Tarım Kütüphanesi

BAĞ ZARARLILARI İLE MÜCADELEDE BİYOTEKNİK YÖNTEMLER

Türkiye’de 1995 yılından itibaren bağda uygulamalı entegre mücadele projesi yürütülürken, kimyasal mücadeleye başvurmanın zorunlu olduğu hallerde çevre dostu pestisit seçimi prensip edinilmiştir. Yumurtaya etkili (ovisit) böcek gelişme engelleyici bir preparatın zararlıya karşı 1990’lı yılların sonunda ruhsat alması ile birlikte, o zamana kadar larvaya etkili (larvisit) preparatlara göre uyarı veren mevcut Tahmin ve Uyarı Sistemi 1997 yılında “Ege Bölgesi Bağlarında Entegre Mücadele Araştırma, Uygulama ve Eğitim Projesi” çalışmaları çerçevesinde yeniden gözden geçirilmiştir.

Zararlının laboratuvar ve doğa çalışmaları ile biyolojisi incelenmiş, dünyada ve Türkiye’ de bu konuda yapılan çalışmalar değerlendirilmiştir. Bu grup insektisitlerin biyolojik etkinliği araştırılırken hem yumurtaya ve hem de larvaya etkisinden bir arada yararlanabilmek için bağda Salkım güvesi tarafından yumurtalar bırakılmadan uygulanabilmesini sağlamak amaçlanmıştır. Etki süresi uzun olduğu bilinen böcek gelişme engelleyicilerinin Salkım güvesi yumurtaları bırakılmadan önce uygulanması mümkündür. Böcek gelişme engelleyicilerin ovisit amaçlı olarak en rahat kullanılabileceği döl ikinci döl dişilerinin bağda yumurta bırakmaya başlamasından öncedir.

Bilindiği gibi Salkım güvesi’ nin ikinci döl dişilerinin bıraktığı yumurtalardan çıkan larvalar üzümlerin koruk devresinde zarar yapmaktadır. Zararlının birinci döl erginlerinin uçuşu ile ikinci döl erginlerinin uçuşu birbirinden kesin olarak ayrılmakta ve bu durum Ege Bölgesi’nde tuzaklarda birinci döl erginlerinin mayıs sonu yakalanmasının son bulması ile belli olmaktadır. İkinci dölün erginleri genellikle haziran başı doğada görülmeye ve eşeysel çekici tuzaklarda yakalanmaya başlamaktadır. İkinci dölün erginleri doğada görülmeye başladıktan sonra 13-15 gün içerisinde ve ilk yumurtalar bırakılmadan bu preparatların uygulanması sonucunda mücadelede başarılı sonuçlar alınmıştır (Erkan ve ark., 2000). O güne kadar sadece larva etkili preparatlara göre ilaçlama uyarılarının verildiği mevcut Tahmin ve Uyarı Sistemi’nin ovisit etkili preparatlara göre de uyarı vermesini sağlayacak daha pratik bir metot geliştirilmiştir. Şu anda Salkım güvesi’ne karşı yumurta etkili preparatların uygulanma zamanı Ege Bölgesi’nde üzüm üreticilerine larva ilaçlamasından daha erken dönemde duyurulmaktadır. Salkım güvesi’ne karşı yumurtaya etkili tebufenozide ve lufenuron+fenoxycarb gibi preparatlarla uygulama yapan üreticilerin aynı döl içinde larva ilanı verildiğinde ilaçlamayı tekrarlamasına gerek yoktur (Altındişli ve Özsemerci, 2013a).

Dünyadaki gelişmelere paralel olarak insektisit kullanımını en aza indirmek amacıyla çiftleşmeyi engelleme ve oto-şaşırtma tekniklerinin etkinlikleri Türkiye’ deki bağ alanlarında ilk olarak Ege Bölgesi’nde Salkım güvesi’ ne karşı saptanarak uygulamaya aktarılmıştır (Altindisli ve Ozsemerci, 2013b).

Biyolojik etkinlik çalışmalarının ardından çevre dostu bu yöntemin üretici ve karar vericilere tanıtılmasını ve yaygınlaşmasını sağlamak amacıyla da çalışmalar yürütülmüştür. Çiftleşmeyi engelleme tekniği, uygulama kolaylığı ve yeterli etkisi nedeniyle organik tarım başta olmak üzere çevre dostu üretim tekniklerini benimseyen üretici ya da firmalar tarafından 2005 yılından beri Salkım güvesi’ ne karşı her yıl artarak kullanılmaktadır (Altındişli ve ark. 2009). Manisa’ da 2009 yılında ağırlıklı olarak organik üzüm üretimi yapılan yaklaşık 5500 dekar bağ alanında çiftleşmeyi engelleme tekniği uygulanırken (Altındişli ve Özsemerci, 2009), feromon ve tuzak sistemlerini tercih eden üreticilerin Bakanlığımız tarafından destek kapsamına alınması sonucunda 2012 yılında bu alan yaklaşık 50 bin dekar’ a ulaşmıştır (Altındişli ve Özsemerci, 2013a). Avrupa’ da bağcılığın daha yüksek gelir getirdiği ülkelerden İtalya’ da sadece Trentino’ da toplam bağ alanının % 20’ sine denk gelen 15 bin dekar alanda (Varner ve ark., 2001), İsviçre’ de toplam bağ alanının %60’ ına denk gelen 90 bin dekarda bu yöntem kullanılmaktadır (Kehrli ve ark., 2013). Çiftleşmeyi engelleme tekniği Salkım güvesi’ ne karşı üst üste aynı alanda kullanıldığında ikinci yıldan itibaren zararlıya karşı ilaçlama sayısı düşmekte veya insektisit kullanımına gerek kalmamaktadır (Altındişli ve ark. 2005).

Meyvelerde ve depolanmış ürünlerde zararlı önemli kelebek türleri ile mücadelede yeni bir teknoloji olan oto-şaşırtma tekniği ise, elektrostatik özelliğe sahip bir tozun dişi feromonu ile karıştırılarak hedef alana uygulanması esasına dayanır. Manisa’ da 2007 ve 2008 yıllarında bu yöntemin etkinliği Salkım güvesi’ ne karşı denenmiştir. Sıcaklığın ve zararlı sayısının bağcılık yapılan diğer bölgelerden daha yüksek, zararlı uçuş periyodu ve döl sayısının daha fazla olduğu Ege Bölgesi’nde, kimyasal mücadele uygulanan bağlarla kıyaslandığında Exo yayıcılarının insektisit uygulama sayısını 4-5’ ten 1-2’ ye indirdiği anlaşılmıştır (Altindisli ve ark., 2010). Bu yayıcılar Türkiye’ de 2012 yılında Salkım güvesi’ ne karşı ruhsat almıştır.

4.2.1. Salkım güvesi

Tanımı, Yaşayışı ve Zarar Şekli

Salkım güvesi bir kelebek olup boyu 6 mm kadardır (Şekil 112). Bu zararlının larvası genellikle sarımsı yeşil renklidir (Şekil 113). Kelebekler ilkbaharda havalar ısınmaya başlayınca görülür. Yıl içerisinde genellikle 3 döl verir. Kışlaktan çıkan dişiler çiftleşir ve nisan-mayıs aylarında yumurtalarını çiçek tomurcuklarına bırakır. Yumurta içinde gelişip çıkan larva çiçek kılıflarını delip tomurcuk veya çiçek içine girer, bazen sapı yiyerek ileride taneleri oluşturacak tomurcukların düşmesine ve seyrek taneli salkım oluşmasına neden olur. Bazen tomurcukları yerken salgıladığı ağlarla bunları birbirine bağlar (Şekil114), aynı yerde pupa olur. Çıkan kelebekler tekrar çiftleşir ve dişiler bu kez ikinci dölün yumurtalarını koruk haline gelen üzümlerin üzerine bırakır. Çıkan larvalar bu korukları delerek, galeri açarak beslenir (Şekil115). Üçüncü döl olgunlaşıp tatlanmaya başlayan danelere yumurta bırkakır. Bu dönemde zararlı ile mücadele edilmez ise olgun tanelerde larvaların açtığı deliklerden dışarı üzümün şekerli suyu akar, açılan yara yerinden başka hastalıklar da girerek zararı artırır, salkımların çürümesi sonucu üzümün pazar değeri düşer (Şekil 116).

Şekil 112. Salkım güvesi kelebeği. Şekil 113. Salkım güvesi larvası.

Şekil 114. Salkım güvesi’ nin çiçek tomurcuklarındaki zararı.Şekil 115. Salkım güvesi’nin koruk döneminde zararı.

Zararlı olduğu bitkiler

Esas konukçusu asmadır. Defne, orman asması, hünnap, böğürtlen de konukçuları arasındadır.

Biyoteknik Mücadele

1. Çiftleşmeyi engelleme tekniği

Salkım güvesi dişilerinin, bağda erkeklerin kendisini bulabilmesi ve çiftleşebilmesi için salgıladığı feromon yapay olarak üretilip “yayıcı” denen araçların içinde bulunmaktadır. Bu yayıcılar belirli bir düzende asılırsa içlerinden salgıladıkları koku ile bağda yoğun bir koku bulutu oluşturulur. Bu koku bulutu içerisinde erkekler dişileri bulamaz ve çiftleşme gerçekleşmez. Dişilerin bıraktığı yumurtalar döllenmediği ve içinden larva çıkmayacağı için salkımlar kurtlanmaz (Anonymous, 2011a, Altındişli ve ark., 2011).

Uygulanacak Alanın Büyüklüğü:

Uygulama yapılacak alan, bağların ortasında yer alıyorsa, büyüklüğü en az 160 dekar olmalıdır. Uygulama alanının iki tarafında bağ yoksa bu alan 120 dekar’a düşürülebilir. Eğer etrafında 100 m’ den daha yakın bağ yoksa uygulama alanının büyüklüğü 50 dekar’a kadar düşebilir. Kendi bağı bu büyüklüğe yetmeyen üreticiler, yanlarındaki komşu bağlarla birlikte hareket ederek bu yöntemi uygulayabilirler.

Uygulama Zamanı:

Eşeysel çekici tuzaklar (Şekil 117) uygulama alanının her 50 dekarına 1 adet olmak üzere mart başında asılır. Bu tuzaklarda ilk Salkım güvesi yakalanır yakalanmaz (Şekil 118) yayıcılar bağa yerleştirilmelidir (Şekil 119).

Şekil 116. Salkım güvesi’nin olgun tanelerdeki zararı.    Şekil 117. Salkım güvesi eşeysel çekici tuzağı.

Şekil 118. Tuzakta yakalanan Salkım güvesi.         Şekil 119. Isonet-L yayıcılarının sürgünlere bağlanması.

Uygulama Dozu:

Isonet-L yayıcıları için: yayıcılar bağda sınır uygulaması dahil dekara 60-65 adet ve RAK 2 Pro yayıcıları için ise: yayıcılar bağda sınır uygulaması dahil dekara 60 adet olacak şekilde uygulanmalıdır.

Uygulama Şekli:

Sıra arasının ortalama 3 m olduğu bağlarda: Isonet-L yayıcıları için: Bağın içerisinde sıra üzerinde 6,5-7 m de bir, kenarlarında 2 m’ de bir yayıcı sürgünlere asılmalıdır (Şekil 119). Bağın içerisinde yaklaşık her 21-22 m2’ ye bir yayıcı düşmelidir. RAK 2 Pro yayıcıları için ise: Bağın içerisinde sıra üzerinde 6-6,5 m de bir, kenarlarında 2 m’ de bir yayıcı sürgünlere asılmalıdır (Şekil 120). Bağın içerisinde yaklaşık her 20 m2’ ye bir yayıcı düşmelidir.

Hava sıcaklığı arttıkça yayıcılardan daha fazla koku salınır. Yayıcılar sürgünlerin gövdeye yakın kısmına asılırsa, bağda yapraklanma arttığında bu yayıcıların gölgede kalması sağlanmış ve ihtiyacımızdan fazla koku salgılanmamış olur. Ayrıca, bağın içinde veya kenarında bulunabilecek meyve ağaçlarının dallarına çepeçevre 2 m de bir ve yerden 2 m yüksekliğe yayıcı asılmalıdır (Şekil 121).

Şekil 120. RAK 2 Pro yayıcılarının sürgünlere bağlanması.        Şekil 121. Yayıcıların ağaçlara bağlanması.

Tampon uygulaması:

Uygulama bağına 80 m’ den daha yakın bir mesafede başka bir bağ varsa ve bu bağda yalnızca ilaçlı mücadele yapılıyorsa ilaçlı bağa tampon uygulaması yapmak gerekir. İlaçlı bağda tampon uygulaması sadece çiftleşmeyi engelleme bağına sınır olan kenar veya kenarlarda yapılmalıdır. Yayıcıların bu kenarlarda ilk 30 metrelik genişliğe uygulanması yeterlidir. Tampon alanında da çiftleşmeyi engelleme bağındaki sıklıkta yayıcı asılmalıdır.

Çiftleşmeyi engelleme uygulaması yapılan fakat Salkım güvesi sayısının çok yüksek olduğu bağlarda ilk uygulama yılında bu yöntemi desteklemek gerekebilir. Yayıcılar asıldıktan sonra Salkım güvesi’ nin 1. dölüne ait bulaşma oranı % 6 ve üzerinde ise 1. döle karşı biyolojik bir ilaç (örneğin; Bacillus thuringiensis) kullanılarak Salkım güvesinin yoğunluğu azaltılmalıdır. Çiftleşmeyi engelleme, üst üste her yıl aynı bağda uygulandığı takdirde o bağda Salkım güvesi sayısı azalır ve faydalı böceklerin sayısı artar. Bu nedenle genellikle 2. uygulama yılından itibaren çiftleşmeyi engelleme yöntemi Salkım güvesi’ ne karşı tek başına yeterli olur.

2. Oto Şaşırtma tekniği

Elektrostatik özelliğe sahip bir tozun dişi feromonu ile karıştırılarak hedef alana uygulanması esasına dayanır. Açık arazide yapılan uygulamalarda, dişi böceğin feromon kokusuna çekilen erkek böcekler, feromon ile karışık bulunan elektrostatik toza değdikleri anda vücutlarına bulaşan ve kendi antenlerini kaplayan feromon nedeniyle hem dişileri bulup çiftleşememekte, hem de uçtukları yönde yanlış feromon izi oluşturarak diğer erkekleri şaşırtmaktadır. Üstelik tozla ve feromonla temas etmiş olan erkekler aynı türün doğadaki diğer bireyleri tarafından artık birer dişi olarak algılanmakta ve dişilere ulaşsalar bile onlar gibi koktukları için reddedilmektedirler.

Uygulanacak Alanın Büyüklüğü: Çiftleşmeyi engelleme tekniği ile aynıdır.

Uygulama Zamanı: Çiftleşmeyi engelleme tekniği ile aynıdır.

Uygulama Dozu: Bu yöntem, yuvarlak çekirdeksiz üzüm bağlarında sezon boyunca yaklaşık 60 günlük aralarla 3 kez dekara 18 adet Exo yayıcısı asılmak suretiyle Salkım güvesi’ ne karşı kullanılabilir.

Uygulama Şekli: Sıra arasının ortalama 3 m olduğu bağlarda; bağın içerisinde yaklaşık her 56-57 m2’ ye bir yayıcı düşürülmesi gerektiği için her sıraya yayıcı asılmaz. İki sıra boş bırakılıp üçüncü sıraya yayıcı asılır. Bağın içerisinde yayıcı asılacak sırada, sıra üzerinde 6,5-7 m de bir, bağın ya da uygulama alanının dört dış kenarında ise 2 m’ de bir yayıcı sürgünlere asılmalıdır (Şekil 122 ve 123).

Ayrıca, bağın içinde veya kenarında bulunabilecek meyve ağaçlarının dallarına çepeçevre 2 m de bir ve yerden 2 m yüksekliğe yayıcı asılmalıdır. Çiftleşmeyi engelleme tekniğinde olduğu gibi bu teknikte de tampon uygulaması yapılmalıdır. Zararlının bulaşma oranının % 6’yı aşması durumunda; tercihen biyolojik bir insektisitle örneğin Bacillus thuringiensis preparatı ile bir veya iki kez uygulama yapılarak bu yöntemin etkisi desteklenmelidir.

Şekil 122. Exo yayıcılarının sürgünlere bağlanması.       Şekil 123. Exo yayıcılarının asma üzerinde görünüşü.

Dr. F. Özlem ALTINDİŞLİ

Dr. Fatma ÖZSEMERCİ

Zirai Mücadele Araştırma İstasyonu Müdürlüğü-Bornova