Tarım Kütüphanesi

AÅžILI VE AÅžISIZ AMERÄ°KAN ASMA FÄ°DANI ÃœRETÄ°MÄ°

Filokseranın girmiş olduğu bağ alanlarında yeni bağcılığın yapılabilmesi, yalnız filoksera zararlısına dayanıklı Amerikan Asma Anaçları veya bunların melezleri ile mümkün olmaktadır.

Bu dersimizde filokseralı bağ bölgelerinde yeni bağların kuruluşunda kullanılan aşılı ve aşısız asma fidanlarının üretim tekniğini göreceğiz.

Filokseralı bağ bölgelerinde yeni bağlar iki şekilde kurulmaktadır.

1- Aşılı asma fidanları ile

2- Aşısız Amerikan asma fidanları ile

öncelikle aşılı asma fidanı üretim tekniğini kısaca ana hatları ile görelim

2.1. Aşılı Asma Fidanı Üretimi :

Bağcılıkta gelişmiş ülkelerde bağların büyük çoğunluğu bu fidanlar ile tesis edilmektedir.

Aşılı fidanlarla bağ tesisi mahsul yönünden en az bir yıl öncelik kazandırmaktadır. Bunun yanında işgücü yönünden önemli ölçüde ekonomi sağlamaktadır.

Aşılı asma fidanı üretiminde yapılacak ilk iş çelik ve kalemlerin alınmasıdır.

2.1.1. Çelik ve Kalemlerin Alınması

Anaçlık ve bağların budamalarına sonbaharda yaprak dökümünden, ilkbaharda sürgünlere su yürüyene kadar devam edilir. Asma sürgünleri 35-45 cm uzunlukta dip gözün hemen altından kesilerek asma çeliği haline getirilir. Dip göz hariç diğerleri köreltilir. Çeliklerin üzerindeki koltuk, sülük, salkım sapı gibi kısımlar çıkarılır. Aşılık çeliklerin çapları 6-12 mm arasında olmalıdır. Çelikler çaplarına göre ayrılarak 100’lük demetler halinde bağlanmalıdır.

Demetler haline getirilip etiketlenmiş çeliklerin aşı yapımına kadar herhangi bir su kaybına neden olmadan saklanmaları gerekir. Çeliklerin saklanmaları katlama havuzu veya soğuk depolarda yapılır. Katlama havuzlarının drenajının çok iyi yapılması gerekir. Drenajı iyi olmayan katlama havuzlarında çelik muhafazası mümkün değildir. Katlama havuzlarında çelik demetleri sürmeyi geciktirmek için ters olarak yerleştirilir. Demetler hava almayacak şekilde milli toprakla sıkıştırılır ve üzerleri 5-7 cm kalınlıkta milli toprakla örtülür. Katlama havuzunda çelikler 3-4 ay süre ile sağlıklı olarak saklanabilir. En sağlıklı saklama şekli ise soğuk depolarda, 0-4°C de ve % 75-80 nem ihtiva eden ortamlarda muhafaza edilmeleridir.

Aşı kalemleri de asma çeliklerinde olduğu gibi kum havuzlarında veya soğuk hava depolarında muhafaza edilirler.

Şekil 2. Tele alınmış Amerikan asma anaçlığı

2.1.2. Anaç ve Kalemlerin Aşıya Hazırlanması

Daha önce alınmış olan çelik ve aşı kalemlerinin saklama ortamlarında kaybettikleri suyun bünyelerine geri verilmesi sağlanmalıdır. Bu amaçla anaç çelikleri 20°C deki suda 48 saat, aşı kalemleri 12 saat bekletilmelidir.

2.1.3. Masabaşı Aşılarının Yapımı

Aşı makinalarını; açtıkları aşı kesitlerine göre 3 ana grupta toplamak mümkündür.

A. Dilcikli İngiliz aşısı

B. Testereli aşı

C. Omega aşısı

Avrupa'da ve Yurdumuzda genellikle omega işareti şeklinde aşı makinaları kullanılmaktadır. Makine tipi ne olursa olsun aşı kesit yeri çok düzgün olmalı ve anaçla kalem birbirine sıkıca temas etmelidir.

Aşıda dikkat edilecek en önemli hususlardan bir tanesi çepeçevre kallus oluşumunu sağlamak için, anaçla kalemin mümkün olduğu kadar aynı kalınlıkta olmasıdır.

Aşı yerinden su kaybının önlenmesi, aşı yerindeki enfeksiyonlar ile aşı gözünün sürmesinin engellenmesi için, aşılı çelikler aşı işleminden sonra aşı yerinin 2 cm altına kadar 1-2 saniye parafin içerisine batırılır.

Parafinlenmiş çelikler çeşitli metotlarla kaynaştırılırlar. Bunlardan bir tanesi katlama materyali kullanılmak suretiyle sandıklarda, diğeri ise suda çimlendirmedir.

Aşılı çelikler sandıklara yerleştirilirken altına ve aralarına katlama materyali konur. Katlama materyali olarak genellikle kavak talaşı, perlit veya bunların karışımları kullanılır.

Su içinde yapılan çimlendirmede plastik kasalar kullanılır. Kasalara çeliklerin 6-8 cm’ lik bölümüne kadar su konulur. İçine oksijeni sağlamak için bir miktar odun kömürü konur. Parafine batırılmış olan aşılı çelikler aşı yeri üste gelecek şekilde dizilirler.

Şekil 3. Dilcikli İngiliz aşısı

Şekil 4. Testereli aşının kesiti

Şekil 5. Omega aşısının kesiti

Şekil 6. Masa başı aşılama

Şekil 7. Aşılı çeliklerin parafinlenmesi

Şekil 8. Aşılı çeliklerin suda çimlendirilmesi

Aşılı çelikleri içeren sandık ve kasalar çimlendirilmek üzere çimlendirme odalarına alınırlar. Çimlendirmenin esası, anaç ile kalemin birbirleriyle iyice kaynaşmasının sağlanmasıdır. Çimlendirme odalarına konan sandıklar ilk hafta 28-30 °C arasında tutulur. Daha sonra ısı 24 °C’ye düşürülür. Oda rutubetinin % 75-85 arasında olması uygundur. Kallus oluşumu 8. günden başlar, 15-20 gün sürer. Yeterli kallus oluşumu sağlandıktan sonra çimlendirme işine son verilir. Ortamın ısısı 20 °C ye düşürülerek bitkiler dış şartlara hazırlanırlar.

2.1.4. Dikim

Çimlendirme sürelerini doldurmuş ve dış ortama alıştırılmış olan aşılı çelikler ya fidanlık toprağına veya kontrollü ortamda karton saksılara veya naylon torbalara dikilirler. Sandıktan çıkarılan aşılı çelikler önce temizleme işlemine tabi tutulurlar. Anaçtan ve dipten çıkan kökler kesilir. Alıştırma sırasında uzamış sürgünler 1-1,5 cm den bıçak veya tırnak ile koparılır. Aşılı asma çeliklerinin genelde iki şekilde dikimi yapılır. Bunlar tepe dikim ve çiziye dikimdir. Kumsal hafif bünyeli üretim parsellerinde çiziye dikim, ağır topraklarda ise tepe dikim tercih edilmelidir.

Çiziye dikimde çelikler üretim parsellerine don ve kırağı tehlikesi ortadan kalktıktan sonra dip kazan ile açılan çizilere 5-8 cm aralık ve 90-100 cm sıra arası mesafe ile dikilirler, üzerleri 5 cm tavlı toprakla örtülür. Bu işlem, olası bir ilkbahar geç don ve kırağısından sürgünlerin zarar görmesini önlemek için gereklidir.

Son yıllarda fidan üreten kuruluşlarda naylonla kaplanmış kümbetlere, tepe dikim şeklinde fidanlar 4-5 cm aralıklarla saplanmaktadır. Damlama sulama yapılan kümbetlerde bu şekilde hem yabancı ot kontrolü, hem de söküm işlemi özel pulluklarla kolayca yapılabilmektedir.

Şekil 9. Damla sulama sistemli ve plastik örtülü köklendirme alanı

Şekil 10. Aşılı çeliklerin köklendirme alanına dikimi

2.1.5. Bakım İşleri

Aşılı çeliklerin dikileceği toprağın sonbaharda dönüme 2-3 ton hesabıyla iyi yanmış ahır gübresiyle gübrelenmesi gereklidir. Kış döneminde dönüme 20 kg. P205 ve 30 kg. Amonyum Sülfat verilmelidir. Gelişme devresinde yaprak gübresi veya Amonyum Nitrat ile takviye yapılmalıdır.

Gelişme döneminde sulama ve çapa işleri 20-25 gün arayla yapılmalıdır. Bu sayı iklim koşullarına göre değişebilir. Aşılı fidanlarda mildiyö ve külleme hastalıklarına karşı gerekli mücadele yapılmalıdır. Aşılı fidanlarda aşı yerinden boğaz kökleri varsa bunlar fazla büyümeden alınmalı ve arkasından sulanmalıdır. Sürgünlerin fazla büyüyüp aşı yerinin kırılmasını önlemek için 35-40 cm den tepelerinin kesilmesi kök oluşumunu da artırır. Sökümden 2 ay kadar önce sulamaya son verilmelidir.

Şekil 11. Fidanların çapalanması

Şekil 12. Fidanların sulanması

2.1.6. Asma Fidanlarının Sökümü, Tasnifi ve Muhafazası

Fidan sökümü, yaprakların dökülmesinden sonra toprağın tavlı olduğu zamanda söküm pullukları ile yapılır. Sökülen bu fidanlar kök, sürgün ve kalınlığına göre ayrılır. 25 veya 50'şerlik demet yapılarak bağlanır ve çeşit etiketi konur.

Şekil 13. Fidan sökümü

Şekil 14. Aşılı fidanların soğuk depolarda muhafazası

Demet haline getirilen fidanlar satışa kadar kum havuzlarında veya soğuk depolarda muhafaza edilirler.

Filokseralı bağ bölgelerinde diğer bir bağ kurma şekli Aşısız Amerikan Asma Fidanları ile olmaktadır.

2.2. Aşısız Amerikan Asma Fidanı Üretimi

Aşısız asma fidanı üretiminde, 4-6 mm ve daha kalın çelikler kullanılır. Bu çeliklerin en önemli özelliği odunlaşmış olmalarıdır.

Üretim çelikleri 35-45 cm uzunlukta dip tarafından ve uç tarafından birer göz bırakılacak şekilde bir yıllık sürgünlerden elde edilir. Üst göz ve alt göz hariç diğer gözler körletilir. Bu çeliklerin muhafazası da aşılı çeliklerde olduğu gibi naylon torbalar içinde soğuk hava depolarında veya kum içinde olur.

Çelikler dikimden önce 24-48 saat su içinde bırakılmalıdır.

Dikim daha önce hazırlanan balık sırtı şeklindeki kümbetlere yapılır. Dikim sıra üzeri 5-6 cm, sıra arası 80-120 cm olacak şekilde yapılır.

Aşısız çeliklerin dikileceği toprağın da kış döneminde fosforlu ve azotlu gübrelerle gübrelenmesi gerekir. Gelişme döneminde de fidanlara iklim ve toprak durumu göz önüne alınarak yeterli sayıda çapa ve sulama yapılmalıdır. Aşısız asma fidanlarında hastalık ve zararlı görülmemektedir. Bunun için ilaçlama yapılmasına gerek yoktur.

Yaprak dökümünden sonra fidanlar söküm pullukları ile sökülürler. Gelişme durumuna göre ayrılan fidanlar 50'şerlik demet yapılarak etiketlenir, satışa arz edilir. Bunların muhafazaları soğuk hava depolarında veya kum içinde olmaktadır.