bira mayası, organik kuru maddeler, kuru meyve, sebze tohumları, keten tohumu, pamuk tohumu vb. materyaller.

Kırma biti, Un biti, Boynuzlu böcek, Pirinç kırma biti, Küçük kırma biti, Ekin kara böceği ve Un kurdu: hububat kırması, un ve undan üretilen makama, bisküvi vb. maddeler, kepek, çorbalık materyal, nişasta ve bazı yağlı tohumlar.

Testereli böcek: Un ve ürünleri, kuru meyve, kuru tütün, kuru sebzeler.

Değirmen güvesi ve Un güvesi: Un ve ürünleri, hububat, bazı kuru meyveler, kuru sebze, kakao, baharat vb. Maddeler.

Kuru meyve güvesi: Kuru incir, kuru kayısı, fındık, kuru üzüm, yağlı tohumlar, hububat, un ve ürünleri, kakao ve baharat.

Un akarı: Hububat, un ve undan üretilen maddeler.

5.         DOĞAL DÜŞMANLARI VE ETKİNLİKLERİ

Ambarlanmış hububat ve ürünlerindeki zararlıların ülkemizde oldukça çok sayıda doğal düşmanı saptanmış olmakla birlikte, bu doğal düşmanların etkinlikleri ve zararlı kontrolünde kullanılması olanakları üzerinde özel bir çalışma yapılmamıştır. Ege bölgesinde Değirmen güvesi ve Kuru meyve güvesi'nin larva paraziti olarak belirlenen Bracon hebeîor Say. (Hym.; Braconidae) türünün zararlıların doğal ortamlarında bulunarak önemli oranda etkili olduğu gözlenmiştir.   Venîuria canescens (Grav.) (Hym.: Ichneumonidae) türü de aynı zararlıların larva paraziti olarak saptanmıştır.

Arpa güvesi'nin larva predatörü olan ve Arpa uyuzu olarak anılan Pyemotes (Pedıcıdoides) ventricocus Newp. (Acarina: Pediculoidae) türüne, zararlının bulunduğu tüm ortamlarda rastlamak olasıdır; Ancak zararlı aleyhine çalışan bu akar türü gerek kalıntıları ile ürünün niteliğini bozması, gerekse ürüne temas edildiğinde vücuda bulaşarak kaşıntılara yol açması gibi nedenlerle istenmeyen bir doğal düşman özelliği taşımaktadır.

devamı var