Tarım Kütüphanesi

CEVİZ YETİŞTİRİCİLİĞİ - 1

Uzakdoğu’dan başlayarak Türkiye ve Avrupa üzerinden Amerika’ya kadar uzanan çok geniş bir bölgede yetiştiriciliği yapılan ceviz meyvesi, odunu, yaprağı, kabuğu ve kütüğü ile insanımıza, çiftçimize çok yönlü fayda sağlayan bir meyve türüdür. Türkiye, Dünya ceviz üretiminde 3. sırayı almaktadır. Üretimimizin sürekli artmasına rağmen, gerek illere ve bölgelere, gerekse yıllara göre düzenli bir üretim yapılamamakta ve ağaç başına verim, olması gerekenden düşük kalmakta; bunun sonucunda da ülkemiz ceviz dış satımı, önemli pazarları kaybetmektedir. Bu düzensizliği önlemek için, ceviz yetiştiriciliği yapan üreticiler şu önemli hususları unutmamalıdır.

-Ceviz üretimi verim ve meyve kalitesi belli olan standart çeşitlerle yapılmalıdır.

-Yetiştiricilik, tek tek ağaçlar şeklinde değil daha çok kapama ceviz bahçeleri halinde yapılmalıdır.

-Teknik ve kültürel uygulamalar yeterli biçimde kullanılmalı, döllenme biyolojisi yönünden yeterli bilgileri edinerek gerekli tedbirler alınmalıdır.

-Ceviz, asıl ürün olarak dikkate alınarak iklim ve toprak şartları uygun olmayan yerlere dikilmemelidir.

Ä°KLÄ°M Ä°STEKLERÄ°

Sıcak ılıman meyve türlerinden olan cevizler, hem yüksek hem de düşük sıcaklığa karşı hassastır. Yüksek yaz sıcakları yeşil kabukta yanmalara, cevizin içinde büzülmelere neden olur. Bu zararlanmalar 35 OC’de başlar, 40-43 OC’de daha fazla etkilenir. Genç ceviz ağaçlarının taze sürgünleri –9 OC’ de bile zararlanırlar ve olgunlaşmış sürgünler kurumaya maruz kalırlar. Dinlenme dönemlerinde –11.5 OC de düşük sıcaklığa dayanan ağaçlar, sonbaharın erken donlarında –8 ile –9 OC de bile zarar görebilirler. Geç ilkbahar donları, gelişen yeni tomurcukların patlama döneminde cevizlerde en fazla zararı yapar. Kapalı tomurcuklar –1 OC’ye, tam çiçeklenmede –3 OC’ye, küçük yeşil meyveler ise –10C’ye kadar dayanabilirler. Bu durum, cevizlerin bu dönemde diğer meyve türlerinden daha hassas olduğunu göstermektedir.

BAHÇE YERİNİN SEÇİMİ

Ceviz ağacı, köklerinin 2.5-3 metreye kadar rahatça gelişebileceği topraklarda en iyi biçimde yetişir. Bu nedenle, bahçe tesisinden önce toprağın 3 m kadar altı, bir burgu vanasıyla kontrol edilmelidir. Çünkü ceviz kazık köklü bir meyvedir. Yer seçimi bakımından ceviz tarımını sınırlayan en önemli faktörlerden birisi, taban suyudur. Taban suyu yüksek olan yerlerde ağacın gelişmesi durur, birkaç yıl içinde tamamen kurumaya başlar. Cevizler, toprak tuzluluğuna dayanım yönünden orta derecedeki meyveler grubuna girmektedir.

ANAÇ SEÇİMİ

Bugün ceviz fidanı yetiştiriciliği için izlenecek en önemli yol, anaçların tohumlarından elde edilecek çöğürlerin, standart olarak seçilen üstün verim ve niteliklere sahip çeşitler ile aşılanması olacaktır. Aşılı ceviz fidanı üretiminde standart çeşitlerin tespiti kadar, üzerine aşı yapılacak çöğürleri yetiştirmek üzere tohum alınacak anacın seçimi de çok önemlidir. Tohumluk olarak seçilen kabuklu cevizler, üzerini örten yeşil kabuğun (tetir veya yeşil kal) %80'i çatladıktan sonra hasat edilmelidir. Ceviz tohum anacında aranan başlıca özellikler şunlardır:

- Ağaç verimli olmalı, her yıl meyve vermelidir.

- Meyveler sağlam, içi dolgun, yağı oranı yüksek, sap çukuru dar olmalıdır.

- Cevizde hasattan sonra gölge, havadar ve rutubetsiz yerlerde muhafaza edilmelidir.

- Meyveleri mütecanis irilikte olmalı, küçük orta irilikte meyveleri olan çetin cevizler seçilmelidir.

- Tohumluk cevizlerin mütecanis sürgün vermesi için, tohumlar 80-90 gün +4 oC ‘de soğuk depoda tutulmalı veya ekim zamanına kadar bu şartlara uygun yerlerde saklanmalıdır.

- Tohumların çimlenme oranı en az %80 olmalıdır. Çok sayıda yan kök yapabilen kuvvetli bir kök ve dalsız hızlı bir gelişme gösteren gövde yapısına sahip olmalıdır.

- Verimsiz toprak ve elverişsiz iklim şartlarına dayanımı yüksek olmalıdır.

- Aşı yerinde kaynaşma ve uyuşma özelliği iyi olmalıdır.

-Toprakta barınan kök ve kök boğazı hastalık ve zararlılarına karşı dayanıklı olmalıdır.

Yerli cevizlerimizden BALABAN çeşidi iyi bir anaç olma özelliğine sahip bulunmaktadır. Bu tohum anacı, Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü'nce 24 tip arasından seçilmiştir.

AÅžILAMA

Ceviz tohumlarından elde edilen çöğürlerin aşılanması için yama ve bilezik göz aşıları uygulanmaktadır. Bu aşılama şekli pratik olup, hem kolay uygulanmakta hem de aşılarının tutma oranı yüksek olmaktadır. Yaşlı ceviz ağaçlarına yapılacak aşılamada ise, yarma kalem aşısı ile üretilmeleri konusunda yapılan çalışmalardan olumlu sonuçlar alınmıştır.

Aşılama işleminde kullanılacak aşı gözü ve aşı kalemleri, araştırma kuruluşlarımızca önerilen standart çeşitlerimizden alınmalıdır. Ceviz yetiştiriciliği için kullanılacak çeşitler, en azından aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır.

- Ağaçlar erken meyveye yatmalıdır. Tohumdan yetişen ağaçlar 12-15 yaşlarında verime yattıkları halde, seçimi yapılan ve aşılı çeşitler 3-5 yaşlarında verime yatmaktadırlar.

- Periyodisite göstermeyen çeşitler olmalıdır. Yani her yıl meyve vermelidir.

- Ağaçları verimli olmalıdır.

- Soğuklara ve güneş yanıklığına karşı dayanıklı olmalıdır.

- Ağaçların gelişmesi sağlıklı olup, hastalık ve zararlılara karşı dayanıklı olmalıdır.

- Meyve iriliği bakımından taze olarak tüketilecek cevizlerde ortalama çap 38 mm’ den, kurutmalık cevizlerde ise 29 mm’ den büyük olmalıdır.

- Meyve şekli düzgün-oval, mütecanis irilikte ve kabuklu dane ağırlığı 10 gramın üzerinde olmalıdır.

- Meyve içi kabuktan bütün olarak çıkmalı, iç randıman %50’nin üzerinde olmalıdır. İç rengi açık ve iç kabuk boşluğunu tamamen doldurmalı, normal şartlarda büzüşme yapmamalıdır.

DöLLENME

Ceviz yetiştiriciliği için verimli çeşitlerin seçimi yanında, bu çeşitlerin döllenme biyolojilerinin bilinmesi ve tozlama zamanı birbirine uyan çeşitlerin seçilmesi, verimliliğin arttırılması için önem taşımaktadır. Bütün ceviz çeşitleri birbiri ile döllenmekle birlikte, tozlanma ve uyuşmazlık gibi problemler, erkek ve dişi çiçeklerin farklı zamanlarda açması ve olgunlaşmasından kaynaklanmaktadır. İyi bir tozlanma ve döllenme sağlayabilmek için, en az iki çeşitle bahçeler kurulmalıdır. Erken veya geç çiçek tozu veren çeşitler bir arada dikilmemelidir. Cevizler rüzgar ile tozlanır. Genç bahçelerde, çiçek tozu kaynağının 100-150 metre uzak olması, yeterli bir tozlanma için uygundur. Ağaçlar büyüyüp sıkıştığı zaman, çiçek tozları ağaçlar arasında serbestçe dolaşamayacakları için, tozlanacak ağacın çiçek tozu kaynağına uzaklığı en fazla 60-90 metre olmalıdır.

Bugüne kadar elde edilen sonuçlar içerisinde ceviz yetiştiriciliği yapmak isteyen üreticilerimize şu çeşitleri önerebiliriz:

Yalova-1: Ağacı yayvan ve kuvvetli bir taç gelişmesine sahiptir. Salkımda meyveler 1-2'li olup, kabuk orta kalınlıkta, az pürüzlü, oval şekilli bir çeşittir (Şekil 24). Meyve ağırlığı 16 g, iç oranı % 50'dir. Yağ oranı % 70, protein oranı % 23 olup, kabuktan ayrılması kolaydır. Kıyı bölgeler hariç (deniz etkisine açık olan yöreler) ceviz yetişen bütün bölgelerde yetiştirilir. Nisan ayının başında yapraklanır. Geç donların görülmediği yerlerde yetiştirilmesi tavsiye edilir. Kuru ve taze ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Yalova-4, Kaplan-86, Şebin çeşitleriyle tozlanır. Eylül ayının ortalarında hasat edilir.

Şekil 24. Yalova-1 ceviz çeşidi

Yalova-3: Dik, yayvan dallı olup, orta kuvvetli bir taç gelişimi gösterir. Salkımda meyveler 2-3'lü oluşur. İnce kabuklu ve ovalimsi bir meyve şekline sahiptir (Şekil 25). Meyve ağırlığı 13 g, iç randımanı % 53'dür. Yağ oranı %69, protein % 21 olup, kuru ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Kabuktan ayrılması çok kolaydır. Ceviz yetişen tüm bölgelerde yetiştirilir. Yalova-1, Bilecik ve Tokat-1 (60 TU-1) çeşitleriyle döllenir. Eylül ayı sonlarında hasat edilir.

Şekil 25. Yalova-3 ceviz çeşidi

Yalova-4: Yayvan, dik dallı ağacı orta kuvvette gelişme gösterir. Ceviz yetişen tüm bölgelerde yetişebilir. Erken çiçeklenir. Geç donların görülmediği yerlerde yetiştirilmesi tavsiye edilir. Meyveler 2-3'lü oluşur. Meyve içi dolgun olup, kabuktan kolay ayrılır. Tane ağırlığı 13 g, iç oranı %52, yağ oranı %69, protein %17’dir. Kuru ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Yalova-1, Kaplan-86 çeşitleriyle döllenir. Eylül ayı sonlarında hasat edilir.

Bilecik: Dik, yayvan ve kuvvetli bir taç gelişmesi gösterir. Kıyı bölgeler hariç, tüm bölgelerde yetiştirilir. özellikle, geç donların görüldüğü yörelere tavsiye edilir. Meyve salkımı 2-3'lü yapıdadır. %30 yan dallarda meyve yapar. İnce kabuklu, içi dolgun, kabuktan kolay ayrılır. Tane ağırlığı 13 g, iç oranı %53, yağ oranı % 68, protein % 18’dır. Kuru ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Şebin, Yalova-3, KR-2 (Y-1) çeşitleriyle tozlanır. Eylül ayı sonlarında hasat edilir.

Şebin: Sık dallı, yayvan bir taç gelişmesi gösterir. Kıyı bölgeleri hariç, ceviz yetişen tüm yörelerde yetişir. özellikle geç donların görüldüğü yerlere tavsiye edilir. Çok verimli meyve salkımı 2-4'lü olur. Oval bir meyve yapısına sahiptir (Şekil 26). İnce kabuklu, kabuktan kolay ayrılır. İçi dolgun, tane ağırlığı 12 g, iç oranı % 63, yağ oranı %67, protein %17 olup, çiçekleri (homogamous) kendine verimlidir. Bilecik, KR-2 (Y-1) çeşitleri ile tozlanır. Eylül ayı sonlarında hasat edilir.

Şekil 26. Şebin ceviz çeşidi

Gültekin-1: Dik, kuvvetli bir taç gelişmesi gösterir. Ceviz yetişen tüm bölgelerde yetişir. İyi kaliteli, albenisi olan bir meyvedir. Kabuktan kolay ayrılır. Geç donların görüldüğü yerlerde yetiştirilmesi tavsiye edilir. Meyve salkımı 1-2'li olur. Tane ağırlığı 17 g, iç oranı % 40, içi dolgun, açık beyaz renkli olup, taze ve kuru olarak tüketilmeye elverişlidir. Şebin, Bilecik çeşitleriyle tozlanır. Eylül ayının ortalarında hasat edilir.

KR-2: Yaygın, dik formlu bir taç gelişmesi gösterir. Ceviz yetişen tüm bölgelerde yetişir. özellikle geç donların görüldüğü yerlerde yetiştirilmesi tavsiye edilir. Meyvesi oval şekilli, kabuktan çok kolay ayrılır. Tane ağırlığı 17.4 g, iç oranı %56, içi dolgun, beyaz renklidir. Kuru ve taze ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Eylül ayı sonlarına doğru hasat edilir. Tozlayıcısı Şebin, Yalova-3 ve Bilecik çeşitleridir.

Kaplan-86: Dik, yayvan bir taç gelişmesi gösterir. Ceviz yetişen tüm bölgelerde yetişir. özellikle kıyı bölgelerde yetiştirilmesi tavsiye edilir. Meyve salkımı 2-3'lü olur. Meyveleri elips şeklinde olup, kabuktan kolay ayrılır. Taze ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Normal cevizlerden büyük meyveli olması dikkat çekicidir (Şekil 27). Tane ağırlığı 24 g, iç oranı %40, protein %16, yağ oranı %68'dir. Bir yıl çok, bir yıl az meyve verir. İçi orta dolgunlukta olup, Yalova-1, Yalova-3, Şebin çeşitleriyle döllenir. 15 Ağustos' dan itibaren hasat edilir.

Şen-1: Dik, yayvan, kuvvetli bir taç gelişmesi gösterir. Kıyı bölgeler hariç, tüm bölgelerde yetiştirilir. özellikle geç donların görüldüğü yerlerde yetiştirilmesi tavsiye edilir. 2-3'lü meyve yapar. Kaliteli, verimli, içi dolgun, kabuktan kolay ayrılır. Çiçekler (homoganaus) kendine verimlidir. Meyve şekli yuvarlak, tane ağırlığı 17 g, iç oranı %54, içi dolgun olup, kabuktan kolay ayrılır. Protein oranı %18, yağ oranı %74'dür. Kur ceviz olarak tüketilir. Şebin, Yalova-1, KR-2 ile tozlanır. Eylül ayı sonlarına doğru hasat edilir.

Şekil 27. Kaplan-86 ceviz çeşidi

Tokat-1 (60 TU-1): Dik, yayvan bir taç gelişmesi gösterir. Ceviz yetişen tüm bölgelerde yetişir. Çok ince kabuklu, içi dolgun, beyaz renklidir. Kabuktan kolay ayrılır. Meyve şekli yuvarlak olup, tane ağırlığı 12 g, iç oranı %63, protein %23, yağ oranı %71'dir. Taze ve kuru ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Yalova-1, Yalova-3, Şebin çeşitleriyle tozlanır. Eylül ayının ortalarında hasat edilir.