Tarım Kütüphanesi

Azotlu gübrelerin özellikleri
Dr. Yusuf IŞIK
Köy Hiz. Arş, Enst.

Bitkiler için gerekli gübrelerden biri, belki de en önemlisi azotlu gübrelerdir. Toprakta bulunan azot miktarı bitkilerin sağlıklı olarak büyümesi, kaliteli ve yüksek oranda mahsul vermesi için yeterli değildir. Bu bakımdan bitkinin ihtiyacı olan azotun, azotlu gübrelerle toprağa verilmesi gerekmektedir.

Bütün azotlu gübrelerin ana maddesi amonyaktır (NH3). Amonyak doğrudan gübre olarak kullanılabilir. Ancak bu maddenin taşınması, depolanması ve toprağa uygulanmasında bazı zorluklar vardır. Bu itibarla amonyak kullanılmak suretiyle taşınması, depolanması ve uygulanması daha kolay olan azotlu gübreler üretilmiştir.

Bitkiler azot ihtiyacını daha çok amonyum (NH4) ve nitrat (NO3) formundaki azot kaynaklarından temin ederler. Bütün azotlu gübreler de toprağa uygulandıklarında parçalanarak amonyum veya nitrata dönüşürler. Bütün azotlu gübrelerin ham maddesinin amonyak olduğu ve toprağa uygulandıklarında da parçalanarak amonyum ve nitrata dönüştüklerine göre, herhangi bir azotlu gübre ile bitkinin azot ihtiyacını karşılamak mümkündür. Ancak bu gübrelerin yetiştirilen bitki çeşidine, iklim ve toprak özelliklerine bağlı olarak birbirine tercih edilen yönleri vardır. Bunun için yaygın olarak kullanılan azotlu gübrelerin bazı yönlerini tanımamızda fayda vardır.

Amonyum Sülfat: Genellikle beyaz renkte ve toz şeker görünümündedir. Bu özelliğinden dolayı şeker gübre diye tanınır. 100 kilo amonyum sülfat gübresinde 21 kilo azot, 24 kilo civarında da bir başka besin maddesi olan kükürt bulunur. Amonyum sülfat gübresindeki azot amonyum formundadır. Ancak gübre toprağa uygulandıktan bir süre sonra amonyumun bir kısmı nitrata dönüşür. Böylece bitkinin ihtiyacı olan hem amonyum hem de nitrat bu gübre ile karşılanabilir.

Amonyum sülfat gübresindeki amonyum, toprak tarafından kısmen tutulduğu için verilen gübrenin sulama suyu ve yağışlarla yıkanarak kaybolması kısmen önlenmiş olur. Amonyum sülfat asit karakterli bir gübredir. Yöremizin toprakları ise bunun aksine alkali karakterlidir. Bu gübrenin yöre topraklarımıza uygulanması durumunda toprakların alkalilik özelliğinde nispeten bir düşme görülebilir. Böyle topraklarda alkaliliğin düşmesi bitki besleme açısından arzu edilen bir durumdur.

Amonyum sülfat gübresinden bitkinin en iyi şekilde istifade edebilmesi için bitkinin ihtiyacı olan gübrenin yarısının ekimle birlikte, diğer yarısının da gelişmenin daha sonraki dönemlerinde uygulanması gerekir. Böylece verilen gübrenin yıkanarak veya gaz halinde uçarak kaybolması nispeten azalmış olur.

Amonyum Nitrat: Kirli beyaz renkte ve daneli yapıdadırlar. Bu gübrenin %21, %26 ve %33 oranında azot ihtiva eden çeşitleri vardır. Amonyum nitrat gübresindeki azotun yarısı amonyak, diğer yarısı da nitrat formundadır.

Amonyum nitrat gübresi, her bitkiye tavsiye edilebilecek ve çeşitli iklim şartlarında emniyetle kullanılabilecek bir gübredir. İçindeki azotun yarısının amonyum, diğer yarısının da nitrat formunda olması bakımından hem amonyumu hem de nitratı tercih eden bitkiler için emniyetle kullanılabilir. Toprağa uygulanan amonyum nitrat gübresi bir taraftan bitkinin ihtiyaç duyduğu nitratı hazır temin ederken, diğer taraftan toprak kolloidleri tarafından tutulan amonyum iyonları bitkinin ileriki dönemlerindeki azot ihtiyacını karşılar.

Amonyum nitrat suda çok kolay çözünen bir gübredir. Bu sebeple kurak bölgelerde toprak rutubetinin az olduğu durumlarda kolayca çözünerek, bitkiye yarayışlı hale geçer. Fazla yağışlı yörelerde ve aşırı miktarlarda sulama suyunun uygulanması durumunda nitrat formundaki azotun yıkanarak topraktan uzaklaşabileceği düşünülerek, uygulanacak gübrenin yarısının ekimde, diğer yarısının da daha sonra uygulanmasında fayda vardır.

Üre: Beyaz renkte ve küçük boncuk şeklindedir. Piyasada satılan azotlu gübreler içinde en yüksek oranda azot ihtiva eden üre gübresinin 100 kilosunda 45- 46 kilo saf azot bulunur. Daha önce de belirtildiği gibi, bitkiler azot ihtiyacını daha çok amonyum ve nitrat formundaki azot kaynaklarından karşılarlar. Bitkiler üreyi de doğrudan bünyelerine alarak besin maddesi olarak kullanabilirler. Ancak bu gübrenin bitkilere daha faydalı hale gelmesi için parçalanarak amonyum veya nitrata dönüşmesi gerekir. Bu itibarla üre gübresi özellikle üst gübresi olarak kullanıldığı durumlarda amonyum sülfat ve amonyum nitrat gibi gübrelerden daha erken zamanlarda uygulanmalıdır.

Ürenin toprakta parçalanmasından sonra gaz halinde azot kayıpları olmaktadır. Bu kayıplar kireçli ve kumlu topraklarda daha da yüksek oranlarda olur. Bu kayıpları en aza indirmek için ürenin 8-10 cm derine uygulanmasında fayda vardır. Üre kullanırken göz önünde bulundurulması gereken hususlardan biri de çimlenen bitkilere ve genç bitki köklerine yaptığı zarardır. özellikle bitkinin ihtiyacının üzerinde aşırı miktarlarda ve tohumla birlikte uygulanan ürenin parçalanması esnasında meydana gelen bazı maddeler çimlenen tohuma ve genç bitki köklerine zarar vermektedir. Bunun için öncelikle aşırı miktarlarda üre uygulanmasından kaçınmalı ve bu gübreyi tohum ve genç bitki köklerinin yakınına vermemeliyiz.