(Geçen sayıdan devam)
Dönmeyi etkileyen faktörleri şöyle sıralayabiliriz.: Tür ve çeşit özelliği, yazlık ve kışlık ekim, besin maddeleri, yağışlar, erme devreleri ve hasat zamanı.
Tür ve çeşit özelliği: Dönme bazı türlerde daha çok, bazı türlerde daha az olur. Genel olarak buğday türlerinden triticum durum türleri camsı dane verirler. Burada türlerin biyolojik, yazlık yada kışlık olması, erkenci yada geç eren türler olması rol oynar. Bazı çeşitler yazlık ekilir ve sert daneli olurlar. Makarnalık buğdaylar, yurdumuz ve Akdeniz çevresinden başka dünyanın her yerinde yazlık ekilirler ve dönmesiz dane verirler.
Yazlık kışlık ekim: Alternatif bir çeşit, yazlık ekildiğinde camsı, kışlık ekildiğinde çoğunlukla dönmeli dane verir. Buna örnek olarak Çakmak-79’u verebiliriz. Çakmak-79 alternatif bir çeşittir ve dönmeli dane verir. Yazlık ekilenlerde dane ağırlığı azdır, fakat protein yüzdesi kışlıklardan fazladır.
Yazlık ekimlerde generatif devre kışlıklardan daha kısadır. Başaklanma ve erme zamanları daha sıcağa rastlar. özellikle danede nişasta birikmesinin olduğu sarı erme devresi kısa sürdüğünden danede dönme yapacak kadar nişasta birikmesi olmaz.
Kışlık ekilen buğdaylarda vejetasyon devresi uzun ve kökler derinlere inmiş olduklarından, ilkbahar sıcaklarından yazlıklar kadar zarar görmezler. Generatif devreleri de bu yüzden daha uzun sürer. Bu arada sarı erme devresinin de uzun sürmesi kışlık buğday danelerinde dönmeyi artırır. Kışlık ekilen buğdayların daneleri yazlıklara göre daha iri ve ağırdır, fakat protein yüzdesi düşüktür. Yazlık ekilen buğdayların daneleri ise kışlıklara göre daha küçük ve cılız, fakat protein yüzdesi yüksektir. Kışlık ekim bol verim sağlarken, yazlık ekim üstün kalite sağlar.
Besin maddeleri: Tarıma yeni açılan bol hümüslü topraklarda camsı yapılı daneler elde edilir. Buğdayda üst gübre ve taban gübre olarak kullanılan azotlu gübrelerde danelerin camsı olmasını sağlar. Azotlu gübrelerin bitkilere erken devrelerde verilmesi, vejetasyonu hızlandıracağından bitkide erme devreleri, bu arada danede nişasta birikmesinin olduğu sarı erme devresi de uzar. Bunun sonucu olarak danede dönme fazla olur.
Bünyesinde bol miktarda fosfor bulunan topraklarda bitki kök sistemi iyi geliştiği için bitki vejetatif devrelerini çabuk atlatır. Daha erken çiçeklenir. Erme devreleri kısalır. Dönme az olur.
Bünyesinde bol potasyum bulunan topraklarda yetiştirilen buğdaylarda unlu daneler meydana getirirler. Çünkü potasyum, bitki bünyesinde su bilançosunu düzenler. Fazla potasyum karşısında bitki- su tüketimini ekonomik şekilde idare eder ve sonuç olarak erme devreleri uzar. Bitkide erme devrelerinin uzaması sonucu danedeki unluluk miktarı artar ve daneler dönmeli olur.
Yağışlar: Döllenmeden sonra meydana gelen erme devrelerinde havaların yağışlı ve serin geçtiği yerlerde danelerde unluluk artar. Yağışların bitki gelişmesinin ilk devresinde bol, generatif devrede az oluşu ise dönmesiz, proteini yüksek ürün sağlar.
Tür ve çeşit özelliği, ekim zamanı, toprağın besin maddeleri ne kadar uygun olursa olsun havaların erme devrelerinde yağışlı ve serin seyrettiği yerler ve yıllarda daneler unlu veya dönmeli olur.
Dönmeyi artıran faktörler genel olarak verimi artırır. Orta Anadolu Bölgesi ve geçit bölgelerimiz iklim bakımından üstün kaliteli ürün almaya elverişlidir. Bu bölge topraklarındaki alınabilir azot ve fosfor miktarları artırılırsa alınacak ürün kalitesi de yükselecektir.
Ekmeklik ve makarnalık buğdayların
dane ve başak özellikleri
Makarnalık ve ekmeklik buğdaylar arasındaki fark:
Dane özellikleri: Ekmeklik buğdaylarda daneler beyaz veya kırmızı renkte, danenin karın çzgisi çukuru az derin ve yan yüzeyler (yanaklar) yuvarlak görünüşlüdür. Dane kesiti gevşek ve unsu yapıdadır. Bazı ekmeklik çeşitlerden kırmızı daneli olanlar camsı görünümde olabilirler. Dane kesidinin unsu görünümünde olması protein oranının yüksek olmasından kaynaklanmaktadır.
Makarnalık buğdaylarda dane kehribar renkte, karın çizgisi çukuru derin ve belirgindir. Danenin yan yüzeyleri düz ve keskin, uzun ince bir görünüşe sahiptir. Dane ekmekliklere göre daha iri, kesidi ise camsı ve serttir. Bu sertlik protein oranının ekmeklik buğdaylara oranla daha yüksek olmasından ileri gelir.
Başak özellikleri: Ekmeklik buğdaylarda başakcıklar başak ekseni üzerinde seyrek olarak dizilmişlerdir. Başak çeşit farklılığı olarak kılçıklı ve kılçıksız olabilir. Başak kavuzları beyazdan koyu kahverengiye kadar değişebilir.
Ak-702 (Topbaş) buğdaylarda ise başaklar kısa ve başakçıklar, başak ekseni üzerinde sık olarak dizilmişlerdir. Başak uç kısımlara doğru daralır. Başak kavuzları beyaz ve kırmızı renkte olan çeşitleri vardır. Başakları kılçıklıdır. Kavuzları tüylüdür.
Makarnalık buğdaylarda başakcıklar, başak ekseni üzerinde sık ve kiremit şeklinde dizilmiştir. Başak yanlardan basık şekilde görülür.
Makarnalık buğdayların başakları kılçıklıdır. Başak kavuzları genellikle koyu kahverengi olup, çeşit özelliği olarak beyaz kavuzlu olanları da vardır. Dış kavuzlar iyi gelişmiştir. Makarnalık buğdaylarda çeşit özelliği olarak başağın altındaki boğum arasının üst kısmı özle doludur.
Facebook'ta Yayınla>