Tarım Kütüphanesi

AÇIKTA BESİCİLİK

Ülkemizde geçmiş dönemlerde çok güzel ahırlar yapıldı. Ancak yetiştiricilerimiz bütün sermayelerini ahıra harcayınca içine hayvan koyacak, yem ve benzeri üretim giderlerini karşılayacak paraları olmadığından, o güzel ahırlarımızın önemli bir kısmı boş kaldı ve üretim yapamadık.

Ülkemizde genellikle kapalı tip barınaklar yapılmaktadır. Sığır besiciliğinde, karlı olabilmek için sabit yatırım tutarının mümkün olduğu kadar düşük seviyede tutulması gereklidir. Sabit yatırım maliyetleri olarak binalar, yem deposu, yem hazırlama ünitesi, hayvanların bulunacağı saha, alet ve ekipmanları sayabiliriz. Tüm bu yatırımlar, besiciliğin başlangıcında, sermayenin önemli bir kısmının harcanması demektir. Bu da bizim için gerekli olan işletme sermayesinin küçülmesine yol açmaktadır.

Tüm bu sabit yatırımları hallettiğimizi varsayalım. Sırada, bakım, beslenme ve bunlar için gerekli işgücü bulunmaktadır. Kapalı sistemlerde yemleme, sulama, gübrenin atılması, hayvanın bağlı tutulması gibi işlerde daha fazla işçilik gerektirmektedir. Huysuz hayvanlardan dolayı bakıcıların yaralanma riski de bulunmaktadır. Oysa, açık sistemde hayvan serbest olduğu için, günlük olarak sadece yem verilmektedir.

Açık sistemde en çok korkulan, kışın soğuklarında hayvanın hastalanmasıdır. Oysa, vahşi hayvanların, kış koşullarında açıkta yaşayabildiği düşünülürse, bu kaygının yersiz olduğu anlaşılır. Ayrıca, bugün dünyada, açıkta besicilik rahatlıkla yapılmakta ve -17 derecede bile yeterli canlı ağırlık artışı sağlandığı bildirilmektedir.

Şekil 1. Açıkta besicilik işletmesi

Kapalı sistem ahırlarda, yeterince havalandırma sağlanamaması, altlarının ıslak olması gibi nedenlerden dolayı, daha çok hayvan hastalanmaktadır. Açık sistemde hayvan serbest olduğundan, yeterince yem yer ve su içer. Havalandırma ve gübre atma problemi yoktur, hayvanların korunması için sundurma ve gölgeliklerin kullanılması gibi avantajlı yönleri de bulunmaktadır. Unutulmamalıdır ki emek harcamadıkça, hiçbir şey kusursuz değildir. Çalışmak ve sabretmek, başarı ve kazancı getirecektir.

Açıkta besicilik yapmaya karar verdikten sonra, düşünülmesi ve planlanması gerekli unsurları şöyle sıralayabiliriz:

* Kuruluş Yerinin Seçimi,

* Hayvan Başına Düşen Alanın Hesabı,

* Yemlik,

* Suluk,

* Gölgelik,

* Sundurma,

* Padok ve Bölme (Çitler),

* Hayvan Yakalama Yeri,

* Hayvan İndirme Ve Bindirme Rampası,

* Yem Depoları,

* Gübrelik,

* Silaj ve Posa Çukurlarıdır.

YER SEÇİMİ:

Besi açıkta yapılacağı için yağmur, kar sürekli açık olan ahırın içine yağacaktır. Buna idrar ve gübreyi de eklersek çok miktarda çamur olabileceği anlaşılmaktadır. Bunu önlemek için arazinin güneye meyilli ve toprak geçirgenliğinin yüksek olması suyun birikmesini azaltacaktır. Bu arazinin engebeli olması ya da küçük tepeciklerin bulunmasına da dikkat edilmelidir. Bu tepelerde daha az çamur olacağı için, hayvanlar buraları hem dinlenmek hem de yemlik ve suluklara gitmek için kullanacaktır. Soğuk ve sert rüzgarlara karşı korumalı arazilerin seçimi yararlı olacaktır. Bu özelliklere sahip araziler bulunması yatırım masraflarının azalması demektir. Bulunmaması durumunda, umutsuzluğa düşmeyip, mevcut araziye bu özellikleri kazandıracağız. Bunun için, arazideki suyun uzaklaştırılması sağlanıp, tepecikler oluşturulacak; rüzgar, yağmur, kar ve güneşe karşılık sundurma ve gölgelikler yapılacaktır. Bunlara ilaveten hayvan başına düşen alanı biraz daha büyüteceğiz..

Tüm işletmelerde olduğu gibi yol, su ve elektriğe yakın olması açık sistem içinde yararlı olacaktır.

Bu bilgilerin ışığı altında, meyilli, içme suyuna sahip, ulaşımı kolay ve az yağış alan bölgeler yurdumuzda her yerde mevcuttur. Ancak yağışın fazla olması ve arazi yapısından dolayı Karadeniz bölgesinde yapmak biraz daha zor gözükmektedir.

HAYVAN BAŞINA DÜŞEN ALANIN HESAP EDİLMESİ

Hayvan başına alan hesap edilirken, arazi eğimli, yağış miktarı ve toprak yapısı göz önüne alınmalıdır. Sundurma ve gölgeliğe göre de gerekli alanlar şöyle hesap edilmektedir:

1- Gölgelikli, tabii zeminli açıkta besi yerleri için gölgelikli alan dahil hayvan başına 12 m2’dir.

2- Sundurmalı, tabii zeminli açıkta besi yerleri için hayvan başına sundurma altı 2 m2, padok 10 m2’dir. Yemlik ve yem yolu hariçtir.

3- Sundurmalı, beton zeminli açık besi yerlerinde, sundurma altı 2 m2, padok 2 m2’dir. Yemlik ve yem yolu hariçtir.

4- Kapalı sistem düşünülürse, yemlik ve yem yolu hariç hayvan başına 2.5 m2’dir.

Bu ölçüler normal şartlar içindir. Duruma göre ölçüler büyütülebilir. Bu ölçülere göre gerekli alan hesap edilebilir.

YEMLÄ°KLER

Yemlikler ahşap, beton, ahşap-beton yapılabilir. Yemlikler, hayvanın rahatlıkla yem yiyebileceği ve temizliğinin yapılabileceği şekilde düşünülmelidir. ön kısmında, idrar ve gübrenin de ilave edilmesinden dolayı, yağışlı havalarda çok miktarda çamur oluşmaktadır. Bunu önlemek amacıyla yemliğin önüne, 3 m genişliğinde ve 10 cm yüksekliğinde % 4-6 eğimli beton bir alanın yapılması çamur oluşumunu azaltacaktır.

Yemlik boyu hayvan başına 50 cm önerilmektedir. Eğer önünde devamlı yem bulunursa, 20-25 cm’ye kadar düşürmek mümkündür. Yağışlı havalarda yemlerin ıslanmaması için, yemliğin üstünün kapatılması fayda sağlayacaktır. Yemlik içi, temizliği ve yemin rahatça yenebilmesi açısından, Şekil 2'de gösterildiği gibi ya da benzer şekillerde yapılabilir.

Åžekil 2. Yemlik kesiti

SULUKLAR

Suluklar hayvanların rahatlıkla içebileceği yerlere yerleştirilmelidir. Çeşitli tip ve yapıda sulukların olmasına rağmen, betondan ya da paslanmaz metalden yapılan şamandıralı suluklar değişik çevre şartlarında daha kullanılışlıdır. Suluklar, zemine dökülen sular işletme dışına akacak şekilde yerleştirmeli ya da gerekli önlemler alınmalıdır.

Şamandıralı suluklar, sürekli dolu olmaları nedeniyle ihtiyacı karşılayabilmektedir. Sulukların 50 x 150 cm boyutlarında olması yeterli bulunmaktadır. Suluk etrafına 10 cm yükseklik ve 2 m genişlikte beton yapılması rahatça su içmesi ve suyu kirletmemesi yönünden uygun olacaktır.

Şekil 3. Şamandıralı yalak suluk

GöLGELİK

Hayvanları sıcaktan korumak amacıyla yapılmaktadır. Gölgelik yapılırken, hayvan başına 2.5 m2 gölgelik alanı ve 3 m yüksekliği olacak şekilde düşünülmelidir. Gezinti yerinin ortasına yapılırsa her iki tarafından da hayvanlar yararlanabilir. Yapım malzemesi olarak, ahşap, demir vb. uygun ve ucuz malzemelerle yapılabilir.

SUNDURMA

Açık sistem besicilikte, hayvanların dinlenmek, yağmur, kar ve rüzgardan korunmak için en çok kullandıkları bölümü oluşturmaktadır. Basitçe, üstü kapalı, kuzeyi duvarla çevrili ve tabanı beton olabilen yarı açık bir kısımdır.

Girmesi için eni fazla geniş olmamalı ve çatı eğimi ona göre düşünülmelidir. Rüzgara karşı, kuzey yönüne duvar ve yapılmalıdır. Yazın sundurma altının serin olması için birkaç tane de pencere yapılmasında fayda bulunmaktadır. Masrafı azaltmak amacıyla, sundurmanın yan taraflarının açık olması önerilmekle birlikte, duvar yapılması kışın rüzgara karşı hayvanları daha iyi korumaktadır.

Sundurma, hayvan başına 2 m2 taban alanı, 2.30 m arka yüksekliği ve çatı eğimine göre ön yüksekliği belirlenerek yapılabilir.

PADOK VE BöLME ÇİTLERİ

Çitleri, hayvanı belirli alanda tutmasını sağlayan, tel, örgü tel, demir, ahşapvb. malzemeden yapılabilen ve duvar yerine geçen yapılar diye tanımlayabiliriz. Açık besi yerlerinde padok çevreleri ve iç bölmeler; kapalı ahırlarda ise bölme etrafları çitle çevrilebilir.

Çitin yüksekliği hayvanın boyuna göre ayarlanabildiği gibi, 1.30 m yeterli görülmektedir. Hayvanın bir bölmeden diğerine geçmesini ya da dışarı çıkmasını önleyecek şekilde ikili, üçlü hatta dörtlü sıra halinde yapılabilir.

Çit malzemesi olarak, ucuz, kolay bulunabilir ve dayanıklı her türlü malzemeden yapılabilir. Fakat, genelde demir boru, ahşap, alüminyum, çelik halat, prefabrik elemanlar şeklindeki malzemeler çit yapım amacıyla daha çok kullanılmaktadır.

Şekil 4. Açıkta besicilikte çitler

HAYVAN YAKALAMA YERÄ°

Açık beside hayvanlar serbest halde dolaştıklarından, aşı, ilaç, tartım, satmak vb. nedenlerde dolayı yakalanmaları zor olmaktadır. Hayvanın yakalanması için, padok içinde ve dışında hayvan yakalama yerinin yapılması gereklidir.

Hayvan yakalama yeri, 2.5 m uzunluğunda, giriş kısmı 1.20 m, çıkış kısmı 90 cm ölçülerindeki bir yer yeterli olmaktadır. Bu kısmın çıkışına hayvan tartmak için bir kantar yerleştirilebilir.

HAYVAN Ä°NDÄ°RME VE BÄ°NDÄ°RME RAMPASI

Hayvanı herhangi bir arabaya bindirmek ya da indirmek için rampa yapılmasında yarar vardır. Rampanın yüksekliğinin kamyon kasa yüksekliğine göre yapılmasının yanı sıra, taşınabilir olması kullanımını kolaylaştırır.

Rampada, hayvanın çıkabileceği bir eğimin olması ve hayvanın düşmesini engelleyecek bir korkulukların bulunması gereklidir.

Şekil 5. Hayvan indirme bindirme rampası

YARDIMCI TESÄ°SLER

Yemlerle ilgili kısımları içermektedir. Kapasite ya da büyüklükleri, hayvan sayılarına göre ayarlanabilir.

1- Yem hazırlama yeri: İşletmenin uygun bir yerine yapılabilmekle birlikte, yem dağıtmanın kolay olabileceği bir yere yapılması, zeminin beton olması, yarı açık bir şekilde olması ihtiyacımızı karşılayabilecektir.

2- Kesif yem deposu: Kesif yemlerin depolanacağı beton zeminli kapalı ya da yarı açık bir kısmın olması gereklidir.

3- Kaba yem deposu: Saman, yonca vb. kaba yemlerin konabileceği uygun yerler yapılmalıdır.

4- Silaj ve posa çukurları: Posa için hayvan başına bir dönem için 1.5 m3, silaj için bunun iki katı çukur hesap edilmelidir. Çukurların zeminleri beton ve duvarları betonarme yapılmalıdır. Çukurlar yerüstü ve yer altı şeklinde yapılabilir. Yerüstünde silaj ve posa için duvar yapılmayabilir. Buna karşılık iyi sıkıştırıp hava alması önlenmelidir.

GÜBRE ÇUKURU

Tabii zeminli açık besilerde gübre devamlı temizlenmediğinden, gübre çukuruna ihtiyaç duyulmaz. Bunun dışında kalan diğer tiplerde gübrenin dolunca boşaltılması gerekmektedir. Bunun için toprak zeminli bir çukurun yapılması ihtiyacı karşılayabilecektir.

AÇIK BESİ YERİNDE VERİMLİLİĞİ ETKİLEYEN FAKTöRLER

1- Çevre sıcaklığı: Yüksek enerjili dane yemle beslenen hayvanlar, sıcaklığın -17 0C'ye düştüğü günlerde bile yeteri miktarda kilo alırlar. Yazın yüksek sıcaklıklar gelişmeyi düşürür. Bu nedenle gölgelik yapılmalıdır.

2- Rutubet: Havanın yüksek oranda rutubetli olması yem yemeyi, dolaysıyla gelişmeyi azaltır. Rutubetin düşük olması tozlanmaya yol açar. Tozlanma ise akciğer hastalıklarına neden olmaktadır. Böyle durumlarda çevreyi ıslatmak tozlanmayı azaltacaktır.

3- Yem ve Su: Besideki hayvanlar yoğun yemle yemlendiği için, su ihtiyaçları yüksek olmaktadır. Mevsimlere göre bu ihtiyaç artmakta ya da azalmaktadır. Günde 1-2 defa vermek yeterli olmayabilir. Susuz kalan hayvanın yem tüketimi düşer. Sonuçta kilo alması yavaşlar. Oysa, önünde sürekli su bulunan hayvanlar ihtiyaç duydukları zaman su içebileceklerdir. Pratik olarak 25 hayvan için 300 cm2 yüzey yeterlidir. Kış aylarında sulukların donmaması için özel önlem alınması unutulmamalıdır.

4- Rüzgar Kıran: Kışın hayvanların aynı yerde toplanıp çamurlanmaya neden olması, yazın da hava hareketlerini önlemesi nedeniyle önerilmemektedir.

5- Işık: Işıklandırmaya gerek olmamakla birlikte, geceleri hayvanları görebilecek ışığın olmasında yarar bulunmaktadır.

6- Çamur: Kilo almayı yavaşlatır. Dolaysıyla besi süresini uzatarak maliyetlerin artmasına yol açar. Bu nedenle çamur sorununu halletmek gereklidir. Suyun çeşitli yöntemlerle topraktan uzaklaştırılması durumunda çamur oluşumu azalacaktır. Hayvanlar genellikle yemlik ve suluk etrafında çokça durduklarından, buralarda çamur daha çok olmaktadır. Yemliklerden arkaya doğru % 4-6 eğimli beton yapılması çamurlaşmayı azaltacaktır. Çamur oluşumunu azaltmak için, belirli eğimlerle tümsekler oluşturmaktır. Bu tümseklerden geçen hayvan beton kısmı bulunan yemliğe, suluğa ya da sundurmaya gidecektir.

7- Yemlikler: Hayvanın beslenmesi ve işçilik yönünden önemlidir. En ucuz ahşaptan mal edilebilir. Taşınması ve temizliği kolaydır. Fakat, betonlara göre daha az dayanıklıdır. Beton yemlikler, Şekil 2'deki gibi yapılabilir. Yem servis yolu beton ise, burası da yemlik olarak kullanılabilir. Çitin alt kısmı 25-30 cm yüksekliğinde tahta perde ile kapatılır. Böylece yeme gübre karışması önlenmiş olur. Servis yoluna da sap balyaları dizilerek, yemin dağılması önlenebilir.

Åžekil 6. Yemlikler

GEREKLÄ° EKÄ°PMANLAR

Bu gün işçiliği azaltmak ve daha hızlı iş yapabilmek amacıyla çeşitli makineler geliştirilmiştir. İmkanlar ölçüsünde alınmasına karar verilirse, nelerin gerekli olabileceği maddeler halinde verilmiştir:

1- Yem hazırlamada kullanılan makineler.

2- Yem ham maddelerini dağıtan ve karıştıran makineler.

3- Hayvanlara içme suyu sağlayan cihazlar.

4- Taşıyıcı ve yükleyiciler.

AÇIK BESİ SİSTEMİNDE UYGULANMASI GEREKLİ BESLENME YöNTEMİ

Besi yapmak için uygun hayvanI seçip beslemeye başlayacağımız zaman, ilk önce ne kadar süre ile besleyeceğimize karar vermemiz gereklidir. Daha sonra başlangıç canlı ağırlıklarını öğrenmek için tüm hayvanları tartmalıyız. Böylece, besi sonuna kadar ne kadar canlı ağırlık elde etmemiz gerektiğini tahmin edeceğiz. Sonuçta, besiciliğin karlı olması için, belirlenen sürede, hedeflenen canlı ağırlığa ulaşılıp ulaşılmadığı belirlenecektir. örneğin, besiye alınacak hayvan 200 kg canlı ağırlıkta olsun ve 8 ayda 500 kg ulaşılması hedefleniyorsa;

Günlük canlı ağırlık artışı ortalama (kg) = (Besi sonu canlı ağırlık - Besi başı canlı ağırlık ) / Besi süresi (gün)

Günlük canlı ağırlık artışı ortalama (kg) = (500 kg - 200 kg) / 240 gün

Günlük canlı ağırlık artışı ortalama (kg) = 300 / 240

Günlük canlı ağırlık artışı ortalama (kg) = 1.250 kg

Hayvan günlük ortalama 1250 gr canlı ağırlık artışı sağlarsa, 8 ayda 500 kg canlı ağırlığa ulaşacak demektir. Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta vardır. Besi süresini hesap ederken hayvanın günlük canlı ağırlık artışının, ırk kapasitesinin üstüne çıkmaması gereklidir. Aksi halde, hiçbir zaman istenen canlı ağırlığa ulaşılamaz. örneğin, yerli ırk sığırlarla yapılan beside günlük 2000 gr canlı ağırlık artışı düşünülerek besi yapılmaya çalışılırsa, sonuç başarısız olur. Besi hayvanların bu kabiliyetleri veteriner hekim ya da zooteknist ziraat mühendislerinden öğrenilebilir.

Besi kesif yemle yapılırsa başarılı olunabilir. Çünkü ancak bu yöntemle günlük en az 1000 gr canlı ağırlık kazancı sağlanabilir.

Hayvanlar taşınırken, 1 m2 yere 2.5 dana, 1.5 m2 yere 1 sığır hesap edilir. Yol firesini azaltmak için, nakliye sırasında, bir miktar kuru ot ve su verilmelidir. İşletmeye gelen hayvanlar tartılıp, aşı ve ilaçlamaları yapılmalıdır.