Camsılık: İrmik verimi ve makarna kalitesini etkileyen kriterler önemli düzeyde yetiştirme koşullarından etkilenmektedir. örneğin 1000 dane ağırlığının çevre koşullarına bağlı olarak 20-60 gr arasında değiştiği saptanmıştır.
Yüksek sıcaklık, yetersiz su, hastalıklar ve yetiştirme tekniği uygulamaları bu kriteri etkilemektedir.
Bin dane ağırlığı düşük olduğu zaman dane kırışık ve cılız olmakta, irmik verimi olumsuz yönde etkilenmektedir.
Camsılık ile protein miktarı çevre koşullarından önemli düzeyde etkilenmektedir. Çeşit ve yetiştirme tekniği uygulamaları camsılık miktarına etkili olmasına rağmen asıl belirleyici faktör iklim koşullarıdır. Camsılık ve protein miktarını etkileyen dış faktörler, bitkinin olum dönemlerinin süresini etkileyen faktörlerdir. Danedeki nişasta birikimi sarı olum süresi kısa olduğunda az, uzun olduğunda ise fazla olmaktadır. Fakat kısa sarı olum süresinde camsılık ve protein miktarı fazla olurken, uzun sarı olum süresinde düşük olmaktadır. Döllenmeden sonra havanın yağışlı, serin ve nemli geçtiği çevre koşullarında camsılık ve protein miktarında azalma olmaktadır. Buna karşın vegatatif gelişme döneminde yağış fazla olursa ve generatif gelişme dönemi sıcak ve kurak geçerse bu kriterler de artmaktadır.
Buğday ve kalitesi kontrol edilebilen ve edilemeyen üretim faktörlerine bağlıdır. Kontrol edilebilen faktörler toprak koşulları ve yetiştirme tekniği uygulamalarıdır. Kontrol edilemeyen üretim faktörleri ise, iklim koşullarıdır.
* Makarnalık buğday yetiştirilecek alanların 1. ve 2. sınıf arazi olması verim ve kalite bakımından önemlidir.
* Toprakların organik madde miktarı yeterli olmalıdır. baklagil ekilişi artırılmalıdır.
* Makarnalık buğdaylar fazla ağır olmayan killi, killi- tınlı, tınlı- killi topraklarda iyi yetişir.
* Başaklanma ve çiçeklenme dönemindeki yağışlar özellikle makarnalık buğdayda dönmeye neden olduğundan zaman zaman kaliteyi dşürür.
* Döllenmeyi izleyen dönemde düşük nem ve yüksek sıcaklık danenin niteliğini yükseltir.
Dönme ve dönmeyi etkileyen faktörler:
Hangi tür veya çeşide ait olursa olsun buğday daneleri yapı bakımından 3 gruba ayrılır.
1- Yumuşak daneli buğdaylar
2- Sert daneli buğdaylar
3- Yarısert daneli buğdaylar
Yumuşak daneli buğdayların görünümü beyaz ve unlu yapıdadır. Sert daneli buğdayların görünümü ise cam gibi parlaktır. Yarı sert daneli buğdayların görünümü ise kısmen camsı, kısmen yumuşaktır. İşte bunlara dönmeli dane denir.
Dönme: Aslında sert, camsı yapılı danenin, yumuşak, unlu olması veya yumuşak daneli olan çeşitte danelerin az çok sert yapıda olmasıdır. Danenin yapısı buğdayın kalitesi bakımından önemlidir. Buğdayda sertlik arttıkça protein oranı yüksek olmaktadır. Makarnalık buğdaylar dane yapılarına göre genellikle 3 dereceye ayrılmıştır.
1. derece makarnalıklar %75 camsı dane
2. derece makarnalıklar %60 camsı dane
3. derece makarnalıklar %40 camsı dane kabul edilir.
Buğdayın protein oranının ve dolayısı ile kalitesinin yüksekliği yetiştiği ekolojik şartlarla ilgilidir. Sert buğday çeşitleri Yumsak buğday bölgelirinde yetiştirildikleri zaman daneler dönmeye uğramakta protein oranları e kaliteleri yumsak buğdaylardan pek az farklı olmaktadır.
Genel olarak verimi yüksek olan buğdayların protein oranı düşüktür. Danedeki dönmenin olmaması veya az olması danede protein oranının yüksek bulunmasına bağlıdır. Buna etki eden sebepler ise çoğunlukla çiçeklenme ve bundan sonraki devrede yağış ve ısı ile toprakta ki nitrat miktarına bağlıdır.Çiçeklenme devresinde havaserin,yağış ve nisbi nem fazla olursa bitki bol su bulucak ve tohum bağlama devresi uzayacaktır.
danede nişasta toplanması esas itibariyle süt erme safhasında başlayıp,bu devrenin sonuna doğru hızlanarak sarı olum safhasının sonuna kadar devam ettiği için çiçekten sonraki bu devrenin uzaması danede fazla miktarda nişastanın toplanmasına ve protein oranı düşük yumsak yapılı dane teşekkülüne sebibiyet verir.
Danenin olum (Erme) Devreleri
Süt erme devresi Protein birikmesi): Döllenmeden 20-25 gün sonra, protein %47-50’si sap ve yapraklarda önceden biriktirilmiştir ve daneye taşınır. Proteinin %50-53’ü ise sonradan sap ve yapraklarda yeniden meydana getirilerek daneye taşınır.
Sarı erme devresi (Nişasta birikmesi): Süt ermeden sonraki 10-25 gündür. Proteinin birikmesinin bitip, nişasta birikmesinin başladığı devredir. Süt erme devresinde bal peteği gibi oluşan protein ağlarının nişasta olduğu devredir.
Fizyolojik erme devresi: Danede biriken besin maddelerinin oluşmasının devam ettiği devredir. Kurak bölgelerde 2-3 gün, kıyı bölgelerinde ise 5-10 gün devam eder.
Tam erme devresi: Danede su kaybının devam ettiği devredir (su %14,5’un altına düşer).
ölü erme devresi: Danede su oranının %14’ün altına düştüğü devredir. Bu devrede dane başakçıkla ilgisini kesmiştir.
Danede nişasta tanecikleri süt erme devresinde meydana gelen protein ağları içerisinde birikir. Bu ağlar ermenin ileri devrelerinde su kaybederek büzülür ve kısalırlar , aralarındaki nişasta taneciklerini sıkıştırır. Böylece daha sıkı yapılı olurlar. Dolayısıyla camsı görünüş kazanırlar. İşte endosperm hücreleri içerisindeki protein ağları ne kadar sık ve kalın ise ağların nişasta danelerini sıkıştırması o kadar fazla olur. Protein ağları zayıf ve bunlar arasına giren nişasta daneleri fazla olursa, su kaybedip büzülen ve küçülen ağlar fazla nişastanın basıncına dayanamayıp kopar, bu durumda dane camsı görünüşünü kaybeder, unlu görünüşü alır.
Danedeki unlu görünüm toplu iğne başı kadar olabileceği gibi bütün daneyi de sarabilir. Dane ister camsı, ister unlu olsun danedeki nişasta oranı protein oranından yüksektir.
İlimizde yetiştirilen makarnalık buğdayların isimleri şunlardır: Kunduru-1149, Çakmak-79, kızıltan-91, Altıntaş-95, Selçuklu-97, Altın 40/98, Yılmaz-98, Ankara-98, Çeşit, 1252, Mirzabey-2000.
Bu konuda daha geniş bilgi için İl Müdürlüğümüz Çiftçi Eğitimi ve Yayım Şubesinden (0 332 322 34 60/151) temin edebilirsiniz.
(Devam edecek)
Facebook'ta Yayınla>