Makarnalık ve ekmeklik buğdayın kalitesini belirleyen faktörler arasında özellikle camsılık önemli bir yer tutmaktadır.
Camsılık: Hububatta züccaciyat yani camsılık, protein oranının ölçüsü olduğundan kalite faktörü olarak kabul edilir. Makarnalık buğdaylardaki camsılık ürünün protein oranını, ekmeklik buğdaylardaki camsılık ise unun özünün ve ekmeklik veriminin bir göstergesidir.
Dönme: Danede dönme sözcüğünden camsı dane veren çeşitlerde yumuşak unlu danelerin görülmesi anlaşılmaktadır. Danelerde beyaz ve unlu lekeler olarak görülen yapısal değişiklikler kısaca dönmeli dane olarak tanımlanır. Ancak bu tanım daha çok makarnalık buğdaylar için kullanılır.
Süt olum döneminde oluşan protein ağları arasını, özellikle sarı olum dönemindeki nişasta danecikleri doldurur. Dane olgunlaşma evresinde su kaybedip, hacmi küçültür. Bu arada proetin ağları kısalıp büzülür ve nişasta danecikleri sıkışır.
Protein ağları sık ve kalın ise ağların nişasta daneciklerini sıkıştırması sonucu dane sert yapılı ve camsı görünüş alır. Protein ağları zayıf ve ağlar arasına giren nişasta oranı fazlalaşırsa, büzülen ağlar fazla nişastanın basıncına dayanamayarak kopar, dane camsı yapısını yitirip, dönmeli daneler oluşmasına neden olur.
Züccaciyet (camsılık), danedeki nişasta ve protein oranıyla doğrudan ilgilidir. Daneye nişasta birikimi uzun zaman almaktadır. Sarı olum devresinin kısalması züccaciyat ve protein oranını yükseltir, bu sürenin uzaması dekardan alınacak verimi artırır. Ancak kalite yönüyle istenmeyen dönmeli daneler oluşmasına neden olur. Camsı yada unlu, dönmeli yada dönmesiz tüm danelerde nişasta oranı protein oranına nispeten yüksektir.
Dönmeyi etkileyen faktörler
Dönmeyi azaltan dış faktörler aynı zamanda danenin sarı olum dönemini kısaltan faktörlerdir. Tür ve çeşit özelliği, ekilişin yazlık yada kışlık yapılıyor olması, kullanılan bitki besin maddeleri ve iklim özellikleri dömeyi etkileyen en önemli etkenlerdir.
Tür ve çeşit özelliği: Dönme oranı tür ve çeşitlere değişir. Genel olarak buğday türlerinden triticum durum, triticum dicoccum, arpalarda hordeum vulgare, çavdarlarda secale montanum türleri camsı daneler verir. Bölgemiz hinterlandında yoğun olarak yetiştirilen Kızıltan ve Ç.1252 makarnalık buğday çeşitleri dönmeye karşı en mukavim çeşitlerdir.
Yazık- Kışlık ekim: Bazı çeşitler yazlık ekildiğinde camsı, kışlık ekildiğinde ise çoğunlukla dönmeli dane verir.
Kışlıklarda kökler derine inmiş olduğundan kuraklıktan fazla etkilenmez, dolayısıyla sarı olum dönemi uzun sürer, unlu dane oranı artar. Yazlıklarda ise kökler yüzeysel olduğundan kuraklıktan fazla etkilenir, sarı olum dönemi kısalır, camsılık oranı artar.
Bitki besin maddesi: Azotlu gübreler camsı yapılı ve yüksek proteinli danelerin oluşumunu sağlar. Fosforlu gübreler ise çiçeklenmeyi ve olgunlaşmayı hızlandırır. Dolayısıyla azotlu ve fosforlu gübreler camsı yapıyı artırır. Topraktaki potasyum fazlalığı dönmeli ve unlu dane oranını yükseltir.
İklim: Makarnalık buğdaylar Akdeniz ülkeleri dışında genelde yazlık ekilir ve daha çok dönmesiz dane elde edilir. Akdeniz iklimine uygun ekolojik koşullarda ekilen kışlık buğdaylardan da dönmesiz dane elde edilebilir.
Döllenmeden sonra havaların yağışlı, serin ve nemli geçtiği yerlerde ve yıllarda danede unluluk artar. Buna karşılık vegatatif gelişme döneminde yağış fazla olur ve generatif gelişme dönemi sıcak ve kurak giderse daneler dönmesiz ve bol proteinli olur. Bu nedenle generatif dönemde yapılacak sulamalarda bu hususlar göz önüne alınmalıdır. Ülkemizin yağışlı kıyı bölgeleri dışında kalan buğday ekim alanları yüksek kaliteli ürün almaya iklim bakımından elverişlidir.
Dönmeyi artıran faktörler genel olarak verimi de artırır, buna karşılık kaliteyi düşürür.
Facebook'ta Yayınla>