Tarım Kütüphanesi

AĞ HAVUZLARINDA ÇİPURA BALIĞI YETİŞTİRİCİLİĞİ

Çipura balığı, Ege'nin çok sevilen, eti çok lezzetli hem ülkemizde, hem de yurt dışında, diğer balıklara göre daha çok para eden bir su ürünüdür.

Çipura balığı yetiştiriciliği, ülkemizde 1980'li yıllarda başlamıştır, Yurdumuzda en fazla yetiştiriciliği yapılan deniz balığıdır.

Çipura balığı yetiştiriciliği ya denizden alınan suyla karada havuzlarda, yada denize yerleştirilen ağ havuzlarda (Kafeslerde) yapılır. Havuzlar, çipura balığının evidir. Bu evi temiz yerlerde kurmalıyız.

Bu dersimizde, Çipura balığı yetiştirmek için neler yapmamız gerektiğini kısaca gözden geçireceğiz. belki ilginizi çeker. Siz de Çipura balığı yetiştiriciliği yapabilirsiniz. Yeterli bilginiz varsa, karlı bir işletmeye sahip olabilirsiniz.

Şekil 1. Çipura balığı

Çipura balığı yetiştiriciliğini yaygınlaştırmak için Tarım ve Köyişleri Bakanlığı; Muğla-Bodrum'da Güvercinlik Koyunda, Antalya-Kaş, Beymelek dalyanında Çipura balığı yetiştirmekte ve üreticimizin yavru balık ihtiyacını temin etmektedir.

Çipura balığı yetiştirmek için önce uygun bir yer bulunması gerekir. Bu konunun üzerinde önemle duruyoruz. Eğer işletme iyi bir yerde kurulamazsa, belki çipura balığı yetiştirilir. Ama kâr elde edilemez veya kâr yeteri kadar yüksek olmaz.

Şekil 2. Çipura balığı yetiştirme tesisinin genel görünümü

HER YERDE ÇİPURA BALIĞI YETİŞTİRİLMEZ

Yetiştiricilik yapılacak saha (deniz), hiç bir şekilde kirli olmamalıdır. Bu saha ne kadar temiz olursa balıklar o kadar çabuk gelişir verim ve dolayısıyla karda yüksek olur.

Yetiştiricilik yapılan yerlerde tatil köyleri, yerleşme merkezleri vb. yerler olmamalıdır. Aksi halde işletme bu yerleşim yerlerinin gürültüsünden, ışığından, oluşturacağı kirletici atıklardan veya hırsızlık gibi olaylardan dolayı zarar görebilir.

Kafeslerin yerleştirildiği koylar, o yörede hakim rüzgarlara karşı korunmuş olmalıdır. Yoksa kafesler, azgın dalgalara dayanamaz, parçalanır. Binbir emek ve zahmetle yetiştirilen balıklar kaçarlar.

Kışın sular soğuduğu zaman, suyun sıcaklığının belli bir derecenin altına düşmemesi için kafeslerin konulduğu denizin derinliği en az beş metre olmalıdır. Derinlik daha az olduğu zaman, sular çabuk soğur ve Çipura balığı soğukta kırılabilir.

Ağ kafesleri koyacağımız yer, deniz ulaşımına engel olmamalıdır.

İşletmenin olduğu yerin ulaşım problemi olmamalıdır. Bu hem yetiştirilen balığın kolayca pazarlanması, hem de işletmenin ihtiyacı olan yem ve diğer giderlerin kolayca temin edilmesi için gereklidir.

Yukarıda, kısaca bahsedilen özelliklere sahip yer tespit edildikten sonra, Tarım ve Köyişleri İI Müdürlüklerine bir dilekçe ile müracaat edilmelidir. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı İI Müdürlüğü size tespit edilen uygun olduğunu bildirdikten sonra, Liman Başkanlığından burada kurulacak tesisin deniz ulaşımını engellemeyeceğine ve Sağlık Ocağından da insan sağlığına zarar vermeyeceğine dair belge alınmalıdır. bu belgeler tamamlandıktan sonra burada Çipura balığı yetiştirilebileceğine dair yapılabilirlik (fizibilite) raporu hazırlayıp Tarım ve Köyişleri Bakanlığı İI Müdürlüğüne tekrar müracaat edilmelidir.

Tesisinizde yılda ürettiğiniz balık miktarı, 30 ton kadar ise projenizi Tarım ve Köyişleri İI Müdürlüğü onaylayarak size geri verecektir. Kapasite daha büyük olanları ise, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı onaylayacaktır.

Projenizi onaylatmakla işimiz bitmiyor. Yetiştiricilik yapacağımız yeri kiralamamız gerekir. Bütün denizler devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Devletin mallarını da Maliye ve Gümrük Bakanlığı kiraya vermektedir.

Kiralayacağımız yer için Maliye ve Gümrük Bakanlığına projeyle birlikte müracaat etmeliyiz. Maliye ve Gümrük bakanlığı yeri bize 10 yıldan az olmamak üzere , tarım ve Köyişleri Bakanlığının belirlediği şartlar üzerinde kiraya verecektir. Yerimizi kiraladıktan sonra yapacağımız ilk iş, projemizde öngördüğümüz şekilde havuzlarımızı ve ağ kafeslerini kurmamızdır.

ÇİPURA BALIKLARIMIZI NEREDE YETİŞTİRECEĞİZ?

Çipura balıklarımızı iki şekilde yetiştirebiliriz. Ya denizden su alarak karada açacağımız havuzlarda, ya da denizde ağdan kuracağımız havuzlarda yetiştirebiliriz. Biz bu dersimizde ağ havuzlarda çipura balığı yetiştiriciliğini sizlere anlatmaya çalışacağız.

Åžekil 3. YetiÅŸtirme tesisi.

AĞ HAVUZLARIMIZIN öLÇÜSÜ NE OLMALIDIR.

Çipura balığı yetiştiriciliğinde, kullanılan kafes boyutları 2.5x2x2 m, 4x4x3 m, 5x5x3 m, 13x6x3 m'ye kadar değişme gösterebilir. Kafesler sentetik materyalden yapılmıştır. Havuzlar iki bölümden oluşmaktadır:

1. Yüzdürücü olan ahşap ve çerçeve kısım,

2. Balıkların yerleştirildikleri ağ (torba) kısım

1. Yüzdürücü kısım, boyutları 4 m x 30 cm x 4 cm olan 4 adet tahtanın kare şeklinde çivilerle tutturulmasıyla meydana gelir. Bu ahşap kısmın yüzdürülebilmesi içinde tahtaların altlarına plastik yüzdürücü materyaller konur. Böylece, havuzun bu bölümünün su yüzeyinden 40-50 cm yukarıda olması sağlanır. Burası balıklarımızı kontrol edebileceğimiz bir gezinti yeri olduğu gibi yemleme de buradan yapılır. Balıklarımızın havuzun dışına atlayarak kaçmaması içinde 1 m kadar ağla yükseltilir.

2. havuzun ağ (torba) kısmı; ahşap kısmın boyutlarına uygun olarak yanlardan yarım metre daha kısa olacak şekilde, ağın bir yüzü açık küp şeklinde dikilmesiyle oluşur. Kafes boyutumuz 4 x 4 x 3 m'sine ise ağ kısmı 3.5 x 3.5 x 3 m boyutlarında, 5 x 5 x 3 m ise ağ kısmı 4.5 x 4.5 x 3 m boyutlarında olur. Torba şeklinde dikilen ağın taban köşelerinde ağırlıklar asılarak ağın suyun içinde gergin olarak durması sağlanır. Ağın üst kısmı da yüzdürücülere sıkıca bağlanır.

Şekil 4. Yüzer kafes ünitesi.

Şekil 5. Yüzer kafes ünitesinin dibe bağlanması.

Åžekil 6. Sabit Kafesler

a) Beton direk, b, c) Demir çubuk, d) Çelik boru, e) Balık ağı,

f ) Çelik çerçeve, h) Su tabanı, g) Su yüzeyi

Şekil 7. Sabit ve aynı zamanda yüzen kafesler.

a) Duba, b) Sabitleştirici kazık, c) Bambu çerçeve, d) Kafes eteği, e ) Tel, f) Balık koruma ağı, g ) Yatay urgan, h ) Taban ağı çerçevesi

NE KADAR AÄž HAVUZU YAPACAÄžIZ

İşletmemizin kapasitesine göre ağ havuzlar hazırlanır. Ağ havuzlar, düzgün sıralar halinde birbirlerine bağlanır. Akıntı ve dalgalarla sürüklenmesi içinde sıra başından ve sonundan demir çapalarla sabitleştirilir.

Ağ havuzlarımızı kurunca, sıra havuzlarımızda besleyeceğimiz yavruların teminine gelir.

YAVRU ÇİPURA BALIĞINI NASIL TEMİN EDECEĞİZ

Çipura balığı yavruları iki yolla temin edebiliriz. Ya tabiattan toplayarak, yada yavru yetiştiren işletmelerden satın alarak.

Tabiattan yavru toplama, Nisan-Mayıs aylarında tatlı suların denize karıştıkları nehir ağızlarına, yavruların azmaklara sürüler halinde beslenmek ve korunmak için geldikleri zamanlarda yapılır. Yavru toplama işi, özel olarak yapılmış ve yavrulara zarar vermeyen tül ığrıplarla yapılır. Tül ığrıplardan alınan yavrular hemen yavru tanklarına alınır ve ilaçlanır. İlaçlama için furazolidone gibi ilaçlar kullanılır. Yavrular en kısa zamanda yetiştirilecekleri ağ kafeslere nakledilmelidir. Zaman kaybı, yavru kaybı demektir.

Şekil.8. Bir havuzun genel görünümü.

Yavru balık devlet kurumlarından da temin edilebilir Yavru çipura balıklarını yetiştirip satan devlet kurumlarımız vardır. Bunlar; Bodrum Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü, Kepez-Beymelek Su Ürünleri Üretme İstasyonudur.

Ayrıca çeşitli yerlerde özel çipura balığı kuluçkahanelerinden de halka yavru balık pazarlanmaktadır.

Åžekil 9. Ãœretim tesisi

Şekil.10. Kuluçkahane

HAVUZLARA NE KADAR YAVRU BALIK KOYACAÄžIZ

Tabii ortamdan yakalanan veya kuluçkahanelerden satın alınan 0.5-1 g ağırlığında, 1.5-2 cm. boyunda olan çipura balığı yavruları göz açıklığı 2-3 mm olan ağlardan yapılmış havuzlara konulur. Her havuza % 10 zayiat dikkate alınarak 1 m3'e 110 adet yavru balık yetiştirilir. Böylece 4x4x3 m'lik bir havuza 3300 adet yavru balık konmuş olur. Bu yavrular iki ay sonra 3-4 g ağırlığa ulaşırlar ve göz açıklığı 6.5 mm olan ağ havuzlara aktarılırlar. Bundan sonra yavruların ağırlıkları iki ayda bir kontrol edilerek daha büyük ağ gözlü havuzlara yerleştirilirler.

YAVRULARIN KONULACAĞI AĞIN GöZÜ NE OLMALIDIR.

Balığın 
yaşı

Balığın 
Ağırlığı

Balığın konulacağı 
aÄŸ havuzun 
ağ gözü açıklığı

Başlangıçta

0.5- 1 g

2-3 mm

2 ay

3-4 g

6.5 mm

4 ay

10  g

10.5 mm

6 ay

Böylece balıklar büyüklüklerine göre ağ göz açıklığı değişik ağ havuzlarına konulmak suretiyle, pazarlanıncaya kadar 18 mm göz açıklığında olan ağ havuzlarda büyütülürler.

Åžekil 11. Yavru yetiÅŸtirme kafesleri

AÄž HAVUZLAR DA KÄ°RLENÄ°R

Ağ havuzların, gözleri yosun bağlayarak kirlenir. Bu yosunları gidermek için suyun sıcaklığına bağlı olarak her 10-15 günde bir ağ havuzları, temiz olanlarla değiştirilmelidir. Bu iş hiç ihmal edilmemelidir. Aksi halde balıklarımız suyun hareket etmeyişinden dolayı oksijensizlikten ölürler. Bu suretle emeklerimiz heba olabilir.

ÇİPURA BALIĞININ BESLENMESİ

Çipura, balıklarının durumuna göre beslenmeleri farklı olur. Yaşına göre yem rasyonları yapılır.

Havuzlara yeni konulan yavru balıkları yeme alıştırmak oldukça güçtür. Bu dönemde, ekonomik değeri az veya fiyatı ucuz olan taze ve donmuş balıkları kıyma makinesinden geçirilerek balık ezmesi yapılır: Burada hiç unutulmaması gereken husus ezme yapılacak balığın çok taze olmasıdır. Bu ezmenin içine 1 .1 oranında toz çipura yavru balığı yemi karıştırılarak yavru balıkların yiyebileceği bir yem elde edilir. Yavrulara bu yemden günde 4-6 defa, canlı ağırlıkların % 10-15 i kadar verilmelidir. Bu dönemde dikkat edeceğimiz başka bir husus, yavru balıkları hastalıklardan korumak için yemlere antibiyotik karıştırılmasıdır.

Ağırlığı 10-15 gr a ulaşan balıklara, günde verilecek yem miktarı canlı ağırlığının % 3 üne düşürülür. Taze ve karma yemden de pelet yeme geçilir. Pelet yemin, çapı 1.5 mm' den başlanır. Balık büyüdükçe pelet yemin çapı da büyütülür. Pelet yem % 46-52 hayvansal protein ihtiva etmelidir. Peletteki ve dolayısıyla rasyondaki hayvansal proteinler balık unundan gelmelidir. Su sıcaklığına bağlı olarak balığa verilecek yem miktarı da canlı ağırlığının % 1.3-2 si kadar olmalıdır. Yaklaşık 2.5-3 kg. yemle 1 kg. çipura balığı elde edilir.

Çipura balıklarımızı yemlerken, hiç bir öğünde tam olarak doyurmamalıyız. Balıklarımızı doyurursak yem zayiatımız artar.

Yavru çipura balıkları 12-14 ay sonra 300-350 gr’a ulaşırlar ve pazarlanırlar. Her bir ağ havuzdan 800-1000 kg arasında çipura balığı elde edilir.

Şekil 12. Yetiştiricilikte elde edilen bir çipura balığı